Του Γιάννη Γούναρη*

Μέσα στη γενικότερη ιδεολογική σύγχυση που επικρατεί στην εποχή μας, μια από τις λέξεις που κινδυνεύει να χάσει το νόημά της είναι και η λέξη «ευρωπαϊσμός». Ολόκληρο το οικοδόμημα της ασφυκτικής δημοσιονομικής πειθαρχίας και της λιτότητας που χτίζεται σε όλη την Ευρώπη, με πρώτο της θύμα την Ελλάδα και πιο πρόσφατο (αλλά όχι και τελευταίο) την Κύπρο, στηρίζεται πάνω σε δύο σαθρούς πυλώνες: πρώτον, ότι έτσι χτίζεται σιγά σιγά η Νέα Ευρώπη, μέχρι την έλευση της οποίας πρέπει να κάνουμε υπομονή και να στηρίζουμε τις «υπεύθυνες και ευρωπαϊκές επιλογές». Δεύτερον, ότι πρέπει να βλέπουμε τα πράγματα «με ρεαλισμό και ζυγίζοντας τις πολιτικές συγκυρίες» και όχι με ρομαντισμό και συναισθηματισμό.

Ας εξετάσουμε, όμως, λίγο αυτό το επιχείρημα: ποιον, ακριβώς, ευρωπαϊσμό πρεσβεύουν όσοι υιοθετούν αυτήν την άποψη; Μήπως είναι ευρωπαϊσμός η δημιουργία μιας άτυπης ηγεμονίας στην Ευρώπη, εντός της οποίας κυριαρχούν οι αρχαϊκές λογικές της ισορροπίας δυνάμεων και η ωμή επιβολή του δικαίου των ισχυρών επί των ανίσχυρων; Μήπως είναι ευρωπαϊσμός η αντικατάσταση του όρου «εταίρος» από εκείνον του «δανειστή», ο οποίος μάλιστα έχει κάθε δικαίωμα να επιβάλλει εκβιαστικά τους όρους του, σαν να επρόκειτο για τον νικητή ενός πολέμου, επειδή, «στο κάτω κάτω αυτός βάζει τα λεφτά»; Μήπως είναι ευρωπαϊσμός η άκριτη αποδοχή οποιασδήποτε ντιρεκτίβας προέρχεται από τη γενική κατεύθυνση των Βρυξελλών (ή, ακόμα χειρότερα, του Βερολίνου), ακόμα και αν πρόκειται για μέτρα προφανούς ανοησίας, όπως η περίφημη απόφαση του Eurogroup της 15ης Μαρτίου που ισοπέδωσε εν μια νυκτί την κυπριακή οικονομία;

Συναφώς, ποια ακριβώς είναι αυτή η πραγματικότητα, την οποία μας καλούν να αποδεχθούμε; Εάν πρόκειται για μια «πραγματικότητα» που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο βάραθρο, όχι μόνο την Ελλάδα αλλά, σε τελική ανάλυση, την Ευρώπη συνολικά, μήπως η μόνη ρεαλιστική αντίδραση δεν είναι να την αποδεχθούμε μοιρολατρικά, αλλά να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να την ανατρέψουμε; Μήπως πίσω από τη νέα εκδοχή του δόγματος ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) και από τη συναφή εκθεμελίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου δεν κρύβεται ο ώριμος και ψύχραιμος ρεαλισμός, αλλά μια κάποια τάση εθελοδουλίας και μια αναζήτηση ισχυρών προστατών;

Είναι άτοπο να διδάσκουν ευρωπαϊσμό πολλοί που τον ανακάλυψαν πολύ όψιμα, ενώ η όλη ιστορική τους πορεία κάθε άλλο παρά συνάδει με το πνεύμα του ευρωπαϊκού ενοποιητικού πειράματος. Πολύ περισσότερο, όταν χρησιμοποιούν αυτόν τον όψιμο «ευρωπαϊσμό» τους ώστε να κατηγορήσουν για «αντιευρωπαϊσμό» όσους διαβλέπουν τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα της κατεύθυνσης που έχει πάρει η Ευρώπη, σε μια μάταιη επιδίωξη να τους ταυτίσουν με τα ακροδεξιά, νεοφασιστικά και ρατσιστικά μορφώματα που θεριεύουν σε όλη την ήπειρο, όχι μόνο στην Ελλάδα, τρεφόμενα από τις αποτυχίες και την αβελτηρία της ίδιας της Ευρώπης. Είναι κι αυτή μια άλλη «ευρωπαϊκή» εκδοχή της διαβόητης και χρεοκοπημένης «θεωρίας των άκρων», η οποία είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς ταυτίζει την έννοια «Ευρώπη» με τις άδικες και στυγνές πολιτικές των κάθε λογής μνημονίων, ωθώντας πολλούς στον αντιευρωπαϊσμό ως μόνο μέσο αντίδρασης.

Ε, λοιπόν, όχι. Ο ευρωπαϊσμός είναι μια ιδέα που περιγράφει έναν ολόκληρο αξιακό, πολιτειακό και νομικό πολιτισμό, ο οποίος σήμερα βάλλεται πανταχόθεν στο όνομα –αλήθεια, τι ειρωνεία- της ίδιας της Ευρώπης. Πάνω σε αυτόν τον πολιτισμό χτίστηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μέσα από τα ερείπια του Πολέμου και με την ελπίδα να μην επαναληφθούν ποτέ τα λάθη που οδήγησαν στην καταστροφή της Ευρώπης. Σήμερα, καθώς η Ευρώπη βιώνει την πρώτη της αληθινή υπαρξιακή κρίση από το 1945 και μετά, ευρωπαϊστές δεν είναι αυτοί που υιοθετούν άκριτα και δογματικά μια επιλογή κατεύθυνσης που, τελικά, αναπόδραστα, οδηγεί στην αποδόμηση της Ενωσης, στη διάλυσή της μέσα από μια πορεία εκφυλισμού του πολιτικού της νοήματος, του λόγου ύπαρξής της. Αληθινοί ευρωπαϊστές είναι αυτοί που παραμένουν, από ρομαντισμό, ίσως, και σε πείσμα των καιρών, πιστοί σε μια ευρωπαϊκή ιδέα, η οποία κακοποιείται βάναυσα σήμερα από αυτούς που την επικαλούνται μόνο για να δικαιολογήσουν τις αποτυχημένες τους συνταγές. Αληθινοί ευρωπαϊστές είναι αυτοί που ασκούν δριμεία κριτική σε αυτήν την πορεία καταστροφής, προειδοποιούν σε όλους τους τόνους, αντιμάχονται επιλογές βαθύτατα αντιδημοκρατικές και, άρα, αντιευρωπαϊκές στον πυρήνα τους και προτείνουν αξιόπιστες, ρεαλιστικές εναλλακτικές. Εναλλακτικές οι οποίες συντείνουν στην ανατροπή της σημερινής παρακμής και στην επανίδρυση της Ευρώπης πάνω σε ομοσπονδιακές και δημοκρατικές βάσεις, ως Ενωσης αξιών, ειρήνης, ελευθερίας, δικαιοσύνης και αλληλεγγύης.

………………………………………………

* Δικηγόρος και κάτοχος LL.M. από το London School of Economics και υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών