Ο Μιχάλης Κατζουράκης έχει αναδρομική έκθεση στην γκαλερί «Καππάτος»

 

Από τους πιο σπουδαίους, αλλά και πιο διακριτικούς εικαστικούς μας, επιστρέφει στις εμμονές του. Τα «Παράθυρά» του, που αποτυπώνουν τη φθορά στην πόλη σε όλη της τη γοητεία. Αρρωστοι τοίχοι, σφραγισμένα κτίρια, βιτρίνες με γαλακτερά τζάμια. «Δεν με ενδιαφέρει το φυσικό τοπίο», δηλώνει, «αλλά το man made environment, που έχει τα σημάδια της ζωής, της εγκατάλειψης»

 

Της Παρής Σπίνου 

 

Aπό τις πιο σημαντικές αλλά και διακριτικές παρουσίες στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, γνήσιος εκφραστής της αφαίρεσης και της γεωμετρίας στη ζωγραφική, αλλά και πρωτοπόρος της αφίσας και του ντιζάιν, ο Μιχάλης Κατζουράκης καταθέτει την εμονή του με τα «Παράθυρα», κοινώς τα «Windows 1974-2013», όπως με χιουμοριστική διάθεση τα αποκαλεί, με μια αναδρομική έκθεσή τους στην γκαλερί «Καππάτος», στο Μοναστηράκι.

 

Ο 80χρονος πολυταξιδεμένος καλλιτέχνης μπορεί να καυχιέται ότι τα «Windows» υπήρχαν στη δουλειά του ήδη από τη δεκαετία του ’70, πριν ακόμα εφευρεθεί το περίφημο πρόγραμμα της Microsoft. Τα δικά του «Παράθυρα» βασίζονται στη ζωγραφική ή σε ψηφιακές εκτυπώσεις, πάνω στις οποίες επεμβαίνει, κι αποκαλύπτουν τη σχέση με το δομημένο περιβάλλον, τη φόρμα και τα υλικά.

 

Ψηλός, ευθυτενής, προσιτός, με ξεναγεί στον χώρο της έκθεσης την οποία έστησε ο ίδιος. Κουβαλάει πάντα τη φωτογραφική μηχανή του και αποτυπώνει εικόνες από το αστικό τοπίο που κεντρίζουν τη ματιά του ή το συναίσθημα. Είτε είναι τα μαγαζιά με τις κατεβασμένες τέντες της αγοράς στη Μύρινα της Λήμνου, όπου βρίσκεται το πατρικό του, είτε η κλειστή αγορά στο Ψυχικό, κοντά στη σημερινή κατοικία του. Είτε τα κατεβασμένα ρολά με τα γκράφιτι στο Μεταξουργείο, όπου έχει το ατελιέ του, τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας με τα σπασμένα τζάμια που χάσκουν στον ακάλυπτο, οι βιτρίνες στο Παρίσι ή τα παλιά μαγαζιά στην Κωνσταντινούπολη.

 

Ο Μιχάλης Κατζουράκης ξεκίνησε από ένα αφαιρετικό, σχεδόν μονοχρωματικό τετράγωνο, για να αποτυπώσει στη συνέχεια φθαρμένους τοίχους, σφραγισμένες με μαδέρια πόρτες, βιτρίνες με γαλακτερά τζάμια, εικόνες που φέρουν το ίχνος του ανθρώπου αλλά και του χρόνου. Ερμητικά κλειστά, σταδιακά τα «Παράθυρά» του άρχισαν να αποκτούν μια διαφάνεια: πίσω από τα τζάμια διαφαίνονται κουτιά που γράφουν «Εύθραυστον», ενώ σε κάποια αντανακλάται η φιγούρα του ίδιου του δημιουργού.

 

Για πρώτη φορά εμφανίστηκε ο τίτλος «Windows» σε μια έκθεση με φωτογραφίες από παράθυρα βιτρινών που έκανε ο Μ. Κατζουράκης στο Βερολίνο, το 1998. Μάλιστα εκείνη την εποχή είχε εγκαταστήσει ένα μεγάλο γλυπτό, το «Incontri ΙI», από ανοξείδωτο χάλυβα, στην πλατεία Wittenberg, που συνομιλούσε με το «Tel Neant» του Γιώργου Ζογγολόπουλου στον ίδιο χώρο. Πρόκειται για μία ακόμα πτυχή του πολύπλευρου έργου του, που έχει άμεση σχέση με το περιβάλλον και εκτείνεται από μεγάλης κλίμακας τοιχογραφίες μέχρι γλυπτική σε ανοιχτούς χώρους και διαμόρφωση εσωτερικών. Αλλωστε, ποιος δεν έχει εντυπωσιαστεί από τις μεγάλες γεωμετρικές συνθέσεις του με νέον, που υπάρχουν στον σταθμό του Μετρό στην Πανόρμου;

 

Παράθυρο κλειστά, απροσπέλαστα τοπία, πραγματικά ή σημειολογικά, αδιέξοδα της πόλης ή της ανθρώπινης ψυχής; Λιτός στον λόγο του, πάντα ευγενικός και χαμογελαστός ο Μ. Κατζουράκης προσκαλεί τον θεατή να μπει στο πνεύμα του. «Είμαι λίγο μονότονος, τουλάχιστον έτσι με κατηγορεί η γυναίκα μου», λέει. «Αποτυπώνω ό,τι με συγκινεί και με έλκει. Υπάρχουν όλα μέσα μου και κάποια στιγμή βγαίνουν. Δεν με ενδιαφέρει το φυσικό τοπίο, αλλά το «man made environment», δηλαδή το κατασκευασμένο από τον άνθρωπο περιβάλλον, που έχει τα σημάδια της ζωής, τη φθορά, την εγκατάλειψη, το πέρασμα του χρόνου».

 

Για τα τελευταία έργα του χρησιμοποίησε ψηφιακές εκτυπώσεις, ωστόσο δηλώνει ότι αποφεύγει τους υπολογιστές. «Δεν έχω ιδέα από Windows. Προτιμώ να χαϊδεύω την επιφάνεια ενός έργου, την ύλη. Την τεχνολογία τη χρησιμοποιώ κατ’ ανάγκη. Το να φτιάχνω προγράμματα το βρίσκω εντελώς βαρετό, αλλά με ενδιαφέρουν οι δυνατότητες που σου δίνει ο υπολογιστής. Τώρα τελευταία έμαθα και τα μέιλ…».

 

Με το χέρι έκανε άλλωστε και τις περίφημες, βραβευμένες αφίσες για τον ΕΟΤ στη δεκαετία του ’60, που διαφήμισαν τη χώρα μας στο εξωτερικό και συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού. «Ηταν όλα χειροποίητα τότε, τα σχέδια, ακόμα και τα γράμματα. Με τον υπολογιστή η ευκολία είναι ευκολία, από εκεί και πέρα όμως υπάρχουν οι ιδέες, το ταλέντο, η καλλιέργεια του καθενός», συνεχίζει ο Μ. Κατζουράκης. «Είμαι διαρκώς σε μια έρευνα, τουλάχιστον όσο υπάρχω».

 

-Τις κλειστές πόρτες, τα αδιέξοδα, τα συναντάτε σήμερα περισσότερο από παλιά;

 

«Ασφαλώς αισθάνομαι τις δυσκολίες, τα εμπόδια σε μια εποχή οικονομικής κρίσης. Ωστόσο ξεκινώντας από μια αφηρημένη αίσθηση της τέχνης είμαι κατά των μηνυμάτων. Δεν κάνω πολιτική τέχνη. Γιατί τότε δεν είναι τέχνη αλλά διαφήμιση ή αφίσα με κοινωνικό περιεχόμενο. Ασφαλώς όμως μου αρέσει κάποιος που θα δει ένα έργο μου να αισθανθεί όπως εγώ».

 

-Η κρίση πόσο έχει επηρεάσει τον εικαστικό χώρο;

 

«Εχει πολύ αρνητικό αντίκτυπο, τα έργα δεν πουλιούνται. Παρόμοιες δυσκολίες έζησα και όταν πρωτοξεκινούσα. Τότε ζούσαμε με ελάχιστα. Μετά ήρθε το ξεχαρβάλωμα της κοινωνίας, λόγω αφθονίας. Ομως λόγω ηλικίας δεν με στενοχωρεί η στέρηση υλικών αγαθών».

 

-Εχετε ταξιδέψει πολύ, έχετε ζήσει και εργαστεί στο εξωτερικό, ωστόσο επιστρέψατε στην Ελλάδα.

 

«Ηταν προσωπική μου επιλογή… Παλιά, μου άρεσε να έρχομαι για να ακούω ελληνικά, τώρα που ζω στην Ελλάδα, ακούω αγγλικά και… τουρκικά».

 

-Μπορείτε να επικοινωνήσετε με το κοινό μέσω αφαιρετικών έργων;

 

«Νομίζω ότι η τέχνη είναι θέμα εκπαίδευσης. Πριν από πολλά χρόνια βρισκόμουν στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Αμστερνταμ που φιλοξενούσε έργα του Μαλέβιτς, εντελώς αφαιρετικά, ένα μαύρο τετράγωνο. Τα παιδάκια 6-7 ετών κάθονταν στο πάτωμα και οι δάσκαλοι τους εξηγούσαν ποιος είναι ο καλλιτέχνης. Με εντυπωσίασε βαθύτατα. Τα δικά μας σχολεία δίδασκαν μόνο ιχνογραφία. Επί χρόνια δεν είχαμε μουσείο σύγχρονης τέχνης. Κάναμε συνελεύσεις επί συνελεύσεων και το θέμα επανερχόταν δίχως αποτέλεσμα…».

 

-Τώρα όμως, τελειώνει το μουσείο στο Φιξ.

 

«Οπωσδήποτε αυτό είναι θετικό, αλλά δεν ξέρω πώς θα χρηματοδοτηθεί για να λειτουργήσει. Ενα μουσείο χρειάζεται φύλακες, προσωπικό… Βλέπετε τι γίνεται. Το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά ανακαινίστηκε, αλλά παραμένει κλειστό».

 

-Εμπιστεύεστε το κράτος ή την ιδιωτική πρωτοβουλία;

 

«Ο,τι κάνει το κράτος για τον πολιτισμό γίνεται την τελευταία στιγμή, στο γόνατο. Υπάρχει απερίγραπτη προχειρότητα. Γίνεται μια διεθνής έκθεση και η ελληνική συμμετοχή προετοιμάζεται τρεις μήνες πριν, ενώ οι ξένοι την επεξεργάζονται τρία χρόνια. Ακόμα και με την τρόικα το ίδιο συμβαίνει. Λένε, έρχεται σε 15 μέρες και τότε τρέχουν να προλάβουν. Εντελώς ρωμαίικο!».

 

-Τα τελευταία χρόνια η ελληνική τέχνη δεν έχει ανοιχτεί στο εξωτερικό;

 

«Και πάλι σπανίως και ασυντόνιστα. Η Αγγλία έκανε ολόκληρη προσπάθεια για να γνωστοποιήσει τη σύγχρονη τέχνη της. Το δικό μας κράτος ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε. Δεν είχε ιδέα προφανώς. Και πάλι είναι θέμα επιπέδου. Και των πολιτικών. Κανένας τους δεν ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένος αισθητικά. Οπως ο Χέλμουτ Σμιτ, για παράδειγμα, άκουγα τις προάλλες ένα cd όπου ο ίδιος παίζει στο πιάνο Μπετόβεν».

 

-Κι όμως η επιτυχημένη καμπάνια για τον τουρισμό στην οποία συμμετείχατε το ’60, έγινε από ένα υπουργείο.

 

«Ηταν μια καλή συγκυρία. Μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο υπήρχε αισιοδοξία, είχαν αρχίσει να γίνονται έργα σε όλους τους τομείς. Τότε ήταν υπεύθυνος για τον τουρισμό ο μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος και διευθυντής ένας πολύ καλός μάνατζερ, ο Νίκος Φωκάς. Δημιούργησαν την ομάδα όπου συμμετείχα μαζί με τον Φρέντι Κάραμποτ, τη Μάτση Χατζηλαζάρου και ορισμένους ακόμα και μας άφησαν να δουλέψουμε με απόλυτη ελευθερία, εν λευκώ».

 

-Σήμερα, όμως, όλοι μιλούν και πάλι για καταστροφή.

 

«Η Ελλάδα έχει περάσει πολύ χειρότερα. Δεν πρέπει να μας πάρει από κάτω. Με θέληση και κουράγιο γίνονται πράγματα. Δεν χρειάζεται να καταστραφούμε για να ξεκινήσουμε από την αρχή. Αλλωστε οι εποχές έχουν αλλάξει. Και παλιά μετανάστευε ο κόσμος στη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, τώρα όμως υπάρχει το skype, τα ναύλα είναι φτηνά και οι νέοι μας είναι μορφωμένοι και βρίσκουν πιο εύκολα δουλειά στο εξωτερικό».

 

-Τόσα που έχετε δει και έχετε κάνει, τι σας ξαφνιάζει σήμερα στην τέχνη, τι θεωρείτε πρωτοπορία;

 

«Η τέχνη, αντιθέτως με την επιστήμη, δεν εξελίσσεται, κύκλους κάνει. Αντί για πινέλο υπάρχει το κομπιούτερ, η ιδέα όμως είναι ίδια. Και ο Πικάσο έκανε μοντέρνα έργα με επιρροές από τα αφρικανικά τοτέμ. Το σίγουρο είναι πως με την παγκοσμιοποίηση η Δύση δεν αποτελεί πλέον το κέντρο βάρους. Γίνονται πολλά και διαφορετικά πράγματα στην τέχνη, υπάρχουν συλλέκτες, επιμελητές, μάρκετινγκ, ένα μπερδεμένο τοπίο, το οποίο όμως θα ξεκαθαρίσει. Κάποιοι θα ξεχωρίσουν, ενώ κάποιοι άλλοι θα πάνε χαμένοι».

 

[email protected]

 

INFO: Μιχάλης Κατζουράκης «Windows 1974-2013. A Retrospective». Aίθουσα Τέχνης Καππάτος (Αθηνάς 12, Μοναστηράκι, τηλ. 210 3217931). Μέχρι 24 Μαΐου.