68 χρόνια από την απελευθέρωση των κρατουμένων στο Ράβενσμπρουκ

Εκδήλωση μνήμης οργανώθηκε από τις Ελληνίδες του βερολινέζικου διαπολιτισμικού κέντρου «Το Σπίτι». Εστειλε μήνυμα η 87χρονη Θεσσαλονικιά Εβραία Ζάννα-Σαδικάριο-Σαατσόγλου, που επέζησε του Ολοκαυτώματος. Μία από τις πολιτικές κρατούμενες στο Ράβενσμπρουκ ήταν η μητέρα του Φώτου Λαμπρινού

Βερολίνο Της Κατερίνας Οικονομάκου

^[1]Είναι τόσο ειδυλλιακό το ανοιξιάτικο τοπίο του Ράβενσμπρουκ, με τη γαλήνια λίμνη λουσμένη στο φως του μεσημεριού και τα χωριά με τα χαμηλά σπίτια να διαγράφονται απέναντι στον ορίζοντα, που αισθάνεται κανείς ότι εδώ διαπράττεται μια ύβρις: η ομορφιά της φύσης σε ετούτο τον τόπο του θανάτου μοιάζει απρεπής. Πριν από μερικές δεκαετίες, σε αυτήν εδώ τη λίμνη άδειαζαν οι ναζί τις στάχτες των θυμάτων τους. Οι κάτοικοι των χωριών στην απέναντι μεριά της λίμνης μπορούσαν να διακρίνουν τον καπνό να ανεβαίνει στον ουρανό από τα κρεματόρια αυτού που υπήρξε το μεγαλύτερο γυναικείο στρατόπεδο συγκέντρωσης.

^[2]Τέτοιες μέρες, πριν από 68 χρόνια, βρισκόταν σε εξέλιξη η εκκένωση του στρατοπέδου. Στις 30 Απριλίου όσοι κρατούμενοι βρίσκονταν ακόμη εδώ, θα απελευθερώνονταν από τους άνδρες του Κόκκινου Στρατού. Στη φετινή εκδήλωση μνήμης, στην ελληνική αποστολή συμμετείχαν περίπου εξήντα άνθρωποι, Ελληνες και Γερμανοί. Την πρωτοβουλία και την ευθύνη της διοργάνωσης είχαν ομάδα Ελληνίδων που συνδέονται με το βερολινέζικο διαπολιτισμικό κέντρο «Το Σπίτι» και η ελληνογερμανική χορωδία «Πολυφωνία».

«Μέχρι στιγμής έχουμε συγκεντρώσει 332 ελληνικά ονόματα από τα αρχεία κρατουμένων που διασώζονται και πήραμε στα χέρια μας», μας λέει η Ελένη Βίνκελ, μέλος του ελληνο-γερμανικού συλλόγου «Οι γυναίκες δημιουργούν». Το 2000 πήραν την πρωτοβουλία να κάνουν κάτι που κανείς δεν είχε μπει στον κόπο να κάνει: να ζητήσουν τις λίστες με τα ονόματα και να αρχίσουν να συγκεντρώνουν στοιχεία για εκείνους και εκείνες που πέρασαν από το στρατόπεδο, διασταυρώνοντας στοιχεία και αναζητώντας πληροφορίες για πρόσωπα που δεν περιέχονται στις σωζόμενες λίστες. Στόχος ήταν, και παραμένει, να φωτιστεί κάθε ξεχωριστή προσωπική ιστορία και να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη. «Οχι ως μνημόσυνο, αλλά ως παράδειγμα προς αποφυγή για το μέλλον», όπως σημείωνε στο μήνυμα που έστειλε για την περίσταση η 87χρονη Ζάννα Σαδικάριο-Σαατσόγλου.

Λίγες μόλις ημέρες πριν από την εκδήλωση, η κ. Βίνκελ είχε καταφέρει να εντοπίσει και να επικοινωνήσει με τη Θεσσαλονικιά που επέζησε του Ολοκαυτώματος. Ηταν «ανάμεσα στις λιγοστές Ελληνίδες Εβραίες που είχαμε επιβιώσει από το Αουσβιτς-Μπίρκεναου κι ενώσαμε τη θλίψη μας, λίγο πριν από την απελευθέρωση, με Ελληνίδες πολιτικές κρατούμενες». Χάρη σε μια σύμπτωση, στάθηκε επίσης δυνατό να διασταυρωθούν την τελευταία στιγμή τα στοιχεία ακόμη μιας γυναίκας που υπήρξε πολιτική κρατούμενη στο Ράβενσμπρουκ: της Ευγενίας Τσάλα-Μπαστουνοπούλου, μητέρας του σκηνοθέτη Φώτου Λαμπρινού. Ετσι, σε αυτό το προσκλητήριο μνήμης που έκανε η ελληνική αποστολή, είχαν αποκατασταθεί ακόμη δύο προσωπικές ιστορίες πίσω από τα ονόματα.

Ανάμεσα στη λίμνη, το κρεματόριο και τον τοίχο του στρατοπέδου, στέκει το γλυπτό που φιλοτέχνησε το 1959 ο Βιλ Λάμερτ στη μνήμη των θυμάτων του Ράβενσμπρουκ, όπου με επικεφαλής τον β’ γραμματέα της πρεσβείας μας στο Βερολίνο Αρη Ραδιόπουλο κατέθεσε στεφάνι και η ελληνική αποστολή. Ωστόσο, αν απομακρυνθεί κανείς αρκετά από το μνημείο, αν αφήσει πίσω του την ειδυλλιακή θέα στη λίμνη και περιηγηθεί στον χώρο που εκτείνεται πίσω από τον τοίχο, εκεί που η Ζάννα Σαδικάριο και η Ευγενία Τσάλα πέρασαν ένα μέρος της ζωής τους, η εμπειρία της επίσκεψης είναι διαφορετική. Οσα και αν έχει διαβάσει ή ακούσει κανείς για τα στρατόπεδα θανάτου του ναζιστικού καθεστώτος, όσα και αν ξέρει ακόμη και για τις συνθήκες που επικρατούσαν σε αυτό ακριβώς το στρατόπεδο, τίποτε δεν είναι αρκετό για να προετοιμάσει τον επισκέπτη για την επίδραση που έχει πάνω του ο ίδιος ο τόπος.