Του Νίκου Κιάου

Την Κυριακή που πέρασε ήταν 21 Απριλίου. Η ημερομηνία είναι γνωστή στην Ιστορία διότι ανήμερα πριν από 46 χρόνια, το 1967 (ήταν Παρασκευή τότε) έγινε το πραξικόπημα της χούντας και επιβλήθηκε η επτάχρονη δικτατορία.

Είναι όμως λιγότερο γνωστή ως η ημέρα της Α' Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης στην Αθήνα πριν από 50 χρόνια, το 1963. Ηταν και τότε Κυριακή. Προφανώς πρόκειται για σύμπτωση, η ίδια ημερομηνία με τέσσερα χρόνια απόσταση μεταξύ των δύο.

Ωστόσο η πρώτη 21η Απριλίου, το 1963, αποτελεί σταθμό στη σύγχρονη ιστορία, γιατί η Πορεία, που απαγορεύθηκε από την τότε κυβέρνηση και ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ο μοναδικός οδοιπόρος της ειρήνης από τον Τύμβο του Μαραθώνα, σημάδεψαν τις εξελίξεις στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο τα επόμενα χρόνια, με αποκορύφωμα τη δικτατορία το 1967.

Ο Γρ. Λαμπράκης δολοφονήθηκε στις 22 Μαΐου, 11 ημέρες μετά, στη Θεσσαλονίκη μόλις τελείωσε την ομιλία του σε συγκέντρωση για την ειρήνη. Τον δολοφόνησε το παρακράτος σε συνεργασία με το επίσημο κράτος και υπό την καθοδήγησή του καθώς και με τη χωροφυλακή και το πλέγμα των δυνάμεων και των κέντρων (ΙΔΕΑ, Στρατός, Παλάτι, Αμερικανοί, ηγεσία της οικονομικής ολιγαρχίας) που ετοίμαζαν και τελικώς επέβαλαν την εκτροπή, το πραξικόπημα το 1967.

Το 1963, έτος καταιγιστικών πολιτικών εξελίξεων, ήταν πέντε χρόνια μετά τις εκλογές του 1958, όταν η ΕΔΑ είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση με σχεδόν 25%, μόλις εννέα χρόνια από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού` και ήταν ακόμη δύο χρόνια μετά τις εκλογές βίας και νοθείας του ’61.

Με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» του 1958 κινητοποιείται το πλέγμα των κέντρων της ανωμαλίας και μαζί ανασυγκροτείται το παρακράτος, που είχε καταγωγή την εποχή της ναζιστικής κατοχής. Φυλακές και εξορίες λειτουργούν κανονικά, κατασκευάζονται δικαστικές διώξεις και καταδίκες κομμουνιστών και αριστερών, έχουμε έναν νεκρό αριστερό το ’58 και δύο το ’61 (Βελδεμίρης, Κερπινιώτης). Το ΚΚΕ είναι βεβαίως εκτός νόμου, ενώ πριν από το ’61 έχει ανασυγκροτηθεί και ο μεσαίος χώρος, με την Ενωση Κέντρου ως ανάχωμα προς τα αριστερά.

Τον χειμώνα 1962-63 ιδρύεται στην Αθήνα ο Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό «Μπέρτραντ Ράσελ», με πρωτοβουλία του Μιχάλη Περιστεράκη, και αμέσως «ανδρώνεται» ένα αυτόνομο κίνδυνο ειρήνης και αφοπλισμού της νεολαίας. Ο Σύνδεσμος οργανώνει την Α' Μαραθώνια Πορεία, που απαγορεύεται, αλλά η ακτινοβολία του απλώνεται και γίνεται μαζικό κίνημα.

Στις 21 Απριλίου, στην απαγορευμένη πορεία, συλλαμβάνονται χιλιάδες στους Αμπελόκηπους, από όπου ξεκινούσαν ανάποδα για τον Μαραθώνα. Τσουβαλιάζονται σε καμιόνια στρατιωτικά και οδηγούνται στην αυλή-γήπεδο της Σχολής Αστυνομίας, στο τέρμα Πατησίων. Ηταν, ίσως, η πρόβα να συγκεντρώσουν σε τέτοιο χώρο συλληφθέντες, καθώς στις 21 Απριλίου ’67 χρησιμοποιήθηκε ο Ιππόδρομος και τον Σεπτέμβριο ’73 γήπεδα στη Χιλή από τη χούντα του Πινοσέτ, που ανέτρεψε και σκότωσε τον Αλιέντε.

Η ανάπτυξη του φιλειρηνικού κινήματος είχε βρει γόνιμο έδαφος καθώς κυρίως στον χώρο της φοιτητικής νεολαίας με επέκταση στους μαθητές και στους εργαζόμενους νέους, είχε φουντώσει το κίνημα του 15% στην Παιδεία και του 1-1-4 (υπεράσπιση του Συντάγματος, δημοκρατία). Και τα επόμενα χρόνια ’64, ’65, ’66 οι πορείες ειρήνης συγκέντρωναν εκατοντάδες χιλιάδες κάθε χρόνο (το ’67 δεν έγινε πορεία, «πρόλαβε» η δικτατορία).

Μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη γίνεται πρώτα η Δημοκρατική Κίνηση Νέων «Γρηγόρης Λαμπράκης» με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη, η οποία αναπτύσσει μεγάλη πολιτιστική και πολιτική δράση σ' όλη τη χώρα και μετά γίνεται με τη Νεολαία της ΕΔΑ η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Είναι το πιο μαγικό πολιτικό κίνημα νεολαίας που γνώρισε η χώρα.

Τον Ιούνιο παραιτείται η κυβέρνηση Κων. Καραμανλή, φεύγει ο Καραμανλής, το φθινόπωρο κερδίζει στις εκλογές η Ενωση Κέντρου και τον Φεβρουάριο του ’64 αποκτά απόλυτη πλειοψηφία.

Ηδη από την άνοιξη του ’63 έχει ιδρυθεί η Εθνική Φοιτητική Ενωση Ελλάδος. Πολύ «γεμάτο» το ’63, όπου εντυπωσιάζει και ο όγκος λαού στην κηδεία του Λαμπράκη.

Το τελευταίο εντάσσεται τους σταθμούς της ιστορίας του Κινήματος Ειρήνης, στην οποία έχουμε νεκρό τον Νίκο Νικηφορίδη, το 1951, που καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε γιατί μάζευε υπογραφές για τη διακήρυξη της Στοκχόλμης για την Παγκόσμια Υφεση και Ειρήνη.

Παρά την κινητοποίηση των κέντρων ανωμαλίας, παρά την άνθηση του παρακράτους, παρά την αποστασία και το βασιλικό πραξικόπημα του 1965, το λαϊκό κίνημα, η λαϊκή αντίσταση ορθώνονται και αναπτύσσονται. Κρίκος και σταθμός ξεχωριστός στις εξελίξεις τόσο του μαζικού κινήματος όσο και των ενεργειών της αντίδρασης, το Κίνημα της Ειρήνης. Δεν έφτανε ο νεκρός βουλευτής, οδοιπόρος της ειρήνης και στον Μαραθώνα και στο Ολντερμάστον της Αγγλίας. Το Κίνημα της Ειρήνης συμπύκνωνε τη λαϊκή αντίδραση και αντίσταση. Ηταν κόκκινο πανί και καρφί στο μάτι της ανωμαλίας. Τον Δεκέμβριο του 1973, στη χούντα του Ιωαννίδη, στις φυλακές στο Μπογιάτι, παρά το ότι είχαν περάσει από το ’67 χρόνια με αντιδικτατορική πάλη, τα βασανιστήρια στους κρατουμένους ήταν γιατί είχαν πάρει μέρος με τον «Μπέρτραντ Ράσελ» και τις πορείες ειρήνης.

* Το παρακράτος δεν τελείωσε. Πενήντα χρόνια μετά, ζει και χτυπά με την ιδιόρρυθμη επίσημη ανοχή.