ΙΣΠΑΝΙΑ Γυναίκες σε οικονομική απόγνωση θέτουν την υγεία τους σε κίνδυνο και έναντι μιας μικρής αμοιβής γίνονται γρανάζια στη βιομηχανία του αναπαραγωγικού τουρισμού, η οποία αισχροκερδεί παραβιάζοντας ηθικούς και ιατρικούς κανόνες

Της Βίκυς Καπετανοπούλου

^{[1] [2]}Σχεδόν πέντε χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα που η Μόνικα Κάμπος άρχισε να εκμεταλλεύεται το σώμα και τη γονιμότητά της για να βγάζει τα προς το ζην. Η Ισπανία είχε αρχίσει να βυθίζεται στη δίνη της κρίσης, ο σύζυγός της αναγκάστηκε να βάλει λουκέτο στην επιχείρησή του και το ζευγάρι από τη Βαρκελώνη δεν ήταν πια σε θέση να πληρώνει τη δόση του στεγαστικού του δανείου. Η τράπεζα τους είχε βάλει το μαχαίρι στον λαιμό, απειλώντας με κατάσχεση του σπιτιού τους κι η Μόνικα έβλεπε ήδη με τρόμο τον εαυτό της, τον άντρα της και τα δύο μικρά παιδιά τους να καταλήγουν στον δρόμο.

«Χρειαζόμουν επειγόντως λεφτά» εξομολογείται στο περιοδικό «Spiegel» η 34χρονη, η οποία στην εφηβεία της είχε εργαστεί για λίγο ως μοντέλο λόγω του φυσικού της κάλλους. Με την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη, πήρε την απόφαση να προσεγγίσει μια ιδιωτική κλινική αναπαραγωγής και να γίνει δωρήτρια ωαρίων, μια συνήθης πρακτική «βιοπορισμού» στην πατρίδα της, τόσο για χιλιάδες νεαρές Ισπανίδες, συχνά φοιτήτριες, όσο και για πολλές μετανάστριες από τη Λατινική Αμερική, τη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη.

Για κάθε κύκλο «υπηρεσιών» πληρωνόταν περίπου 900 ευρώ, όπως προβλέπει η Επιτροπή Βιοηθικής της Καταλονίας ως αποζημίωση για τον χρόνο και την ταλαιπωρία της γυναίκας και όχι για τα ίδια τα ωάρια, τα οποία -βάσει του σχετικού, ρυθμιστικού νόμου του 2006 στην Ισπανία- δεν θεωρούνται «εμπορεύματα», αλλά «αλτρουιστικά» κοινωνικά αγαθά, γι' αυτό και δεν νομιμοποιείται η αγοραπωλησία τους.

Kαθεστώς ανωνυμίας

Τόσο οι δότριες, όσο και οι λήπτριες προστατεύονται από αυστηρό καθεστώς ανωνυμίας. Ωστόσο αρκετοί πιστεύουν ότι πρόκειται για κατ' ευφημισμόν «αλτρουισμό», ότι κατ' ουσίαν δεν συντελείται δωρεά αλλά εμπόριο ωαρίων, που διέπεται μάλιστα από τους κανόνες της αγοράς: όσο αυξάνεται η ζήτηση, αυξάνεται και η προσφορά με το ανάλογο κόστος. Παρά τους κινδύνους για την υγεία της και τον νομικό περιορισμό για έξι κύκλους δωρεών ωαρίων ετησίως (δηλαδή κάθε δύο μήνες), η Μόνικα επανέλαβε τη διαδικασία δεκατέσσερις φορές μέσα σε δύο χρόνια, κερδίζοντας συνολικά περίπου 10.000 ευρώ. «Ηταν ένα ρίσκο που ήμουν διατεθειμένη να πάρω. Απλά, δεν με ενδιέφερε» παραδέχεται.

Το ίδιο χρονικό διάστημα μια 40χρονη Γερμανίδα, κάτοικος της πόλης Φράιμπουργκ, είχε αποδυθεί σ' έναν άλλον αγώνα: ήθελε απεγνωσμένα να μείνει έγκυος αλλά δεν τα κατάφερνε λόγω υπογονιμότητας, παρότι είχε δοκιμάσει επί σειρά ετών όλες τις νόμιμες μεθόδους. Μετά από απανωτές αποτυχημένες προσπάθειες στην πατρίδα της, η γυναίκα αποφάσισε να ταξιδέψει στη Βαρκελώνη στις αρχές του Απρίλη. Εκεί, στην κλινική Eugin έκανε το όνειρο της ζωής της πραγματικότητα, όταν υποβλήθηκε σε εξωσωματική γονιμοποίηση με κατεψυγμένο ξένο ωάριο και το σπέρμα του συζύγου της. Το «Spiegel» δεν αποκαλύπτει το όνομά της, επειδή η δωρεά ωαρίων είναι παράνομη στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, η Νορβηγία και η Σουηδία.

Οι ιστορίες των δύο γυναικών δεν συνδέονται άμεσα, αποτυπώνουν όμως τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης. Ο ιατρικός τουρισμός για λόγους αναπαραγωγής παραμένει από τους λίγους τομείς σε άνθηση στην Ισπανία και την Τσεχία, που διαθέτουν όχι μόνο το απαραίτητο νομικό πλαίσιο, αλλά και τις αναγκαίες υποδομές σε τεχνολογία και εγκαταστάσεις για να υποδέχονται και να «εξυπηρετούν» κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες υποψήφιες μητέρες, που συρρέουν από την υπόλοιπη Ευρώπη, την αραβική χερσόνησο και τη Ρωσία. Τα τελευταία χρόνια η Βαρκελώνη και η Πράγα έχουν γίνει οι πιο δημοφιλείς προορισμοί παγκοσμίως για όσες έγγαμες ή άγαμες γυναίκες επιθυμούν, αλλά δεν μπορούν, να τεκνοποιήσουν. Μέσω διαφημίσεων αμφιβόλου ηθικής στον Τύπο και το Ιντερνετ, ιδιωτικές κλινικές ζητούν από τη μία «εθελόντριες» χωρίς να κάνουν όμως αναφορά στο… λεπτό ζήτημα της χρηματικής συναλλαγής, κι από την άλλη προσπαθούν να προσελκύσουν «πελατεία» με δέλεαρ τη μικρή λίστα αναμονής και τη μεγάλη ποικιλία σε γενετικά χαρακτηριστικά, π.χ. στο χρώμα των ματιών ή των μαλλιών.

Το ποσόν των 800 ευρώ κατά μέσο όρο, που λαμβάνει στην Τσεχία κάθε γυναίκα που δωρίζει τα ωάριά της, είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο μηνιαίο μισθό, γι' αυτό και αυξάνονται ολοένα οι δότριες, ειδικά από φτωχές, αγροτικές περιοχές. Στην Ισπανία και ειδικότερα στην πρωτεύουσα της Καταλονίας αναπτύσσεται εδώ και δεκαετίες η τελευταία λέξη της ιατρικής επιστήμης στις μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης. Στην κλινική Dexeus γεννήθηκε το πρώτο «παιδί του σωλήνα» στη χώρα πριν από τριάντα χρόνια, αλλά και το πρώτο παιδί στην Ισπανία που ήρθε στον κόσμο μέσω δωρεάς ωαρίου. Η εμπορευματοποίηση της υποβοηθούμενης ανθρώπινης αναπαραγωγής ακμάζει και στην Κύπρο, η οποία το 2011 διέθετε τις περισσότερες κλινικές γονιμότητας ανά κάτοικο παγκοσμίως. Η μία στις πενήντα γυναίκες, μεταξύ 18 – 30 ετών, προσφέρει τα ωάριά της με το αζημίωτο. Συχνά πρόκειται για μετανάστριες, που δεν διαθέτουν τα απαραίτητα χαρτιά για να βρουν νόμιμη δουλειά και μ' αυτόν τον αμφιλεγόμενο τρόπο δίνουν λύση στο οικονομικό τους αδιέξοδο.

Ζητήματα βιοηθικής 

Μαζί με τα σοβαρά ζητήματα βιοηθικής που εγείρονται, σημαντικοί κίνδυνοι ελλοχεύουν και για την υγεία όσων γυναικών δωρίζουν αλόγιστα τα ωάριά τους. Μετά τον εξονυχιστικό γενετικό, ιατρικό και ψυχιατρικό έλεγχο και την υπογραφή δεσμευτικού συμβολαίου, χρειάζεται κάθε φορά να υφίστανται επί τουλάχιστον δύο εβδομάδες ισχυρές ορμονοθεραπείες, ώστε να γίνουν πιο «παραγωγικές». Τρία χρόνια μετά την τελευταία της δωρεά, η Μόνικα Κάμπος εμφάνισε αρχικά ασυνήθιστα διογκωμένες ωοθήκες και στη συνέχεια ινομυαλγία, που προκαλεί -μεταξύ άλλων- αφόρητους πόνους.

Της αποδόθηκε ποσοστό αναπηρίας μόλις 51% και όχι 65%, που θα της επέτρεπε να λαμβάνει αναπηρική σύνταξη από το ισπανικό κράτος. Μάταια προσπαθεί να χάσει τα κιλά που έχει πάρει, εξαιτίας της υπερβολικής χορήγησης ορμονών. Η ασθένειά της και το άγχος την έχουν κάνει ευέξαπτη, ο σύζυγός της παραμένει άνεργος κι ο γάμος τους καταρρέει, υπό το βάρος και της οικονομικής δυσπραγίας. Το μόνο θετικό για την οικογένεια είναι το πάγωμα της αποπληρωμής του στεγαστικού της δανείου για δύο χρόνια, που της εξασφαλίζει στέγη έστω και προσωρινά. Μέσα στην απελπισία της, η Ισπανίδα σκέφτεται ξανά να παρανομήσει, και αυτή τη φορά να γίνει παρένθετη μητέρα, κάτι που απαγορεύεται διά νόμου στην Ισπανία. «Αν κάποιο πλούσιο ζευγάρι μού παρέχει σπίτι, είμαι διατεθειμένη να φέρω στον κόσμο το παιδί του» καταλήγει η Μόνικα…