Yποσημειώσεις

Του Γιώργου Σταματόπουλου

Λέει κάποιος ότι το πιο ισχυρό αντίδοτο στην «κρίση» είναι ο πολιτισμός και τον κοιτάνε οι πολλοί με συμπόνια, με οίκτο. «Πάει ο κακομοίρης, του σάλεψε», ψιθυρίζουν και επιστρέφουν στα σπουδαία και τρανά που τους «καίνε», στο μεροκάματο δηλαδή και στην επιβίωση (προέχουν αυτά, ισχυρίζονται).

Ο πολιτισμός διώκεται, σ' όλες τις εποχές, κρίσιμες ή όχι. Ουδείς αναλογίστηκε ότι εκείνο που επουλώνει τις πληγές νου και ψυχής μετά τις θηριωδίες (πολέμων, σφαγιαστικών οικονομικών κρίσεων, επιδημιών, μεγάλων καταστροφών…) είναι ο πολιτισμός. Οι ποιητές, οι ζωγράφοι, οι σκηνοθέτες, οι μουσικοί, οι συγγραφείς, οι αρχιτέκτονες, όσοι διακονούν την απλοσύνη του πνεύματος, τις μεταρσιωτικές πολυπλόκαμες εκφάνσεις του.

Αλλά, διάβολε, πώς θα μας αντιμετώπιζαν εάν δεν είχαμε έναν Σολωμό κι έναν Καβάφη, έναν Παπαϊωάννου (Κώστα) κι έναν Κονδύλη, έναν Σβορώνο, έναν Θεοδωράκη, έναν Κασσαβέτη (και πολλούς άλλους); Αυτιστικές εμμονές, ίσως αντιτείνει κάποιος. Ποιος ξέρει… μπορεί και να έχει δίκιο, αλλά αυτό είναι δικαίωμά του. Σημασία έχει ότι ο πολιτισμός έχει εξοριστεί, έχει απαξιωθεί, λοιδορείται καθημερινώς από τους εγκεφάλους της λογικής, από κείνους που προτάσσουν την ανάγκη της επιβίωσης. Εντάξει, εάν δεν ζήσεις πώς θα τεχνουργήσεις; Αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται τον αφανισμό της τέχνης, την εκδίωξή της από την κοινωνία, ακριβώς διότι είναι ο συνεκτικός ιστός αυτής, ο παρήγορος και ελπίζων λόγος, ο παιδαγωγικός και εξεγερτικός τόνος της, ο πύργος απέναντι στους στυγερούς εγκληματίες της ανθρωπότητας. Ο μυημένος στην τέχνη, αυτός έστω που συνταράσσεται από το έργο της, ανεβαίνει ένα σκαλί στην κλίμακα του εξανθρωπισμού (και, νωρίτερα, της αξιοπρέπειας), νιώθει υπεύθυνος πολίτης, και ας του επιτίθενται όλοι οι -ισμοί, είναι ένας πεπολιτισμένος άνθρωπος, που αντικρίζει μεν με στωικότητα τον εκφυλισμό της εξουσίας και των εξουσιολάγνων, των ράθυμων και των ραγιάδων, δεν χάνει, όμως, τη σημασία του αγώνα για απελευθέρωση, επικοινωνία, συνύπαρξη. Ο πολιτισμός είναι συμμετοχή. Μπορεί να 'ναι λίγοι οι φορείς του πολιτισμού, απευθύνονται όμως σε πολλούς. Καλύτερα θα ήταν να πούμε ότι πολιτισμός είναι η συμμέθεξη του δημιουργού με όσους δέχονται μέσα τους την κορύφωση (ευεργετική ή όχι) της δημιουργίας, την παιδαγωγική ή ψυχαγωγική αρτιμέλειά της.

Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν είναι πανηγύρια. Είναι περισσότερο εκτόνωση της καθημερινής βίας, ένας τρόπος να αντιπαρέλθουμε τις αντιξοότητες βάζοντάς τες μέσα μας όμως, φιλτράροντάς τες στο νόημα της συγκέντρωσης. Δεν συμβαίνουν, δυστυχώς, αυτές οι ψυχικές και νοϊκές διεργασίες. Φεύγοντας από μια εκδήλωση θα 'πρεπε να νιώθουμε διαφορετικοί, αναγεννημένοι, φρέσκοι, ζωντανοί. Είναι τόση όμως η δύναμη της χειραγώγησης που έχουμε δεχτεί (σ' όλη τη ζωή μας) ώστε «μουσκάρια μπαίνουμε, βόδια βγαίνουμε». Δείξαμε, όμως, ότι είμαστε παρόντες, παρακαλώ. Αλλά, αξύνετοι ακούσαντες κωφοίσιν εοίκασιν' φάτις αυτοίσιν μαρτυρεί παρεόντας απείναι [οι ανόητοι (ό,τι) κι αν ακούσουν με κουφούς μοιάζουν' φημίζονται ότι ενώ είναι παρόντες απουσιάζουν (κάπως έτσι)]. Πάντα παρών ο σκοτεινός Ηράκλειτος στον πολιτισμό.

[email protected]