Του Γιάννη Παπαδόπουλου*

Θα μπορούσε να οφείλεται σε ομελέτα, η παρασκευή της οποίας, ως γνωστόν, προϋποθέτει το σπάσιμο και τον τάραχο αυγών, δηλαδή τη βίαιη ανακίνησή τους. Δεν προσφέρει όμως γευστική απόλαυση. Οπως συμβαίνει και με το καθαρτικό φάρμακο, το επονομαζόμενο «ρετσινόλαδο», ούτε καν καταπίνεται.

Θα μπορούσε να προκαλεί γέλια ή κλάματα, παραπέμποντας σε κόκορες, κουρέματα και φίδια. Δεν διαθέτει όμως την ελευθερία του πνεύματος, πάνω στην οποία εδραιώνεται το χιούμορ, εξευγενίζεται η κοινωνική ζωή και αναπτύσσεται ο πολιτισμός. Αποκλειστικά και μόνο ταράσσει τα ερεβώδη ένστικτα, εγείροντας ζωώδεις αντιδράσεις.

Θα μπορούσε να επισημαίνει τη γενεσιουργό αλληλουχία, σύμφωνα με την οποία «η κότα έκανε το αυγό και το αυγό την κότα». Δεν αποτελεί όμως τεκμήριο λαϊκής θυμοσοφίας. Αλογο φόβο γεννά και από άλογη πολιτική βούληση γεννιέται.

Πριν από σαράντα πέντε χρόνια (1968), ο Μάνος Χατζιδάκις συνέθεσε στην Αμερική το «Reflections». Επειτα από έναν χρόνο (1969), το αγγλόφωνο άλμπουμ κυκλοφόρησε στην Ελλάδα. Πριν από είκοσι χρόνια (1993), το άλμπουμ δημιουργήθηκε εκ νέου, στα ελληνικά, με τον τίτλο «Αντικατοπτρισμοί», σε φωνή Αλίκης Καγιαλόγλου, μουσική-αφήγηση Μάνου Χατζιδάκι και στίχους Νίκου Γκάτσου. Σήμερα (2013), μία δασκάλα Μουσικής «τόλμησε» να διδάξει ένα από τα δημοφιλή τραγούδια των «Αντικατοπτρισμών», τον «Κεμάλ», στους μαθητές και τις μαθήτριες της Ε΄ τάξης ενός δημοτικού σχολείου στη Θεσσαλονίκη. Φευ, για τη συμπρωτεύουσα μιλάμε, όχι για κάποιο «σεληνιακό περιβάλλον». Εν τούτοις, προέκυψε ακραία διοικητική αυθαιρεσία, που εκδηλώθηκε ως λογοκρισία, και θηριώδης διανοητική αταξία, που επικαλείται «προπαγάνδα» αλλά και προδίδει προπαγάνδα.

Στην ηχογραφημένη εισαγωγή του ελληνόφωνου τραγουδιού, ο συνθέτης-αφηγητής αναφέρεται στην ιστορία ενός νεαρού πρίγκιπα, απόγονου του Σεβάχ του Θαλασσινού, ο οποίος «νόμισε ότι θα αλλάξει τον κόσμο», όμως απέτυχε λόγω «των πικρών βουλών του Αλλάχ και των σκοτεινών ψυχών των ανθρώπων». Ομοια με τον κατά τον Ηράκλειτο «λόγο» (fr. 1), ο ποιητικός στίχος και η μουσική αρμονία αδυνατούν να πείσουν τους «ασύνετους ανθρώπους». Καθώς οι σκοτεινές ψυχές και οι πικρές βουλές διαρκώς δικαιώνουν το πάθος του «Κεμάλ», οι καιροί δεν γίνονται επίκαιροι. Τόσο αλληγορικά όσο και αυτολεξεί, «με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί» ή, ορθότερα, οπισθοδρομεί. Προφανώς γι’ αυτό, στην ηχογραφημένη έξοδο του ελληνόφωνου τραγουδιού, ο Μάνος Χατζιδάκις καληνυχτίζει τον Κεμάλ, απελπισμένα διαβεβαιώνοντάς τον πως «ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ». Τι προηγείται και τι έπεται; Aραγε η τέχνη αποτελεί «μίμηση σπουδαίων και τελείων πράξεων», όπως πιστεύει ο Αριστοτέλης ή, αντίστροφα, η πεζή πραγματικότητα επέρχεται ωσάν προσομοίωση της έντεχνης δημιουργίας;

Ως εκούσια ή ακούσια παρενέργεια, το ιδεολογικό ατόπημα διαστρέφει την πράξη, νοθεύει τη μίμηση, καταστρατηγεί την τέχνη και παραβιάζει τον λόγο. Ο σκοταδισμός εν δράσει ή η δράση του σκοταδισμού; Εξαρτάται, ίσως να πρόκειται απλώς για «ασύνετους» κομπάρσους. Ο αρμόδιος διευθυντής Εκπαίδευσης επιφορτίστηκε με την ευθύνη να διερευνήσει την ουσία των συμβάντων. Ανάλογα με τα έως τώρα γνωστά, μάλλον βάσει του ονόματος «Κεμάλ» και προφανώς χωρίς να έχει ακούσει ή να έχει κατανοήσει το τραγούδι, κάποιος γονέας διαμαρτυρήθηκε στη διευθύντρια του δημοτικού σχολείου, επειδή, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του, η δασκάλα Μουσικής άσκησε «ισλαμική προπαγάνδα» στους μαθητές και τις μαθήτριες της Ε΄ Δημοτικού. Η διευθύντρια εξέλαβε ωσάν θέσφατο την καταγγελία τού γονέα και, επίσης χωρίς να ακούσει ή να κατανοήσει το τραγούδι, επέπληξε τη δασκάλα. Ο βίος και η πολιτεία του ποιητικού ήρωα παρερμηνεύτηκαν. Η ψυχή των δημιουργών κακοποιήθηκε. Συμβολικά μιλώντας, το παγκοσμίως γνωστό και αποδεκτό τραγούδι παραδόθηκε στην πυρά. Το συμπέρασμα; Εμείς οι Αρειοι (απόγονοι του Αρη, θεού του πολέμου), εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, κακώς γητευόμαστε έως σήμερα από «αλλόπιστους προσηλυτισμούς», όπως αυτοί που καλλιτεχνούσαν ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Νίκος Γκάτσος. Οχι, δεν ζούμε στην αυγή του Μεσαίωνα. Ως συνήθως τα ανθρώπινα πάθη βιώνουν την αθεράπευτη παρενέργεια του «αυγο-τάραχου», αφού δύο χιλιάδες και δεκατρία χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού το μαχαίρι εξακολουθεί να ματώνει.

Καληνύχτα, Κεμάλ.

………………………………………………………………

* Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου