Του Θεόδωρου Γεωργίου*

Στη σφαίρα της πολιτικής δημοσιότητας διατυπώνονται θέσεις με κεντρικό θέμα το «σχέδιο διάσωσης της χώρας» ή, ορθότερα, το «πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας». Στον δημόσιο διάλογο συμμετέχουν όλοι οι δρώντες: πολιτικοί, επιστήμονες, αναλυτές, όμιλοι σκέψης και προβληματισμού, εμπειρογνώμονες της περιώνυμης τρόικας, αλλά και πολίτες, των οποίων η φωνή και η στάση υπολογίζονται στο πλαίσιο ενός διαφωτιστικού πολιτικού καθεστώτος.

Οι συζητήσεις για την οικονομική κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας στο πλαίσιο εφαρμογής των «μνημονίων» είναι εξαντλητικές, ενημερωτικές και αναστοχαστικές. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη διάκριση που επιβλήθηκε ως «κομματική διαφορά» ανάμεσα σε οπαδούς και αντιπάλους των μνημονίων.

Κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει με την πολιτική κατάσταση. Ενώ οι πολιτικές και οι θεωρητικές συζητήσεις για τη μνημονιακή οικονομική κατάσταση του τόπου μας εγείρουν αξιώσεις επιστημονικής εγκυρότητας και πολιτικής αποτελεσματικότητας, δεν συμβαίνει το ίδιο για τον δημόσιο διάλογο που αναφέρεται στη λειτουργία και στην πρακτική του πολιτικού συστήματος. Εδώ, δεν θα επιδιώξουμε να εντοπίσουμε τις αιτίες και τους λόγους για τους οποίους οι δρώντες κλείνουν τα μάτια μπροστά σε όσα συμβαίνουν στο πολιτικό σύστημα του τόπου μας εδώ και τρία χρόνια. Μολονότι τον τελευταίο καιρό, με αφορμή την έντονη εγκληματική παρουσία της Χρυσής Αυγής, άρχισαν οι πολίτες και οι πολιτικοί να κατανοούν το μέγεθος και τη διάσταση της «αποδόμησης» του πολιτικού συστήματος στην ελληνική κοινωνία, ωστόσο όλοι μας κλεινόμαστε στα «υπόγεια του εμπειρισμού».

Το εμπειρικό δεδομένο διατυπώνεται ως ερώτηση: Τι συμβαίνει με το πολιτικό σύστημα στην ελληνική κοινωνία, η οποία βρίσκεται υπό το καθεστώς του «προγράμματος της δημοσιονομικής προσαρμογής»; Εντοπίζουμε, τόσο στο επίπεδο του κοινού νου όσο και στο αναστοχαστικό επίπεδο της πολιτικής φιλοσοφίας, τρεις ριζικές δομικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα της ελληνικής κοινωνίας, όπως διαμορφώθηκε μετά το 1974. Οι αλλαγές αυτές έχουν να κάνουν κατά σειρά, πρώτον με τη διαχείριση της δημοκρατίας στο κυβερνητικό σύστημα εξουσίας, δεύτερον με την αυτοεικόνα της ίδιας της πολιτικής ως συγκροτησιακής διαδικασίας της κοινωνίας και τρίτον με τη θέση του ατόμου στο πολιτικό σύστημα και τις προοπτικές της χειραφέτησής του.

Ως προς το πρώτο ζήτημα της δημοκρατίας. Ο Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Jacques Rancière τονίζει ότι «η δημοκρατία δεν είναι πολιτικό καθεστώς, αλλά τροπικότητα του πολιτικού πράττειν». Η θέση αυτή μας βοηθά να καταλάβουμε πώς και γιατί τα τρία τελευταία χρόνια ζούμε ως ελληνική κοινωνία υπό τους όρους του ριζικού δομικού μεταδημοκρατικού μετασχηματισμού. Ασκείται ο κοινοβουλευτικός έλεγχος, η πολιτική είναι παρούσα, αλλά ανακύπτει ένα κεφαλαιώδες «αλλά», το οποίο έχει να κάνει με όσα οι πολιτικοί φιλόσοφοι ονομάζουμε «μετα-δημοκρατία». Η δημοκρατία υφίσταται μεταποιήσεις, υπόκειται σε περιοριστικούς όρους, ανάγεται σε μεταφυσικές αλήθειες. Η εγγενής φύση της μπορεί ακόμη και να εγγυηθεί την αυτοκτονία της. Η μετάβαση δηλαδή από τη δημοκρατική τροπικότητα του πολιτικού πράττειν στη μεταδημοκρατική συγκρότησή του δεν έχει να κάνει με την πρακτική των «προεδρικών» διαταγμάτων ή άλλες κοινοβουλευτικές πρακτικές, αλλά με την εγγενή δομή της δημοκρατίας.

Ως προς το δεύτερο ζήτημα της πολιτικής ως συγκροτησιακής δομής της κοινωνίας, πρέπει να ανατρέξουμε στον Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον οποίο «ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν» και η πολιτική ορίζεται ως το πράττειν που επιδιώκει το «ευ ζην». Τη νεωτερική επαναδιατύπωση της αριστοτελικής ιδέας της πολιτικής συναντάμε στο καντιανό πρόγραμμα, το οποίο συνιστά τη μήτρα της σύγχρονης πολιτικής πρακτικής. Η πολιτική εξουσία στον τόπο μας τα τελευταία τρία χρόνια εξαργύρωσε την άσκησή της με τη διοικητική και την τεχνική διαδικασία. Η πολιτική ως σχέδιο ισχύος αντικαταστάθηκε από τη διοικητική διαχείριση των κοινωνικών πραγμάτων. Η αλλαγή αυτή δεν είναι παρά ο δεύτερος ριζικός, δομικός μετασχηματισμός, η μετατροπή της πολιτικής σε «μετα-πολιτική».

Εδώ, θα επικαλεστούμε τον Carl Schmitt και τον ορισμό του για τον ηγεμόνα: «Ηγεμών ή κυρίαρχος είναι εκείνος που αποφασίζει στις συνθήκες της εκτάκτου ανάγκης». Και το ερώτημα που μας αφορά είναι: Ποιος αποφασίζει στις συνθήκες των «μνημονίων»; Η ελληνική κυβέρνηση ή η τρόικα; Κάθε αναγνώστης μπορεί να απαντήσει για λογαριασμό του.

Σχετικά με το τρίτο ζήτημα, τη «θέση του ατόμου στο καθεστώς της εκτάκτου ανάγκης» των μνημονίων, πρόχειροι υπολογισμοί λένε ότι σε ποσοστό 40% το εργατικό δυναμικό της ελληνικής οικονομίας εργάζεται υπό «καθεστώς επιστράτευσης». Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πολίτες με δικαιώματα και υποχρεώσεις, αλλά «γυμνές υπάρξεις» και «φυσικές οντότητες», που μπορεί να δολοφονηθούν χωρίς ο δολοφόνος να τιμωρηθεί. Στην ελληνική κοινωνία μισθωτοί, εργαζόμενοι, εργατικό δυναμικό και συνταξιούχοι έχουν πάψει να είναι πολίτες, έχουν μετατραπεί σε υποστάσεις της «γυμνής ζωής» (Giorgio Agamben).

Στην ελληνική κοινωνία των «μνημονίων» εφαρμόζονται πρακτικές «στρατοπέδων συγκέντρωσης». Αυτή η θέση μου είναι θεωρητική και πολιτική επεξεργασία της «πολιτικής φιλοσοφίας» του Ιταλού φιλοσόφου Giorgio Agamben, σύμφωνα με τον οποίο το «στρατόπεδο συγκέντρωσης», δηλαδή η χώρα των γυμνών υπάρξεων, είναι εγγενές στοιχείο της νεωτερικής πολιτικής μορφής ζωής. Αυτό συμβαίνει σήμερα στην ελληνική κοινωνία, η οποία βιώνει τον δομικό μετασχηματισμό της πολιτικής σε «βιοπολιτική». Οσοι ζούμε στην ελληνική επικράτεια μπορούμε να «απογυμνωθούμε» από τα πολιτικά περιεχόμενά μας και να γίνουμε «φυσικές οντότητες», οι οποίες θα υπολογίζουν τη σύνταξή τους ή την αμοιβή τους.

Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε ότι η ελληνική κοινωνία μέσα σε διάστημα τριών ετών έχει υποστεί τρεις ριζικές, δομικές αλλαγές στην πολιτική συγκρότησή της, που τη μετατρέπουν σε μετα-δημοκρατικό πεδίο, μετα-πολιτικό σύστημα και βιοπολιτικό καθεστώς. Η πολιτική και η θεωρητική εκτίμησή μου συνοψίζεται στο εξής: Μπορεί η «οικονομική ανάπτυξη να έρθει», μπορεί ακόμη η οικονομική κατάσταση να δει «φως στο τούνελ», εκείνο όμως το οποίο δεν θα μπορέσει κανένας πολιτικός να εγγυηθεί για την ελληνική κοινωνία είναι η «ανάκαμψη του πολιτικού συστήματος».

 …………………………………………………………………………………. 

*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης