ΜΟΥΣΙΚΗ Art

Πάτι Σμιθ: Η σπουδαία Αμερικανίδα τραγουδίστρια και ποιήτρια επιστρέφει στην Αθήνα

Οταν ήταν πιτσιρίκα οι γιατροί τής έδιναν ελάχιστες πιθανότητες να μεγαλώσει. Εκείνη, ωστόσο, όχι μόνο ενηλικιώθηκε, αλλά επέβαλε την ιδιαίτερη, ανδρόγυνη φιγούρα της. Σύστησε στους Αμερικανούς τον Ρεμπό, μοιράστηκε τη ζωή της με σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο φωτογράφος Ρόμπερτ Μάπλθορπ, έγραψε το μνημειώδες «Because the Νight», αφιερώθηκε στον ακτιβισμό και μετουσίωσε ακόμα και τις πιο σκληρές της εμπειρίες σε τραγούδια

Της Μαρίνας Κουβέλη

^[1]

^[2]

^[3]

Το πρόσωπό της είναι γεμάτο αιχμές και γωνίες. Διατηρεί τα μαλλιά της μαύρα και σε ένα μέτριο μήκος. Δεν βάφεται ποτέ. Ζει στη Νέα Υόρκη μαζί με τις γάτες της σε ένα σπίτι που οι τοίχοι του είναι έτοιμοι να καταρρεύσουν από τις αναμνήσεις. Επιμένει στο ίδιο άχαρο κι ολίγον αδέξιο στιλ εδώ και δεκαετίες. Είναι μια σπουδαία Αμερικανίδα τραγουδίστρια, μουσικός και ποιήτρια. Θεωρεί τον Αρθούρο Ρεμπό τον άνθρωπο που καθόρισε τη σκέψη της. «Μόνο γι' αυτόν έγραφα και ονειρευόμουν», έγραψε πριν από μερικά χρόνια στην αυτοβιογραφία της «Just Kids». Αυτή η συγκλονιστική γυναίκα που έμπλεξε την ποίηση με το ροκ, την μπιτ γενιά με το πανκ, έρχεται ξανά στην Αθήνα. Εμείς εδώ στην Ελλάδα την αγαπάμε περισσότερο για το τραγούδι της «Because the Night», το οποίο έγραψε μαζί με τον Μπρους Σπρίνγκστιν. Αλλά αυτό αδικεί το σύνολο της καριέρας της. Στο Ηρώδειο, αυτό το Σάββατο θα καταλάβουμε γιατί.

Η Πάτι Σμιθ γεννήθηκε το 1946 στο Σικάγο μία μέρα πριν εκπνεύσει η χρονιά (30 Δεκεμβρίου). Μεγάλωσε στην Πενσιλβάνια. Ο μπαμπάς της ήταν εργάτης σε εργοστάσιο και η μητέρα της σερβιτόρα. Η μικρή Πάτι ήταν ένα ασθενικό παιδί που αρρώσταινε συνέχεια και είχε ταλαιπωρηθεί αρκετά από φυματίωση, οστρακιά και ηπατίτιδα. Με τα πολλά στα 12 αποφάσισε να απαρνηθεί τη θρησκεία γιατί την έβρισκε υποκριτική. Στα 19 αποβάλλεται από το Glassboro State Teachers College διότι έμεινε έγκυος. Το παιδί δίνεται για υιοθεσία και η ίδια παίρνει το πρώτο λεωφορείο για τη Νέα Υόρκη. Στην τσέπη της είχε 32 δολάρια, ένα αντίτυπο των «Εκλάμψεων» του Ρεμπό, ένα σημειωματάριο και μερικά μολύβια γιατί της άρεσε να γράφει και να ζωγραφίζει. Φτάνοντας στον προορισμό κι ενώ περιπλανιόταν στους δρόμους, ένα μικρό αγόρι τής χαμογέλασε και την κάλεσε να αναζητήσουν παρέα την τύχη τους. Ηταν ο Ρόμπερτ Μάπλθορπ.

Ρόμπερτ Μάπλθορπ: το άλλο της μισό

Ο ένας θα γίνει πηγή έμπνευσης, μέντορας, στήριγμα του άλλου. Ζούσαν μεν σε ελεεινές συνθήκες, αλλά δημιουργούσαν εγκαταστάσεις, φωτογράφιζαν ο ένας τον άλλον, έφτιαχναν έργα τέχνης. Κάποιες φορές για να ενισχύσουν το «οικογενειακό» εισόδημα εκείνη εργαζόταν σε βιβλιοπωλείο, εκείνος πουλούσε σε άντρες το κορμί του. Εκείνος επέμενε: «Δεν μας καταλαβαίνουν. Είμαστε ιδιαίτεροι και κανείς δεν το καταλαβαίνει». Πριν από μερικές μέρες η Πάτι έδωσε μια εκτενή συνέντευξη στην «Γκάρντιαν» και σχολίασε: «Πάντα ήμασταν εκτός της αγοράς. Πάντα ένιωθα διαφορετική. Δεν ξέρω αν αυτό θεωρείται ιδιαιτερότητα. Ο Ρόμπερτ, αντιθέτως, δεν δεχόταν κουβέντα επ' αυτού. Μας θεωρούσε σπουδαίους». Χώρισαν -τυπικά μόνο- όταν εκείνος παραδέχτηκε την ομοφυλοφιλία του. Παρέμειναν, όμως, για πάντα ο ένας δίπλα στον άλλο μέχρι το 1989 που ο σπουδαίος φωτογράφος πέθανε από AIDS. Λίγο πριν, εκείνος την «προίκισε» με την εντολή να γράψει κάποια στιγμή την ιστορία τους.

Το άλμπουμ της «Horses» έπεσε σαν αστραπή στη μουσική σκηνή. Κυκλοφόρησε το 1975 σε παραγωγή του Τζον Κέιλ, των Velvet Underground, ενώ, η Πάτι είχε μόλις πατήσει τα 30. Εκείνη χρησιμοποιούσε τολμηρή γλώσσα και γύρω η εποχή αποθέωνε την ντίσκο. Πρώτο τραγούδι του δίσκου ήταν το «Gloria» (διασκευή του κομματιού του Βαν Μόρισον). Η γνωστή φράση των στίχων, «Ο Χριστός πέθανε για τις αμαρτίες κάποιου, αλλά όχι για τις δικές μου», γίνεται σύνθημα ζωής για το ροκ. Εκτοτε ξέραμε πως αν θέλαμε να δούμε πώς η μουσική αποθεώνει την ποίηση θα έπρεπε να ανατρέξουμε στην Πάτι Σμιθ. Ηταν φανερό πως οι βάσεις του πανκ είχαν ήδη μπει. «Εκείνη την περίοδο που άρχισα να δουλεύω πάνω στο υλικό του «Horses» είχαν μόλις σιγήσει σημαντικές φωνές», είπε πρόσφατα. «Είχαμε μόλις χάσει τον Τζίμι Χέντριξ, τον Τζιμ Μόρισον, την Τζάνις Τζόπλιν, τον Ρόμπερτ Κένεντι, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Δηλαδή εκείνους που ύψωναν μια σοβαρή πολιτική και πολιτιστική φωνή. Αισθανόσουν τότε ότι η νέα γενιά ήθελε να διασχίσει το ποτάμι. Οπως έλεγε και ο Τζιμ Μόρισον, να περάσουμε στην απέναντι όχθη (break on through to the other side)».

Aπό τη θαλπωρή στον θάνατο

Το 1978 παντρεύτηκε με τον Φρεντ -Σόνικ- Σμιθ (κιθαρίστα των MC5). Αμέσως μετά κατέφυγε στην οικογενειακή θαλπωρή. Αποσύρθηκε κοντά στο Ντιτρόιτ γιατί επέλεξε να μεγαλώσει τα δύο της παιδιά. Η ίδια αποκατέστησε πρόσφατα την αλήθεια: «Είναι τρεις οι λόγοι που είχα εξαφανιστεί: το 1977 έπεσα από τη σκηνή, έκανα 42 ράμματα στο κεφάλι και χτύπησα άσχημα τη μέση μου. Επειτα, ερωτεύτηκα τον Φρεντ. Και τρίτον, έβρισκα τη δόξα πολύ διαβρωτική». Ούτε μια δεκαετία δεν κράτησε η σιωπή της. Το 1988, με τη συνδρομή του Φρεντ κυκλοφορεί το άλμπουμ «Dream of Life». Μετά ξανά σιωπή γιατί ήθελε να γράψει τα ποιήματά της. «Ποτέ δεν ήμουν εξαρτημένη από τίποτα, αν εξαιρέσει κανείς τον σύζυγό μου, έναν γκόμενο ή μια ιδέα», λέει ξεκαθαρίζοντας πως στην τέχνη επέστρεφε μόνον από ανάγκη για έκφραση.

Σε μία από αυτές τις επιστροφές τη συναντάμε στα τέλη του 1994, αφού με το τραγούδι προσπαθούσε να θεραπευτεί. Η αλήθεια είναι πως στις αρχές του ’90 το πένθος δεν είχε τέλος για την Πάτι Σμιθ. Το 1989 πεθαίνει ο Μάπλθορπ. Εναν χρόνο μετά ο πιανίστας της Ρίτσαρντ Σολ. Το 1994 χάνει τον Φρεντ. Εναν μήνα μετά πεθαίνει και ο μικρότερος αδερφός της, Τοντ. Ο γιος της, Τζάκσον, τότε ήταν 12 ετών, η κόρη της, Τζέσι, μόλις 6 (σήμερα είναι και οι δύο μουσικοί). «Δεν θεωρώ ότι ήμουν μοναδική επειδή αντεπεξήλθα. Είχα ευθύνη απέναντι στα παιδιά μου και μόνο γι' αυτό κρατήθηκα όρθια», παραδέχεται. «Και μη νομίζετε πως επειδή αγαπώ την ποίηση και όλους αυτούς που έφυγαν νωρίς (Ρεμπό, Πλαθ, Μποντλέρ) βρίσκω ρομαντικό τον θάνατο. Ημουν τόσο φιλάσθενη μικρή που συνεχώς προετοιμαζόμουν για το μοιραίο. Ακουγα τους γιατρούς να λένε τουλάχιστον τέσσερις φορές στους γονείς μου πως πρέπει να περιμένουν τα χειρότερα. Ποτέ δεν πίστεψα ότι θα ζήσω πολύ, αλλά και ποτέ δεν συμφιλιώθηκα με τον θάνατο».

Το 1996 ξαναστήνει την μπάντα της, μπαίνει στο στούντιο και ηχογραφεί το «Gone Again». Ακολουθεί το 1997 το «Peace and Noise» και το 2000 το τραγούδι «Glitter in their Eyes» – αμφότερα την οδήγησαν στις υποψηφιότητες για Γκράμι. Το 2002 ήταν η σειρά για το άλμπουμ «Trampin». Το τελευταίο της άλμπουμ που θα παίξει στο Ηρώδειο έχει τίτλο «Banga». Είναι γεμάτο ποίηση, αναφορές στη ζωή της, σκέψεις, όνειρα, θυσίες. Μεταξύ των τραγουδιών το «Fuji-San», μια προσευχή για την Ιαπωνία και την πυρηνική καταστροφή από τον Εγκέλαδο, και το κομμάτι «This is the Girl» αφιερωμένο στην Εϊμι Γουάινχαουζ. Δεν είναι να σε ξαφνιάζουν οι αφιερώσεις της καθώς ο ακτιβισμός είναι μέρος της ζωής της: Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ καθοδηγούσε το κοινό έξω από τον Λευκό Οίκο κατά του Τζορτζ Μπους, ενώ ποτέ δεν μάσησε τα λόγια της για το Αφγανιστάν ή το Γκουαντάναμο, την παιδική εργασία ή την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Παρεμπιπτόντως, το καλοκαίρι του 2005 τής απονεμήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας η υψηλότερη γαλλική διάκριση «Commandeur des Arts et des Lettres» (Ιππότης των Τεχνών και των Γραμμάτων). Αλλά εκείνη τις δικές της μάχες τις έχει δώσει πολλά χρόνια πριν. Και έχει θριαμβεύσει σε όλες.

INFO: Ηρώδειο, 22 Ιουνίου, στις 21.00. Τιμές εισιτηρίων: Ζώνη VIP 50 €, ζώνη A 40 €, ζώνες Β και Γ 30 €, άνω διάζωμα 25 €, φοιτητικό 20 €, ανέργων 5 €, ΑμεΑ 5 €.