Του Γιάννη Γούναρη*

Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων έχουν καταδείξει κάτι που έπρεπε, ίσως, να είχε γίνει αντιληπτό πολύ νωρίτερα. Δηλαδή, ότι έχουμε πλέον εκφύγει από το δίλημμα Μνημόνιο – αντιμνημόνιο, το οποίο ήταν εξ αρχής περιοριστικό της πολιτικής αντιπαράθεσης και του δημόσιου διαλόγου, ανεπαρκές ως εργαλείο ανάλυσης, τεχνητό και απολιτικό, με την έννοια ότι δεν εστίαζε σε μια αντιπαράθεση ιδεών και προτάσεων για το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης. Βεβαίως, η κυβερνητική επικοινωνιακή στρατηγική φαίνεται να βασίζεται στο άτοπο εφεύρημα ότι το Μνημόνιο οδεύει προς το τέλος του, τα χειρότερα είναι πίσω μας και η ανάκαμψη είναι προ των πυλών. Ουδέν αναληθέστερον, δεδομένου ότι ακόμα κι αν το Μνημόνιο, στη σημερινή μορφή του, λήξει τυπικά, κάτι δρομολογημένο άλλωστε, είναι βέβαιο ότι το όποιο νέο «επίσημο κούρεμα» του ελληνικού χρέους θα συνοδευτεί από ένα νέο μνημόνιο, κάποιας μορφής. Ητοι, από μια νέα δέσμη μέτρων και δεσμεύσεων για τα επόμενα χρόνια.

Το μείζον, ωστόσο, είναι ότι ακόμα κι όταν το Μνημόνιο θα έχει φύγει από τις ζωές μας, η κληρονομιά του, δηλαδή οι πληγές που θα έχει αφήσει πίσω του, θα παραμείνουν ανοικτές και χαίνουσες. Πληγές στην οικονομία, στους δημοκρατικούς θεσμούς και στην ίδια τη διχασμένη κοινωνία, η οποία τελεί σε ιδεολογική σύγχυση, σκόπιμα από την πλευρά εκείνων που την καλλιεργούν. Στο δύσκολο έργο της ανοικοδόμησης εντοπίζεται η μεγάλη πρόκληση για τις δυνάμεις της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν αρκεί η ανατροπή του Μνημονίου, αλλά μια πολύ ριζικότερη ανατροπή νοοτροπιών και παθογενειών που προϋπήρχαν της κρίσης και απλώς έχουν ενταθεί και ισχυροποιηθεί. Πρέπει να μας ανησυχεί η ευκολία με την οποία η Ελληνική Δημοκρατία διολίσθησε σε πρακτικές αυταρχισμού και περιφρόνησης των θεσμών και του κράτους δικαίου. Πρέπει να μας προβληματίσει ότι η χώρα τείνει να μετατραπεί σε «τριτοκοσμικό παράδεισο», με κύρια έγνοια την καλή πορεία του τουρισμού και την προσέλκυση αμφίβολης ποιότητας, νομιμότητας και αποτελεσματικότητας «επενδύσεων», την ίδια ώρα που οι πολίτες της βυθίζονται σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό σκοτάδι. Οπου ο φασιστικός ακροδεξιός σκοταδισμός θεριεύει καθημερινά και οι ναζιστές μπαίνουν σε κοινοβούλιο ευρωπαϊκής χώρας και μάλιστα οπλισμένοι. Και κάτι ακόμα: το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή η κατάσταση επιχειρείται να παρουσιαστεί ως «ιστορία επιτυχίας» με όρους που θα έκαναν τον Τζορτζ Οργουελ, συγγραφέα του «1984» και δημιουργό της Newspeak να ορρωδεί για την περιορισμένη του φαντασία. Μέσω ενός καθοδηγούμενου επικοινωνιακού μηχανισμού –ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω διαρρηγνύει τα ιμάτιά του υπέρ της ανεξάρτητης ενημέρωσης– η αποδόμηση των κρατικών δομών και του κοινωνικού κράτους βαφτίζονται μεταρρύθμιση. Η αυταρχικότητα και η περιφρόνηση της συνταγματικής νομιμότητας χαιρετίζεται ως δυναμισμός και αποφασιστικότητα. Η αποθέωση του πελατειακού και του κομματικού κράτους παρουσιάζεται ως εξυγίανση. Η καταπάτηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των δημοκρατικών ελευθεριών διαφημίζεται ως καταπολέμηση της ανομίας και προάσπιση της νομιμότητας.

Εάν, όμως, και η ίδια η Ευρώπη, ή μάλλον η Ευρωπαϊκή Ενωση, ήταν πιστή στα ευρωπαϊκά ιδεώδη, θα έδειχνε μεγαλύτερη ανησυχία για το γεγονός ότι, εάν η Ελλάδα, έπειτα από τριάντα και πλέον χρόνια συμμετοχής στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, ήταν υποψήφια προς ένταξη χώρα σήμερα, πιθανότατα δεν θα γινόταν δεκτή, ως μη πληρούσα τα κριτήρια, παρά για το εάν η χώρα πιάνει τους στόχους του προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης, για το πότε θα βγει στις αγορές ή για το ποιος θα χρεωθεί το κόστος της επόμενης ελληνικής διάσωσης. Δεν θα ήταν τόσο πρόθυμη να αναγάγει σε ενσαρκωτές της ευρωπαϊκής ιδέας ανθρώπους η σχέση των οποίων με αυτήν την ιδέα είναι ανύπαρκτη, ούτε θα υιοθετούσε πολιτικές, οι οποίες μόνο ως διαστροφή της ίδιας της έννοιας του ευρωπαϊσμού μπορούν να χαρακτηριστούν. Στη μάχη των αγορών με τη δημοκρατία δεν θα είχε ταχθεί ενθουσιωδώς με τις πρώτες. Θα είχε αντιδράσει νωρίς και δυναμικά στην καταστρατήγηση της συνταγματικής νομιμότητας σε μία χώρα-μέλος της, η οποία κυβερνάται δυνάμει διαταγμάτων και όπου η Βουλή έχει υποβαθμιστεί σε πρωτοφανή για δημοκρατικό κράτος βαθμό. Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελληνική Δημοκρατία δεν είναι ενδεικτική μόνο της ελληνικής παρακμής, αλλά και της ευρωπαϊκής παρακμής συνολικά. Δεν πρόκειται για επιτυχία, αλλά για πλήρη και ολοκληρωτική αποτυχία της Ευρώπης, για την αναίρεση του λόγου για τον οποίο δημιουργήθηκε. Κι όμως, οι Βρυξέλλες συνεχίζουν να οδεύουν αμέριμνες στον δικό τους αφασικό δρόμο προς την τελική δημοκρατική απονομιμοποίηση της Ενωσης. Οι επόμενοι μήνες με ορίζοντα τις ευρωεκλογές του 2014 θα είναι κρίσιμοι για την ποιότητα της δημοκρατίας, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτή είναι η πραγματική διακύβευση.

……………………………………………………………………………

* Ο Γιάννης Γούναρης είναι δικηγόρος, κάτοχος LLM από το London School of Economics και διδάκτωρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών