Η γνωστή ηθοποιός, που τα τελευταία χρόνια το γύρισε και στη σκηνοθεσία, γοητευμένη από τη «Σκακιστική νουβέλα» του Βιεννέζου συγγραφέα, τη μετέφερε στο θέατρο με μόνο πρωταγωνιστή τον Γιάννη Νταλιάνη

Της Εφης Μαρίνου

^{[1] [2]}Ποιος δεν θυμάται στη σπουδαία ταινία του Μπέργκμαν «Η έβδομη σφραγίδα» τον Ιππότη να παίζει με τον Θάνατο μία παρτίδα σκάκι; Αυτή τη σκηνή μάς θυμίζει η «Σκακιστική νουβέλα» του Στέφαν Τσβάιχ που η Μαριλίτα Λαμπροπούλου μετέφερε στο θέατρο με τίτλο «Λάθος κίνηση». Η παράσταση παίζεται απόψε στην Πειραιώς 206 με πρωταγωνιστή τον Γιάννη Νταλιάνη.

Η «Σκακιστική νουβέλα» είναι το τελευταίο έργο του Βιεννέζου συγγραφέα και εκδόθηκε το 1943 στη Στοκχόλμη. Εναν χρόνο πριν ο Τσβάιχ είχε αυτοκτονήσει μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του στη Βραζιλία, εκεί όπου κατέφυγε το 1941 πικραμένος από την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη. Πίστευε ότι η διάλυση της Ευρώπης σήμαινε την απόλυτη καταστροφή του πολιτισμού της, αλλά και του δικού του έργου. Στη «Σκακιστική νουβέλα», με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αναφέρεται στη φυλάκιση του πνεύματος. Πώς μπορεί να βρει διέξοδο η σωρευμένη οργή ενός ανθρώπου όταν πια βρίσκεται μακριά από τους βασανιστές του;

Ολα συμβαίνουν πάνω σ’ ένα πλοίο που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη στο Ρίο και στο Μπουένος Αϊρες. Οι επιβάτες του είναι αρκετοί Ευρωπαίοι, φυγάδες από τον ναζισμό και τον πόλεμο. Ο αφηγητής διηγείται την ιστορία του δόκτορος Μπ., που είχε υποστεί από τους ναζί έναν πρωτότυπο βασανισμό. Κρατήθηκε στο άδειο δωμάτιο ξενοδοχείου, ολομόναχος, και χωρίς να υπάρχει τίποτα που θα μπορούσε να απασχολήσει τη σκέψη του, παρά μόνον ένα βιβλίο με παιχνίδια σκακιού. Ο δρ Μπ. άρχισε να το μελετά εξονυχιστικά και αφού είχε απομνημονεύσει όλες τις παρτίδες τις έπαιζε νοερά, ξανά και ξανά. Στο τέλος επινόησε καινούργιες και με αντίπαλο τον εαυτό του οδηγήθηκε σ’ έναν εξαντλητικό αγώνα εναντίον του μυαλού και της ψυχής του.

Τώρα «ασφαλής» μέσα στο πλοίο, ο δρ Μπ. σκέφτεται ως τρόπο σωτηρίας του μία παρτίδα σκακιού μ’ έναν συνεπιβάτη. Τον Μίρκο Τσέντοβιτς, αγράμματο, αλλά παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι…

«Το κείμενο μου άρεσε από καιρό» λέει η Μαριλίτα Λαμπροπούλου. «Πριν από τρία χρόνια σκέφτηκα τη μεταφορά του στο θέατρο. Ο Γιάννης Νταλιάνης έδειξε ενδιαφέρον και μετά έγινε πιο φανατικός από μένα. Ισως, μ’ έναν τρόπο, να συνδέεται με την εποχή μας, αλλά αυτό δεν μας απασχόλησε στο στήσιμο της παράστασης. Ο δόκτωρ Μπ. εγκαταλείποντας τη χώρα του παράτησε και όλα τα αγαπημένα του πράγματα. Αν θυμηθούμε ότι ο Τσβάιχ ήταν μανιώδης συλλέκτης σπάνιων αντικειμένων τέχνης –ανάμεσά τους και πρωτότυπες παρτιτούρες του Μπετόβεν-, το φευγιό τού στοίχισε πάρα πολύ. Η ψυχολογική πίεση κι εκεί αλλά και στην εξορία ήταν μεγάλη. Υπήρξε αθεράπευτα Ευρωπαίος. Γι’ αυτό και ο ήρωας του έργου δυσκολεύεται να ζήσει. Φέρεται φυσιολογικά, αλλά έχει ένα σκοτεινό σημείο μέσα του, που θέλει να το φωτίσει. Εκείνη η φυλάκιση από τους ναζί άφησε ίχνη στην ψυχή και στο μυαλό του. Τώρα, μπροστά σ’ ένα σκάκι μπορεί να παίξει. Να κάνει την κίνηση που μπορεί να τον σώσει. Ή όχι;»

Το τέλος μένει ανοιχτό, αμφίρροπο. Κανείς δεν ξέρει αν κέρδισε τη ζωή του ο δόκτωρ Μπ. Τι έκανε όταν ολοκληρώθηκε η παρτίδα κι όταν αποβιβάστηκε από το πλοίο της αυτοεξορίας του.

Το σκηνικό απλό στη σύνθεσή του, σηματοδοτεί δράσεις και εικόνες. Τριάντα δύο καρέκλες, όσα και τα πιόνια του σκακιού, καθώς και φελλοί μπουκαλιών, αποκτούν διάφορες χρήσεις.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Μαριλίτα Λαμπροπούλου σκηνοθετεί. Προηγήθηκαν τέσσερις παραστάσεις της: «Ψυχολογία Συριανού συζύγου» του Εμμ. Ροΐδη (1999), «Επιστάτης» του Χ. Πίντερ (2000), «Καληνύχτα» του Μ. Σκαφτούρα (2001) στο θέατρο Αμόρε και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα περιμένοντας» του Θ. Τσαπακίδη στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (2003).

«Η παράσταση “Λάθος κίνηση” δημιουργήθηκε σταδιακά μέσα στις πρόβες» λέει η σκηνοθέτις. «Κάθε μέρα δουλευόταν με τη συμμετοχή όλων μας. Τη δική μου, του δραματουργού και του Γιάννη Νταλιάνη. Επιλεγόταν η οπτική του κάθε ρόλου, ο άξονας της σκηνής. Ο Γιάννης αυτοσχεδίαζε και σιγά σιγά το διασκευασμένο για το θέατρο κείμενο αποκτούσε μια αρμονική σκηνική οργάνωση».

Ηθοποιός, αλλά και σκηνοθέτις. Την κερδίζει πότε το ένα και πότε το άλλο. «Είναι δραστηριότητες που αφορούν την τέχνη του θεάτρου γι’ αυτό λειτουργούν μέσα μου παράλληλα. Εχει περάσει καιρός από την τελευταία φορά που ενεπλάκην με τη σκηνοθεσία. Συνέβαιναν διάφορα πράγματα, δεν υπήρχε χρόνος. Σίγουρα η εποχή δεν βοηθάει στην τόνωση του ηθικού μας. Ολοι νιώθουμε ότι σηκώνουμε ένα σισύφειο βάρος. Ενα ογκώδες φορτίο σε μια διαδρομή χωρίς ορατό τέλος. Αλλά δεν έχουμε επιλογές. Συνεχίζουμε όπως και όσο μπορούμε. Θεωρώ πολύ σημαντικό να κινούμαστε, όχι στα τυφλά, αλλά με διαύγεια. Να μην παρασυρόμαστε από μονόδρομους. Ξέρω ότι η πίεση δημιουργεί άγχος, πανικό. Είναι κρίμα οι κόποι της γενιάς μας, το μέλλον των παιδιών μας να ρίχνονται σε μια κινούμενη άμμο, να χάνονται. Ας βρούμε τον “μετασχηματιστή” που θα μας τραβήξει έξω. Αναμασάμε όλοι τα ίδια και τα ίδια. Ελπίζουμε και ευχόμαστε. Οι οιωνοί είναι κακοί, ο ορθολογισμός του διαφωτισμού καταρρέει. Και πώς να δράσουμε συλλογικά μ’ έναν χορό δοξασιών γύρω μας;»

[email protected]

INFO: Φεστιβάλ Αθηνών (Πειραιώς 260 Κτίριο Ε) Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου. Δραματουργική επεξεργασία: Θοδωρής Τσαπακίδης, Γιάννης Νταλιάνης, Μαριλίτα Λαμπροπούλου. Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης. Μουσική-Ηχητικός σχεδιασμός: Σταύρος Γασπαράτος. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Ερμηνεύει: Ο Γιάννης Νταλιάνης.