Της Ελλης Πάνου

O Ροντρίγκο Μεντράνο Κάγε είναι ένας Βολιβιανός εργάτης που συνομιλεί και διαπραγματεύεται για λογαριασμό των συναδέλφων του, με ανώτερους κυβερνητικούς αξιωματούχους, τις συνθήκες εργασίας και τους μισθούς πείνας. Πράγμα καθόλου περίεργο σε μια χώρα όπου τα συνδικάτα έχουν και δύναμη και ρόλο στην κοινωνία. Το περίεργο στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι ο Ροντρίγκο είναι μόνο 14 ετών και τα μέλη του συνδικάτου του είναι όλα παιδιά.

Αρχισε να παλεύει για το μεροκάματο από τα εννέα του χρόνια και έχει κάνει κάθε είδους δουλειά: γυάλιζε παπούτσια, ήταν βοηθός οδηγού σε λεωφορείο, μικροπωλητής, ό,τι μπορούσε να κάνει ένα παιδί και μετά ένας έφηβος. Τώρα πουλάει τσίχλες και τσιγάρα σε μπαρ τα Σαββατοκύριακα και κερδίζει 7-8 δολάρια τη βραδιά. Το συνδικάτο τού έδωσε κίνητρο για να παλέψει «για τα δικαιώματα όλων των συντρόφων μου», λέει, «κι όχι μόνο για τα δικά μου».

Στη φτωχότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, εργάτες σαν τον Ροντρίγκο συνδικαλίζονται και διαπραγματεύονται με την κυβέρνηση για να ξαναγράψουν τη νομοθεσία για την παιδική εργασία. Το ζητούμενό τους δεν είναι η κατάργηση της -αφού η φτώχεια δεν αφήνει περιθώρια- αλλά η προστασία της και η διασφάλιση των δικαιωμάτων τους.

Ο Εντουιν Τσοκεβίλα, για παράδειγμα, στα 14 του είναι ο βασικός κουβαλητής μιας πενταμελούς οικογένειας: της μητέρας του και των τριών αδελφών του. Κερδίζει 7 δολάρια την ημέρα δουλεύοντας, μαζί με άλλους 15 χιλιάδες εργάτες -μεταξύ αυτών 1.000 παιδιά- στον «λόφο του πλούτου»: το ορυχείο ασημιού, χαλκού, ψευδάργυρου του Cerro Rico, ένα από τα πιο γνωστά και παραγωγικά ορυχεία της χώρας, που ιδιωτικοποιήθηκε τη δεκαετία του 1980 και σήμερα ελέγχεται από 36 συνεταιρισμούς.

Υπολογίζεται ότι στην πάμπτωχη Βολιβία των 10 εκατομμυρίων κατοίκων και του ελάχιστου μηνιαίου μισθού των 150 δολαρίων, 800.000 παιδιά ηλικίας 5-17 ετών εργάζονται με πλήρες ωράριο σε ορυχεία, φυτείες, οικοδομές, σουπερμάρκετ, στους δρόμους, στα νεκροταφεία.

Στην πρωτεύουσα Λα Παζ, γυαλίζουν παπούτσια, στην Κοτσαμπάμπα κόβουν εισιτήρια στα λεωφορεία, στην Ουγούνι πουλάνε εμφιαλωμένο νερό στους τουρίστες και στη ζούγκλα, έξω από τη Ριμπεράλτα, μαζεύουν τα καρύδια αρκετούς μήνες τον χρόνο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 τα εργαζόμενα παιδιά -τόσο στη Βολιβία όσο και στην Παραγουάη, τη Γουατεμάλα, το Περού, την Κολομβία- άρχισαν δειλά δειλά να παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους.

Από τα πρώτα συνδικάτα που ιδρύθηκαν ήταν το 1999 από τα παιδιά που δουλεύουν στα νεκροταφεία. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν παιδιά από τις λαϊκές αγορές και τους σταθμούς λεωφορείων. Σήμερα η ομοσπονδία-ομπρέλα, που περιλαμβάνει νεαρούς εργαζομένους από όλους τους τομείς, έχει γραφεία σε επτά από τις εννέα περιφέρειες της Βολιβίας και χιλιάδες μέλη, ηλικίας κατά μέσο όρο 10 ή 11 χρόνων.

Με αφορμή τη μεταρρύθμιση της υπάρχουσας νομοθεσίας, που ενθάρρυνε ο πρόεδρος Εβο Μοράλες, τα συνδικάτα των παιδιών πιέζουν για αλλαγές στον κώδικα που διέπει την παιδική εργασία. Προς το παρόν ο νόμος απαγορεύει την εργασία έως την ηλικία των 14 ετών και δεν διαχωρίζει την απασχόληση από την εκμετάλλευση.

Αυτό που ζητούν τα συνδικάτα των «μικρών», είναι κυβέρνηση και διεθνείς οργανώσεις να αναγνωρίσουν την παιδική εργασία και να απαγορεύσουν την καταχρηστική εργασία.

Αφ' ενός θέλουν να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά θα έχουν τους ίδιους μισθούς και τα ίδια οικονομικά εργαλεία με τους ενήλικες. Για παράδειγμα, σε ορισμένους τομείς οι αποδοχές των παιδιών εργαζομένων είναι λιγότερες από τις μισές των ενήλικων συναδέλφων τους, ενώ τα παιδιά δεν έχουν δικαίωμα να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό στο όνομά τους.

Κι αφ' ετέρου, είναι η διασφάλιση ιατρικής περίθαλψης και η βελτίωση της ασφάλειας σε επικίνδυνους εργασιακούς χώρους, όπως τα ορυχεία όπου οι εργαζόμενοι εμφανίζουν πνευμονοκονίαση ύστερα από 8-10 χρόνια δουλειάς στις στοές.

Για ένα παιδί που αρχίζει να απασχολείται εκεί στα οκτώ ή τα δέκα του χρόνια,αυτό σημαίνει ότι όταν φτάσει 20 ετών θα εξαρτάται από μηχάνημα παροχής οξυγόνου για να μπορεί να αναπνεύσει. Εάν καταφέρει να επιζήσει.

«Την πρώτη φορά που μπήκα στις στοές, ήταν πολύ σκοτεινά και φοβήθηκα, γιατί εκεί μέσα ο κόσμος πεθαίνει», λέει ο Τομάς Ντελγάδο, μεταλλωρύχος στα 11 του χρόνια. Κερδίζει 21 δολάρια την ημέρα σπρώχνοντας χειράμαξες με πολύτιμα μέταλλα στο Cerro Rico, από τις 7 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα. Στις 6 πάει στο σχολείο μέχρι τις 10 το βράδυ. Ο μισθός του συντηρεί τη μητέρα και τα έξι αδέλφια του.

Η Οργάνωση Παιδιών και Εφήβων Εργαζομένων της Βολιβίας (UNATSBO) προσπαθεί να πετύχει συμβάσεις εργασίας για τα μέλη της, αύξηση μισθών και θεσμοθέτηση μειωμένου ωραρίου, έτσι ώστε τα παιδιά να μην εγκαταλείπουν το σχολείο. Και σε ένα υπόμνημα 130 σελίδων έχει συγκεντρώσει τα αιτήματα 2.500 παιδιών από όλη τη χώρα.

Οι «συνδικαλιστές» συνεδριάζουν σχεδόν κάθε Σάββατο στις περιφέρειές τους υπό την επίβλεψη κάποιου ενηλίκου. Τα «γραφεία», συνήθως, είναι ένα μικρό δωμάτιο με μερικά τραπέζια για γραφεία και δεκάδες παιδιά που κάθονται όπου βρουν και, μεταξύ τραγουδιών, χορών και πειραγμάτων, συζητούν με κάθε σοβαρότητα μια σειρά από θέματα, όπως τις επαφές που είχαν με συνομήλικους «συναδέλφους» τους από γειτονικές χώρες της Λατινικής Αμερικής ή για την επιστολή που θέλουν να γράψουν στον πρόεδρο Μοράλες.

Και επιτίθενται με οργή ενηλίκων εναντίον της αδιέξοδης πολιτικής που ακολουθούν διεθνείς οργανισμοί, οργανώσεις και κυβερνήσεις.

Με τα δύο τρίτα του πληθυσμού να ζουν με 2 δολάρια την ημέρα, «η απαγόρευση της εργασίας δεν μας βοηθά», λέει φανερά θυμωμένη η 15χρονη σήμερα Κριστίνα. «Οι ενήλικες πρώτα θα πρέπει να καταργήσουν τη φτώχεια και την πείνα και μετά την παιδική εργασία».

Το νεαρό κορίτσι συντηρεί τα δύο μικρότερα αδέλφια της, μετά τον θάνατο της μητέρας της και τη φυγή του πατέρα. Αρχισε να δουλεύει όταν ήταν 10 ετών, πρώτα σε ένα κινεζικό εστιατόριο και μετά σε ένα νεκροταφείο και κερδίζει 70 σεντς την ημέρα. Αλλά έχει στόχους. Οταν μιλάει για το μέλλον χρησιμοποιεί πολλές φορές τη λέξη «μαθαίνω». Θέλει να γίνει δασκάλα ή…. ταξιδεύτρια για να μπορέσει να γνωρίσει τον κόσμο.