Του Ι. Ν. Μαρκό­πουλου*

Θα πρέπει κάποτε να συζητήσουμε σοβαρά στη χώρα αυτή, και όχι μόνο, την καταλυτική δράση της ασυνέπειας και της λαϊκής εξαπάτησης στην παθογένεια του πολιτικού μας βίου και στη στρεβλή εξέλιξη της κοινωνίας. Αν μάλιστα ανατρέξουμε στον Αριστοτέλη, που υποστηρίζει ότι κύρια μέριμνα της πολιτικής επιστήμης είναι να διαπλάθει αγαθούς πολίτες και ότι «οι γαρ νομοθέται τους πολίτας εθίζοντες ποιούσιν αγαθούς», τότε αμέσως αποκαλύπτονται οι κύριοι υπαίτιοι της μεγάλης κοινωνικο-πολιτικής αλλά και ηθικής κρίσης που μαστίζει σήμερα την κοινωνία μας.

Η βιωμένη από όλους και όλες μας διάσταση –κατά τα χρόνια της ενηλικίωσής μας αλλά και αργότερα– λόγων και έργων, προεκλογικών πολιτικών υποσχέσεων και μετεκλογικών αθετήσεών τους, εμβληματικών πολιτικών ιδεολογιών και ασυνεπέστατων προς αυτές πολιτικών πρακτικών είναι ένας σημαντικότατος, κατά τη γνώμη μου, παράγοντας που δεν εθίζει στο καλό και που συμβάλλει καθοριστικά σε μια βαθιά αίσθηση ανειλικρίνειας, εξαπάτησης και κοροϊδίας, αλλά και στην κοινωνική απογοήτευση, τον κυνισμό, την παραίτηση και την κοινωνική περιθωριοποίηση.

Ιδανικά, αρχές και αξίες, ευνομούμενη πολιτεία, αγάπη για την πατρίδα, η μέγιστη σημασία της παιδείας και της εκ-παίδευσης, η αξία του πολιτικού ήθους, όλα αυτά τα μεγαλόπνευστα εξανεμίζονται ξαφνικά σαν βρεθεί ο νέος άνθρωπος, από το ξεκίνημα ήδη της ενήλικης ζωής του, σε ένα εντελώς διαφορετικό και πλήρως εχθρικό προς όλες αυτές τις αξίες περιβάλλον. Σαν αντικρίσει, κυριολεκτικά στον αντίποδά τους, το μέγα θέατρο του πλανήτη, μια σάπια κοινωνία, μια «φυσική κατάσταση» όπου όλα παίζονται, όλα αγοράζονται και πουλιούνται μέσα στην ανεντιμότητα, το ψέμα, τον δόλο, την υποκρισία και τη βαρβαρότητα. Οπου «πονηροί πολιτευτές» σού υφαρπάζουν με ψεύτικες κάθε φορά υποσχέσεις την ψήφο. Οπου η ικανότητα να εξαπατάς επιτήδεια και συνεχώς μια ολόκληρη κοινωνία και να την εξουσιάζεις –ενώ διαπρύσια συγχρόνως θα διακηρύττεις τις δημοκρατικές και προοδευτικές ιδέες σου, τη σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη– θεωρείται μια αυτονόητη πολιτική πρακτική, που μπορεί και να θαυμάζεται ως πολιτική καπατσοσύνη. Οπου «τυφλοί» πολιτικοί βλέπουν αμέσως το φως τους μόνο όταν απομακρυνθούν από κυβερνητικές θέσεις ή παροπλιστούν πολιτικά: πολιτική ατολμία, ανειλικρίνεια, ασέβεια προς τον λαό και θράσος μαζί. Και ερχόμαστε ύστερα και ρωτάμε, ειδικοί και μη, με έκδηλη απορία γιατί το σπυρί δεν έδωσε μιαν άλλη κοινωνία. Και ούτε βέβαια ποτέ θα δώσει, με τη ρότα αυτή που ακολουθούμε.

Σ’ αυτό το καταστροφικό «παιχνίδι» της κοροϊδίας και της εξαπάτησης είναι λογικό, και ψυχολογικά αναμενόμενο, να απογοητεύεται κανείς και να εξοργίζεται πολύ περισσότερο και πολύ πιο εύκολα όταν η κοροϊδία αυτή προέρχεται από τους δικούς του ανθρώπους, από όλους αυτούς που κάποτε πίστεψε και εμπιστεύτηκε. Οταν αυτή προέρχεται από όσους και όσες έχουν τα ίδια με αυτόν ιδεολογικά, πολιτικά και πολιτισμικά χνότα και δεν ανήκουν στην αντίπαλη ιδεολογία. Πόσο μάλλον όταν η ιδεολογία αυτή ουδέποτε έκρυψε, στο πλαίσιο του ωφελιμιστικού σχετικισμού της, τις απάνθρωπες αρπακτικές ορέξεις της, όπως και την εγγενή τάση της για άμεση πολιτική προσαρμογή στα εκάστοτε νέα δεδομένα. Αρκεί τα δεδομένα αυτά να εξυπηρετούν την παραμονή της στην εξουσία και τους αρπακτικούς σκοπούς της.

Γιατί επομένως να μας εξοργίζει η ασυνέπεια και η λαϊκή εξαπάτηση μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, που ασφαλώς θα μας βρίσκει πάντα ανένδοτα απέναντί της; Ο νεοφιλελευθερισμός –με τη μετανεωτερική του, πραγματιστικά και ωφελιμιστικά προσανατολισμένη εξέλιξη– θεωρεί αληθές και αξιόλογο μόνο ό,τι είναι πολιτικά ωφέλιμο και λειτουργικό. Αν η λαϊκή εξαπάτηση είναι πολιτικά ωφέλιμη και λειτουργική, τότε αποτελεί μια λειτουργική αλήθεια που συμφέρει και αξίζει τον κόπο. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει λοιπόν ή να μας εξοργίζει όταν η εξαπάτηση έρχεται από αυτή τη μεριά. Είναι αναμενόμενη και, αντί να μας ωθεί στην απογοήτευση και την παραίτηση, μάλλον δυναμώνει τη θέλησή μας να της αντισταθούμε.

Εντελώς όμως διαφορετική ψυχολογική κατάσταση δημιουργείται όταν αυτός που σε κοροϊδεύει και σε εξαπατά έχει χαραγμένη, με μικρά ή με μεγάλα γράμματα, στην προμετωπίδα του προγράμματός του την αριστερή ιδεολογία. Στην περίπτωση αυτή η συνεχής εξαπάτηση των πολιτών οδηγεί πάλι σε μια ελλειμματική δημοκρατία, μόνο που τώρα η πολιτική απογοήτευση καταγράφεται πολύ πιο έντονα, δημοσκοπικά και εκλογικά, και συμβαδίζει επικίνδυνα με την αποχή από τα κοινά ή και με μια τιμωρητική φυγή των ψηφοφόρων προς ακραίες πολιτικές θέσεις. Είναι αυτό που δεν πρόσεξε το ΠΑΣΟΚ και είναι ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να προσέξει ο ΣΥΡΙΖΑ, όταν θα κληθεί να αναλάβει τις τύχες της χώρας, αλλά και την τύχη της δικής του παράταξης. Κάτι θα πρέπει να αφήνουμε πάντα όρθιο και ιερό, στο οποίο να μπορούμε ελπιδοφόρα και εξαγνιστικά να προσβλέπουμε. Και αυτό το πολιτικό και ηθικό καθήκον είναι συνάμα, μέσω της άσκησης και του εθισμού, και εκ-παιδευτικό.

*Καθηγητής της Τεχνολογίας και της Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο ΠΤΔΕ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ