Ιστορικά ντοκουμέντα των τελευταίων 30 ετών «απελευθέρωσε» η Ντάουνινγκ Στριτ. Ανάμεσά τους και μέρος του φακέλου PREM 19 971, που αναφέρεται στην Κύπρο

→Οι Ελληνες και οι Ελληνοκύπριοι δεν πήραν στα σοβαρά τις απειλές του Ντενκτάς και γι’ αυτό δεν μπόρεσαν να χαράξουν κοινή πολιτική γραμμή από την πρώτη στιγμή για την άμεση αντιμετώπιση του ζητήματος

Λονδίνο  Του Ισαάκ Α. Καριπίδη

^[1]Στις 15 Νοεμβρίου του 1983 ο Ραούφ Ντενκτάς ανακηρύσσει την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», γνωστή στην Ιστορία ως το «ψευδοκράτος του Ντενκτάς». Οι Βρετανοί φαίνεται πως, τουλάχιστον ένα μήνα πριν, είχαν πάρει στα σοβαρά τις απειλές του ηγέτη των Τουρκοκυπρίων και έτσι προετοιμάζονται γι’ αυτό το ενδεχόμενο.

Σε αντίθεση με την ελληνική και κυπριακή κυβέρνηση της εποχής, που φάνηκε πως πιάστηκαν στον ύπνο. Αυτό προκύπτει από βρετανικά έγραφα που δίνονται σήμερα στη δημοσιότητα. Οπως υποστηρίζουν οι συντάκτες των εγγράφων οι Ελληνες και οι Ελληνοκύπριοι δεν πήραν στα σοβαρά τις απειλές του Ντενκτάς και γι’ αυτό δεν μπόρεσαν να χαράξουν κοινή πολιτική γραμμή από την πρώτη στιγμή για την άμεση αντιμετώπιση του ζητήματος. Τα έγραφα αυτά αποτελούν μέρος ενός φακέλου, του PREM 19 971, που φυλασσόταν για 30 χρόνια στις αποθήκες της Ντάουνινγκ Στριτ.

Προειδοποίηση

^{[2] [3]}Πιο συγκεκριμένα εμπιστευτικό έγγραφο του Φόρεϊν Οφις με παραλήπτη την τότε πρωθυπουργό της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ τιτλοφορείται «Κύπρος: πιθανή Τουρκοκυπριακή Διακήρυξη Ανεξαρτησίας». Το έγγραφο–έκθεση φαίνεται πως έχει παραγγείλει υψηλόβαθμο στέλεχος της κυβέρνησης Θάτσερ με σκοπό να προετοιμαστεί η Σιδηρά Κυρία για να ξέρει τι πρέπει να κάνει αν ο Ντενκτάς κάνει «πράξη τις απειλές του». Το κείμενο έχει ημερομηνία 14 Οκτωβρίου 1983 και ο βασικός λόγος που επικαλείται ο συντάκτης για την κίνηση αυτή του Ντενκτάς ότι η «τουρκική κυβέρνηση δεν μπορεί να τον συγκρατήσει όπως έκανε στο παρελθόν». Με άλλα λόγια, φαίνεται πως από τότε η Τουρκία είχε χάσει τον έλεγχο στη βόρεια Κύπρο, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν οι αναλύσεις των Βρετανών της εποχής.

Την 1η Ιουλίου του 1983 η Ελλάδα αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΟΚ. Δύο εβδομάδες αργότερα οι διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για τις αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην Ελλάδα έχουν ευτυχή κατάληξη. Ετσι δημιουργούνται ελπίδες ότι «το άνοιγμα προς τη Δύση» θα βοηθήσει στην επίλυση του κυπριακού ζητήματος. Γι’ αυτό και οι Βρετανοί διπλωμάτες εκτιμούν η ελληνική κυβέρνηση περιμένει πολύ περισσότερα από τη Δύση από όσα αυτή πραγματικά μπορεί να κάνει.

Σχέδιο συμφωνίας

Την ίδια χρονιά ο τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Χαβιέ Περέζ ντε Κουεγιάρ, συντάσσει το πρώτο συνολικό σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού, μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Η βασική φιλοσοφία του σχεδίου είναι η δημιουργία ενός είδους διζωνικής ομοσπονδίας. Το σχέδιο παραδίδεται στις 9 Αυγούστου στους Κυπριανού και Ντενκτάς από τον ειδικό απεσταλμένο του γ.γ. του ΟΗΕ, Ούγκο Γκόμπι. Τότε κανείς από τους δύο ηγέτες δεν είδε με καλό μάτι την προτεινόμενη λύση. Η ελληνοκυπριακή πλευρά εμμένει στην αρχή ενός κυρίαρχου κράτους με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, ενώ ο Ντενκτάς, όπως λένε οι Βρετανοί, «περιγράφει τη λύση του γ.γ. του ΟΗΕ ως “βρόμικο κόλπο σχεδιασμένης συμπαιγνίας με τους Ελληνοκυπρίους”». Και αμέσως απειλεί ότι θα προχωρήσει στη «διακήρυξη του Ανεξάρτητου κράτους της Βόρειας Κύπρου».

Ζητούν διαπραγματεύσεις

Τελικά αφού καμιά από τις δύο πλευρές δεν φαίνεται να συμφωνεί με το σχέδιο Ντε Κουεγιάρ, ο τελευταίος στέλνει ξανά τον Γκόμπι στην Κύπρο, στις 14 Νοεμβρίου, σε μια ύστατη προσπάθεια για νέες διαβουλεύσεις. Την επομένη της άφιξης του Γκόμπι ο Ντενκτάς «περιφρονώντας προκλητικά τη διεθνή κοινότητα», όπως επισημαίνουν οι Βρετανοί, ανακηρύσσει «ενώπιον του κόσμου και της Ιστορίας», όπως λέει ο ίδιος, το ψευδοκράτος του.

Από ένα άλλο έγγραφο με ημερομηνία 18 Νοεμβρίου προκύπτει ότι οι Τούρκοι θέλουν να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τη Βρετανία και την Ελλάδα με τον όρο ότι θα θελήσει και η Ελλάδα. Μάλιστα από το έγγραφο αυτό φαίνεται ότι ο τότε πρόεδρος της Τουρκίας Εβρέν δηλώνει ότι είναι διατεθειμένος να αποσύρει η Τουρκία την αναγνώριση του ψευδοκράτους ή ακόμη να χρησιμοποιήσει την επιρροή της για να αναιρεθεί η διακήρυξή του (110546).

Τα απόρρητα έγγραφα

Οπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος το βρετανικό κράτος δίνει στη δημοσιότητα επίσημα έγραφα που έχουν συμπληρώσει αισίως 30 χρόνια στις αποθήκες του. Πρόκειται μεταξύ άλλων για τη διπλωματική αλληλογραφία της εποχής, εμπιστευτικές επιστολές, απόρρητες εκθέσεις κτλ. Βέβαια πριν δοθούν στη δημοσιότητα γίνεται ένας εξονυχιστικός έλεγχος και κάποια έγραφα φυλάσσονται για 20 επιπλέον χρόνια, ενώ κάποια άλλα καταστρέφονται. Οπως και να έχει, αποτελούν μια καλή εικόνα για το πώς έβλεπαν και αντιμετώπιζαν οι Βρετανοί συγκεκριμένες καταστάσεις. Πολλές φορές φωτίζουν σκοτεινές πλευρές της σύγχρονής Ιστορίας και διευκρινίζουν αμφιλεγόμενα θέματα. Πρέπει όμως να σημειωθεί πως τα έγραφα αυτά δείχνουν μόνο τη βρετανική πλευρά και αυτή όχι ολοκληρωμένη. Παρ΄ όλα αυτά σίγουρα αποτελούν εργαλείο για να κατανοήσει κάποιος τη σκέψη της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής.

Φέτος για πρώτη φορά οι φάκελοι της Ντάουνινγκ Στριτ, δηλαδή της επίσημης πρωθυπουργικής κατοικίας, δίνονται στη δημοσιότητα πολύ πριν από το τέλος του χρόνου, όπως συμβαίνει παραδοσιακά. Μάλιστα, δίνονται ξεχωριστά από τους φακέλους των άλλων τμημάτων, όπως του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, τους οποίους αναμένουμε στα μέσα Δεκεμβρίου.

Μεταξύ των φακέλων υπάρχει και ένας που αναφέρεται στη διακήρυξη του ψευδοκράτους του Ντενκτάς. Ολα τα έγγραφα διατίθενται προς ανάγνωση από σήμερα στο κοινό.

[email protected]

Μετά τον αποχαρακτηρισμό τους τα έγγραφα του βρετανικού κράτους πηγαίνουν στο Εθνικό Αρχείο της Βρετανίας (The National Archives) που βρίσκεται στην περιοχή Κιου στο νοτιοδυτικό Λονδίνο. Εκεί, σε ένα πανέμορφο και πολύ καλά οργανωμένο κτίριο, φυλάσσονται για πάντα. Πρόκειται για έγγραφα και ιστορικά ντοκουμέντα των τελευταίων 1.000 χρόνων. Ο όγκος τους είναι μνημειώδης. Αρκεί να σημειωθεί ότι μόνο τα ψηφιοποιημένα έγγραφα ξεπερνούν τις 1 δισεκατομμύριο σελίδες. Το κοινό, οι μελετητές, οι ερευνητές κ.λπ. έχουν άμεση πρόσβαση στη συντριπτική πλειοψηφία των εγγράφων αυτών

Ο Ραούφ Ντενκτάς σε σπάνια φωτογραφία εποχής. Είχε επιχειρήσει ανεπιτυχή εισβολή στην Κύπρο το 1964 και το 1967 και είχε κηρυχθεί ανεπιθύμητος (αριστερά)

Ο Γλαύκος Κληρίδης χειρίστηκε μεγάλο μέρος των διαπραγματεύσεων με την τουρκοκυπριακή πλευρά μετά την εισβολή (δεξιά)