Της Χρύσας Κανελλάκη

«Nous sommes tous Grecs», φώναζαν τα πανό κατά της πανευρωπαϊκής λιτότητας στη Μασσαλία πριν από δύο βδομάδες, δείχνοντας έτσι όχι μόνο τον διεθνισμό των διαδηλωτών, αλλά και πως είναι γνήσια παιδιά της Γαλλικής Επανάστασης. Στα χρόνια αμέσως μετά το 1789, μπορούσε να γίνει κάποιος Γάλλος –να αποκτήσει «ιθαγένεια», όπως θα λέγαμε σήμερα– αν μοιραζόταν τις αρχές της «Ελευθερίας, Ισότητας, Αδελφοσύνης» και ήταν πρόθυμος να υπακούσει στους νόμους του ελεύθερου λαού της Γαλλίας.

Μεταγενέστερα κριτήρια, όπως εθνότητα, θρησκεία ή κοινή ιστορική μνήμη, δεν είχαν καμία θέση στον αρχικό ορισμό τού να είναι -ή να γίνει- κάποιος Γάλλος. Ούτε καν η γνώση της γαλλικής γλώσσας ήταν απαραίτητη – μόνο η προθυμία να την κανείς κτήμα του. Ετσι, Γάλλοι ήταν και αυτοί που μιλούσαν μόνο την αλσατική γλώσσα και Γάλλος έγινε και ο Τόμας Πέιν, ο οποίος μάλιστα εξελέγη και μέλος της Εθνικής Συνέλευσης το 1792.

Τι κρίμα που το ελληνικό Κοινοβούλιο σήμερα, αντί να έχει κάποιους Τομ Πέιν, έχει πλημμυρίσει από βάρβαρους και ανιστόρητους νομοθέτες, με αμφίβολες γνώσεις της ελληνικής γλώσσας και συχνά αναμφίβολες προθέσεις να παραβιάσουν ακόμη και τους πιο βασικούς νόμους της επικράτειας.

Δεν αναφέρομαι μόνο στους βουλευτές της Χρυσής Αυγής και την παράνομη χρήση της βίας –το πιο φανταχτερό παράδειγμα– αλλά γενικότερα σε όσους βουλευτές σκέφτονται να συμφωνήσουν με τον Αντώνη Σαμαρά πως ο νόμος Ραγκούσης «περί ελληνικής ιθαγένειας και πολιτικής συμμετοχής ομογενών και νομίμως διαμενόντων μεταναστών» είναι υπερβολικά γενναιόδωρος και πως οι υποψήφιοι πολίτες, πριν αποκτήσουν δικαίωμα ιθαγένειας και ψήφου, πρέπει να ελέγχονται με πιο αυστηρά κριτήρια ως προς τους δεσμούς τους με το ελληνικό έθνος.

Αυτό βέβαια θέτει μεγάλα ερωτήματα – πώς ελέγχεται κάτι τέτοιο; Τι ακριβώς αποτελεί δεσμό; Και –πιο βασικό απ' όλα– τι σημαίνει «έθνος»; Οπως μπορεί να σας πει ο κάθε πρωτοετής φοιτητής Ιστορίας, η έννοια του έθνους είναι μία από τις πιο δύσκολες να οριστούν, γι' αυτό και έχουμε πολλαπλούς ορισμούς που διαφέρουν από κράτος σε κράτος, από μια ιστορική στιγμή στην άλλη, και τόσες διαφορετικές ακαδημαϊκές προσεγγίσεις.

Πάντως, από τον Benedict Anderson και μετά ξέρουμε πως το έθνος είναι μια «Φαντασιακή Κοινότητα» (1983), η οποία είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, βασισμένη σε κάποια αφήγηση ή νοερή εικόνα της οριζόντιας ομοιότητας των μελών της. Διαφέρει από μια πραγματική κοινότητα στο ότι δεν βασίζεται σε επαφές που είναι άμεσες και πρόσωπο-με-πρόσωπο –τη μεγάλη πλειονότητα τον συν-πολιτών μας δεν θα τους γνωρίσουμε ποτέ- αλλά παρ' όλα αυτά, η ιδέα του έθνους είναι τόσο δυνατή που μπορεί να μας οδηγήσει όχι μόνο στο να σκοτώσουμε, αλλά ακόμη και στο να πεθάνουμε γι' αυτήν.

Επειδή λοιπόν η έννοια του έθνους είναι συνάμα δυνατή αλλά και χωρίς κάποια αντικειμενική βάση με την οποία μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε, είναι αντικείμενο εκτενούς δημόσιας συζήτησης, συνεχούς αναδιαπραγμάτευσης και πολλαπλών ερμηνειών. Στη Γερμανία, π.χ., κυριαρχεί το δίκαιο του αίματος, ενώ στη Γαλλία, αντιθέτως, κυριαρχεί το δίκαιο του εδάφους (αλλά με αρκετές εξαιρέσεις).

Στη Βρετανία, δε, υπάρχουν πολλές διαφορετικές κατηγορίες ιθαγένειας λόγω της ιστορικής της θέσης ως αποικιοκρατικής μητρόπολης και, τα τελευταία χρόνια, υφίσταται το επίμαχο τεστ «Η ζωή στο Ηνωμένο Βασίλειο» (Life in the United Kingdom test) που πρέπει να περάσουν οι υποψήφιοι Βρετανοί – μία ερώτηση του οποίου είναι «Τι σημαίνει Magna Carta;» (Ο Μεγάλος Καταστατικός Χάρτης του 1215, το οποίο ήταν το πρώτο έγγραφο που δήλωνε πως κανείς δεν μπορεί να τιμωρηθεί, παρά μόνο με τον νόμο – και που θεωρείται από πολλούς «το πιο σημαντικό έγγραφο του κόσμου»).

Ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, απόφοιτος του Ιτον και της Οξφόρδης, έγινε τρανς-ατλαντικό και πολυ-εθνικό ρεζίλι όταν, σε μια πρόσφατη live αμερικανική εκπομπή ρωτήθηκε αν ξέρει την απάντηση στην παραπάνω ερώτηση, και με την άγνοιά του τροφοδότησε εκ νέου μια δημόσια συζήτηση για το πώς αποφασίζουμε ποιος έχει δικαίωμα στην ιθαγένεια και ποιος δεν έχει.

Σίγουρα δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη οικουμενική απάντηση. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει ο νομικός ορισμός να είναι όσο πιο ξεκάθαρος γίνεται. Η κρίση των ανώτατων δικαστών του Συμβουλίου της Επικρατείας (όπως αυτή εμφανίζεται σύμφωνα με πρόσφατη διαρροή) ότι πλην των τυπικών προϋποθέσεων πρέπει και να ελέγχονται και οι ακριβείς «δεσμοί» του υποψήφιου πολίτη με το ελληνικό έθνος, είναι άκρως επικίνδυνη. Αφήνει τον υποψήφιο στο έλεος των υποκειμενικών απόψεων του κάθε «εξεταστή». Και όταν μέλη της Χρυσής Αυγής θα κάνουν «ντου» στις λαϊκές αγορές, δεν θα ελέγχουν πια τα χαρτιά όσων τους φαίνονται ύποπτοι, αλλά θα κάνουν αυτοσχέδιες εξετάσεις για τους «δεσμούς με το ελληνικό έθνος» – όπως τους αντιλαμβάνονται εκείνοι.

Εάν συμφωνήσουμε, λοιπόν, πως η κάθε κοινωνία κρίνεται από το πώς αντιμετωπίζει τα πιο αδύναμα μέλη της, τότε το συμπέρασμα είναι πως οι προτεινόμενες αλλαγές στον νόμο Ραγκούση θέλουν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε μια πραγματικά βάρβαρη χώρα.