«Οι λέξεις είναι αισθητική απόλαυση, επανάσταση» λέει ο νεαρός καινοτόμος σκηνοθέτης και δεν θεατροποιεί το «Σύσσημον» του Ν. Παναγιωτόπουλου, που θα ακουστεί γυμνό μέσα σ' ένα μεγάλο δρώμενο στο αρχαίο θέατρο. Και να σκεφτεί κανείς ότι ξεκίνησε με μεγάλη πίστη στην τεχνολογία, για να μπουκώσει με την ακατάσχετη φλυαρία της κοινωνικής δικτύωσης και την αυθεντία του Ιντερνετ
Της Εφης Μαρίνου
Με έναν ξεχωριστό τρόπο κλείνει το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Η Ομάδα Χώρος του Σίμου Κακάλα παρουσιάζει αύριο, Σάββατο, την παράσταση «Ασκηση Επίδαυρος Σύσσημον», βασισμένη στο εξαιρετικό ποιητικό κείμενο του Νίκου Παναγιωτόπουλου «Σύσσημον ή τα Κεφάλαια». «Ενα κείμενο ιδιόρρυθμον σαν μοναστήρι» χαρακτηρίζει το έργο του –προϊόν δουλειάς εικοσαετίας– ο ποιητής, «ένα τοπίο με όλες τις γεωλογικές διαστρωματώσεις του ελληνικού» το περιγράφει ο σκηνοθέτης.
Ο Σίμος Κακάλας μιλάει για το πρωτόγνωρο εγχείρημα της Επιδαύρου, τη σχέση του με το θέατρο, τη γλώσσα, την ελληνικότητα, τον καινούργιο κόσμο που φέρνει η δύναμη της τεχνολογίας.
• Ενα ποίημα στην ορχήστρα της Επιδαύρου. Ακούγεται παρακινδυνευμένο…
«Αλλά δεν είναι κάπως να βλέπουμε συνεχώς αυτά τα δέκα έργα; Προσωπικά δεν θέλω άλλο Αριστοφάνη. Και δεν με φοβίζει η Επίδαυρος. Αλλωστε, αυτός είναι ο στόχος: ο χώρος. Το “Σύσσημον” είναι ερμητικό κείμενο, δύσκολο, δεν χαρίζεται. Αλλά σου χαρίζει απλόχερα αν το αναγνώσεις. Το διάβασα μονορούφι. Υστερα, το άνοιγα και το έκλεινα σε τυχαίες σελίδες. Αρχισα να αναρωτιέμαι σχετικά με τον λόγο της σημερινής τραγωδίας. Το αρχαίο δράμα, πώς μετεξελίχτηκε από την αρχική του μορφή, πόσο άλλαξαν ο ρυθμός, το μέτρο του κειμένου; Το “Σύσσημον” με βοήθησε να ξανακερδίσω την πίστη μου στην ποίηση. Φυσικά έχουν προηγηθεί μεγάλοι ποιητές, όπως Σεφέρης, Βάρναλης, Παλαμάς, Κάλβος, Σολωμός. Ο καθένας έχει βάλει από λιθαράκι έως αγκωνάρι στο οικοδόμημα της ελληνικής γλώσσας».
• Πιστεύετε ότι ο θεατής της παράστασης χρειάζεται «γλωσσάρι»;
«Μισούσα πάντα τη λογική της ανάλυσης του ποιήματος, από το σχολείο ακόμα. Γιατί πρέπει να μάθω την πρόθεση του ποιητή; Και ξάφνου εκλογικεύονταν όλα. Κάτι υπερβατικό από τη φύση του γειωνόταν, δήθεν για να το καταλάβεις. Τι θα καταλάβει ο κόσμος από το “Σύσσημον”; Σας διαβεβαιώ, τίποτα! Ελάτε να ακούσετε. Οι λέξεις είναι και αισθητική απόλαυση. Είναι επανάσταση, θυμός, υπέρβαση, παρηγοριά, έκπληξη μοναδική. Για μένα δύο γλώσσες υπάρχουν: της επιστήμης που αφορά στην ανάλυση του αισθητού κόσμου και της ποίησης που είναι η αναδημιουργία του κόσμου, μέσω της σύνθεσης».
• Αλλά πώς ένα ποίημα γίνεται παράσταση;
«Από τον “Απόκοπο” ήδη, είχα καταλάβει ότι στην ποίηση χρειάζεται ένας είδος ισορροπίας. Δεν συμφωνώ με τη θεατροποίηση. Εδώ τα σημαίνοντα δεν είναι ρόλοι, πλοκή, συγκρούσεις, φινάλε. Από την άλλη πρέπει ο θεατής να επικοινωνήσει με το κείμενο. Το ποίημα θα ακουστεί γυμνό μέσα σ' ένα μεγάλο δρώμενο, μια τελετή. Χωρίς θεατρική συνθήκη, ίσως με μια προθεατρική».
• Μάσκες ξανά;
«Κάθε φορά λέω να τις βάλω λίγο στην άκρη, αλλά δεν με αφήνουν τα κείμενα. Τώρα δεν πρόκειται για μάσκα-χαρακτήρα, αλλά τοτεμική. Δεν υπάρχει σκηνικό, αλλά σκηνικά αντικείμενα. Δεν υπάρχει ωραιότερο σκηνικό στην Επίδαυρο απ' αυτό που είχε κάνει η Χλόη Ομπολένσκι στην “Αντιγόνη”. Να τι μας λείπει σήμερα».
• Πώς βρεθήκατε χωρίς… κινητό στις μέρες μας;
«Μου το έκοψαν. Δεν είναι κι άσχημα… Και να σκεφτείς ότι ξεκίνησα με μεγάλη πίστη στην τεχνολογία, από 13 χρόνων. Ημουν από τους πρώτους που είχαν υπολογιστή. Μαζευόταν σπίτι όλη η γειτονιά. Πίστευα τότε στο μέλλον της ρομποτικής. Οτι η τεχνολογία μπορεί να είναι η λύση στην παγκόσμια πείνα…»
• Σήμερα;
«Τρέχω κουρασμένος και πανικόβλητος μακριά της. Δεν αντέχω άλλη πληροφόρηση. Μπούκωσα κοινωνική δικτύωση, ακατάσχετη φλυαρία. Μέσα σε πέντε χρόνια η ρομαντική εποχή του Ιντερνετ εξέπνευσε. Αντικαθιστά την τηλεόραση, αλλά σε χειρότερη μορφή γιατί έχεις την αυταπάτη της επιλογής, του ελέγχου. Το διαδίκτυο ξαφνικά αφορά τους πάντες, κάθε ηλικίας, κουλτούρας, γλώσσας. Ψάχνουν τα πάντα με τρόπο βιαστικό, αδηφάγο. Ο,τι γουστάρει η ψυχή του καθενός το βρίσκει. Το Ιντερνετ φωτογραφίζει ξεκάθαρα το ανθρώπινο είδος. Η μάσκα να βρίζεις, να επαναστατείς, να είσαι απόλυτος. Η καταδίκη, η επίφαση της γνώμης. Ολοι έχουν αποκτήσει φωνή. Κάνουν κριτική, ρεπορτάζ, εξομολογήσεις. Γίνονται φωτογράφοι και δημοσιογράφοι. Δεν αντέχω το γεγονός ότι πέθανε η κριτική, η δημοσιογραφία, το έντυπο».
• Πώς θα διαχειριστούν το θέμα οι επόμενες γενιές;
«Φαίνεται ήδη. Δεν είναι τυχαίο που το σύστημα, μετά την αρχική περιφρόνηση, αγκάλιασε το Ιντερνετ. Σκέφτηκαν: εδώ υπάρχει ψωμί. Η εποχή πλημμυρίζει από κόπιες ειδών, ιδεών. Το πρωτότυπο απαιτεί ψάξιμο. Το καινούργιο δεν είναι μίμηση, αλλά δημιουργία. Το Ιντερνετ παρέχει πληροφόρηση, όχι γνώση. Αν θέλεις να μπεις στη βιβλιοθήκη ενός πανεπιστημίου, πρέπει να πληρώσεις. Τότε καταλαβαίνεις ότι η πραγματική γνώση δεν είναι τζάμπα. Τα υπόλοιπα διακινούνται αφειδώς: από το ποιες παραστάσεις καταναλώσαμε –σαν σοκολατάκια σε βιτρίνα είναι και η τέχνη– έως τι έκανε στην Πάρο η Μενεγάκη».
• Εσείς πώς κινείστε σ’ αυτό το τοπίο;
«Με πανικό. Θέλω να κλείσω μάτια και αυτιά. Το θέατρο προσπαθεί να βρει βήμα τα τελευταία χρόνια, αλλά η πλάστιγγα δεν γέρνει υπέρ του. Το γεγονός ότι μια μερίδα πολιτών ασχολείται, δεν σημαίνει ότι αποτελεί κομμάτι της κοινωνίας. Η Ελλάδα έχει άμεση ανάγκη από έρευνα τριάντα χρόνων σε όλους τους τομείς. Δεν έχουμε ούτε βιομηχανία ούτε πληθυσμό ούτε χρήματα. Μόνο μυαλό, που κι αυτό όμως πρέπει να μοχθήσει. Χρειαζόμαστε σχολές, Ακαδημία, σοβαρές απόψεις. Εδώ πρέπει να χάνουμε χρόνο για να ανακαλύπτουμε τα ίδια πράγματα όπως την υποκριτική, το λόγο. Πηγαίνεις στη Ρωσία και ακούς συναδέλφους να γκρινιάζουν για το σύστημα Στανισλάφσκι. Και λες: εσύ τουλάχιστον έχεις κάτι να ανατρέψεις. Εμείς πώς να ανατρέψουμε το τίποτα;».
• Ούτε η κρίση αποθαρρύνει τα νέα παιδιά να γεμίζουν τις δραματικές σχολές.
«Γιατί κανείς δεν τους εξηγεί ότι θέατρο δεν είναι μαθαίνω δυο ατάκες και περιφέρομαι στη σκηνή. Οτι δεν έχει καμιά γκλαμουριά. Οτι αν θέλουν να γίνουν διάσημοι, πρέπει να πάνε στον Θέμο ή στον όποιο Θέμο. Αυτό που δίνει τον τόνο σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, είναι η ευκολία. Ενας μονότονος μουσικός ήχος, δυο στίχοι τύπου “μπέιμπι, μπέιμπι” και το τραγούδι είναι έτοιμο. Ιδια μελωδία, ίδιο θέμα. Το τραγικό είναι ότι ο… δημιουργός αυτός, αισθάνεται τραγουδοποιός. Δεν δηλώνει διασκεδαστής, να του πούμε μπράβο. Από τη δεκαετία του ’80 και μετά, όλο αυτό το ψέμα νομιμοποιήθηκε, άλλωστε κοτζάμ υπουργός χαρακτήρισε τα σκυλάδικα “πολιτιστικά κέντρα”. Πώς μετά να μην κοροϊδεύουμε την όπερα, αλλά να λαχταράμε ταχύπλοα και τζιπ χάμερ, τα οποία κυκλοφορούν πού; Στα στενά των Πετραλώνων… Τι εξωτική εικόνα, θεέ μου!»…
• Σήμερα όλοι περιμένουμε το καινούργιο που… αργεί να έρθει. Στις τέχνες, στον τρόπο ζωής, στην οικονομία.
«Η μανία για το καινούργιο δεν αποτυπώνει την ανάγκη να ανακαλύψουμε τη νέα τάση που θα μας προχωρήσει. Θέλουμε απλώς να καταναλώσουμε γρήγορα και μετά να πάμε στο επόμενο. Να φάμε κι άλλα… μπέργκερ. Εχουμε παγιδευτεί στο ελεγχόμενο περιβάλλον του iPhone. Βλέπεις ανθρώπους συνεχώς να βρίσκονται στο “περιβάλλον” τους, “ασφαλείς”, να “γνωρίζουν”. Αποπνέουν τη βεβαιότητα: “Τώρα δεν με πειράζει κανείς. Τα υπόλοιπα δεν τα καταλαβαίνω, κι ούτε χρειάζεται”… Σκέψου τι θα γίνει όταν φτάσει και το καλύτερο της Google. Μια τόσο μικρή οθόνη που προσαρμόζεται στο μάτι σε κάποια απόσταση από τον κερατοειδή! Ο,τι βλέπαμε στις ταινίες με τον Τομ Κρουζ. Το επόμενο βήμα είναι η εμφύτευση».
• Τι κάνουμε τότε;
«Αποφασίζεις: απομόνωση ή παραμένεις στην κοινωνία. Οι μοναχοί πάνε στη σπηλιά. Ευτυχώς κάτι καλοί τύποι από το μοναστήρι τούς αφήνουν διακριτικά απέξω ένα πιάτο φαγητό. Ολες οι χώρες παλεύουν για να κερδίσουν κάτι. Εμείς για να τα αποτελειώσουμε όλα. Δεν δίνουν σημασία στην Ελλάδα, όχι επειδή είναι μικρή, αλλά γιατί δεν είμαστε σοβαροί. Κόπτονται για τα εκατό χρόνια αθηναϊκής δημοκρατίας, άντε και λίγο από Μέγα Αλέξανδρο, αγνοώντας ένα ολόκληρο κομμάτι της Ιστορίας. Το είδαμε και στην τελετή των Ολυμπιακών Αγώνων. Πού ήταν το Βυζάντιο, τα χίλια διακόσια χρόνια ανατολικής αυτοκρατορίας, χριστιανικού πολιτισμού; Αναπολούν το δωδεκάθεο, την αρχαία ελληνική σκέψη και φιλοσοφία. Λένε ότι οι χριστιανοί κατέστρεψαν αρχαίους ναούς. Μια προσέγγιση αποκομμένη επιστημονικά. Ολοι οι χριστιανοί, πρώην δούλοι, καταπιεσμένοι, ήταν φυσικό αναλαμβάνοντας την εξουσία να τα μπατάρουν όλα. Διέλυσαν, δυστυχώς, τον αρχαίο πολιτισμό. Ο Δίας αντιπροσώπευε τη θρησκεία της ελίτ, ο Χριστός τη θρησκεία του προλετάριου. Επρεπε να είχε κρατηθεί η Ακρόπολη βεβηλωμένη, με την οθωμανική οχύρωση, το εκκλησάκι της Παναγιάς, τα σπιτάκια γύρω-γύρω. Γιατί αυτή είναι η σύνθετη ιστορία της μέσα στα χρόνια, και όχι ο εξωραϊσμός και η καθαρότης».
• Πάντως, πέρα από την ατομική ευθύνη, το πολιτικό σύστημα έκανε ό,τι μπορούσε για να μας κρατήσει σε νιρβάνα.
«Φυσικά. Είπαν: “Αυτοί γουστάρουν γλεντοκόπια πάνω στα τραπέζια”. Μας άφησαν, λοιπόν, να πανηγυρίζουμε… Με απελπίζει που στα δύσκολα θέλουμε να σπάσουμε ο ένας το κεφάλι του άλλου. Οχι, δεν υπάρχει αλληλεγγύη. Οι δέκα που την είχαν παλαιότερα την δείχνουν και τώρα. Ο καθένας θέλει να εξαφανίσει τον διπλανό του. Στην Ελλάδα, ό,τι δεν μπορούμε να κάνουμε το κοροϊδεύουμε, το απορρίπτουμε. Δες πώς περιφρονούμε τη γλώσσα μας. Απεμπολήσαμε την ευθύνη να ξεστραβωθούμε λίγο».
• Δεν έχουμε ελπίδα ως λαός;
«Μόνο αν καταλάβουμε ποιοι είμαστε. Αλλά μας στερούν το εργαλείο της γνώσης. Αρεσκόμαστε σε γελοιότητες του τύπου: είμαστε απόγονοι του Περικλή, γεννήσαμε τη δημοκρατία κ.λπ. Και πότε τα λέμε αυτά; Την ίδια στιγμή που είμαστε ο ζητιάνος της Ευρώπης, ο καρπαζοεισπράκτορας, ο Τζεβελέκος του πλανήτη. Εγώ, λοιπόν, θέλω να διαχωρίζω τη θέση μου μέσα στην παγκόσμια κοινότητα. Γιατί εκεί ανήκουμε, παρ' όλες τις βλακείες μας. Εκτός κι αν ανακηρύξουμε τη χώρα άβατο, να μην πατά ξένος και να μη φεύγει κανείς. Να αράζουμε με τα φραπεδάκια στον ήλιο ακούγοντας λαϊκοπόπ, τα οποία “καταλαβαίνουμε”».
INFO: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου «Ασκηση Επίδαυρος Σύσσημον» από την Ομάδα Χώρος. Κείμενα: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Νίκος Παναγιωτόπουλος. Σκηνοθεσία/επεξεργασία κειμένου: Σίμος Κακάλας. Κοστούμια Κέννυ ΜακΛέλαν. Μάσκες: Μάρθα Φωκά. Παίζουν: Ελενα Μαυρίδου, Δήμητρα Κούζα, Δήμητρα Λαρεντζάκη, Βασίλης Παπαγεωργίου, Βαγγέλης Κρανιώτης. Συμμετέχουν οι μουσικοί: Κωστής Κυριτσάκης, Γιάννης Παπαδόπουλος, Χρήστος Μπάρμπας. Σάββατο 31 Αυγούστου.
