Αποτελεί ψηφίδα στη βενετσιάνικη ιστορία των Χανίων, που ξαναζωντάνεψε τα τελευταία χρόνια λειτουργώντας ως έδρα της Αρχιτεκτονικής ολόκληρης της Μεσογείου και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων
→Το έκτισαν οι Ενετοί, το συμπλήρωσαν οι Τούρκοι, έγινε σχολείο αλλά και νοσοκομείο, το βομβάρδισαν οι Γερμανοί και τώρα είναι ένα πολιτιστικό κέντρο γνωστό σε όλη την Ευρώπη
→Εντυπωσιακό πάντρεμα του παλαιού κτιρίου, που λειτουργεί ως κέλυφος, με τα νέα στοιχεία στο εσωτερικό του
Της Χαράς Τζαναβάρα
Χανιά… Δεν βρίσκονται τυχαία στις πρώτες θέσεις του καταλόγου με τις ωραιότερες πόλεις της χώρας μας· κι αυτό χάρη στην παλιά πόλη, που από το 1964 έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Οι βομβαρδισμοί αλλά και οι κατά καιρούς κατακτητές δεν κατάφεραν να εξαφανίσουν τα χνάρια της ιστορίας της, αφήνοντας όρθια σημαντικά μνημεία, από την προϊστορική περίοδο και την ενετική κατοχή ώς την τουρκοκρατία και τη νεότερη ιστορία της Κρήτης. Με σημείο αναφοράς το βενετσιάνικο λιμάνι και την παλιά πόλη, έγκυρες μελέτες μνημονεύουν τα Χανιά ως «Βενετία της Ανατολής».
Η ιστορία των Χανίων χάνεται στους αιώνες. Η Κυδωνία της μινωικής περιόδου πιστοποιήθηκε σε ανασκαφές που έχουν γίνει σε διάφορες συνοικίες της, κυρίως στο Καστέλι, όπου βρέθηκαν ίχνη της νεολιθικής εποχής. Διατηρήθηκε ώς την έλευση των Ρωμαίων, που έδωσαν προνόμια και κυρίως ανεξαρτησία. Κατά τη βυζαντινή περίοδο ξεκίνησαν τα πρώτα οχυρωματικά έργα, που ολοκληρώθηκαν από τους Ενετούς, στους οποίους περιήλθε ολόκληρο το νησί μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204 μ.Χ.). Ηταν η εποχή που η πόλη άλλαξε το όνομά της και πλέον αναφέρεται ως Canea, γνωρίζοντας μεγάλη ακμή ως κέντρο εμπορίου και αγροτικής παραγωγής.
Οι Ενετοί, όπως και οι Τούρκοι που το 1645 πολιόρκησαν τα Χανιά επί δύο μήνες και διατήρησαν την κυριαρχία τους ώς το 1878, άφησαν έντονα τα σημάδια τους που διασώζονται στην παλιά πόλη. Η Σπλάντζια, η τουρκική γειτονιά με το Γιαλί Τζαμισί, η πλατεία Συντριβανιού και κυρίως το βενετσιάνικο λιμάνι με τον χαρακτηριστικό φάρο του, συνθέτουν ένα από τα ωραιότερα σύνολα αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στη χώρα μας που ευτυχώς αντιστάθηκε στην επέλαση του μπετόν.
Λίγα μέτρα από το παλιό λιμάνι διασώζονται τα απομεινάρια από τα νεώρια. Τα πρώτα 17 είχαν κατασκευαστεί το 1497, σχεδόν στη μέση της ενετικής κατοχής. Είναι λιθόκτιστες εγκαταστάσεις που στέγαζαν τα πολεμικά πλοία κατά τους δύσκολους μήνες του χειμώνα, όταν ήταν επικίνδυνο να μείνουν ακόμη και μέσα στο λιμάνι. Αργότερα προστέθηκαν και άλλα τρία. Ηταν διατεταγμένα σε δύο ενότητες. Η πρώτη, προς τα ανατολικά, περιλάμβανε πέντε κτίσματα από τα οποία διασώζονται μόνο τα δύο και σε ένα από αυτά στεγάζεται τμήμα του Ναυτικού Μουσείου που δεσπόζει στο φρούριο Φιρκά. Η δεύτερη και πολυπληθέστερη στα βόρεια, αριθμούσε 15 νεώρια, από τα οποία διασώθηκαν τα επτά με πιο χαρακτηριστικό το Μεγάλο Αρσενάλι.
Το εντυπωσιακό κτίριο στην ακτή Τομπάζη, με τα αψιδωτά ανοίγματα, στην ουσία αποτυπώνει τη νεότερη ιστορία της πόλης. Είναι ένα κτίριο-μάρτυρας, που μαρτύρησε από τις κατά καιρούς επιθέσεις και μαρτυρά την ιστορία αυτού του ιδιαίτερου τόπου. Κατασκευάστηκε το 1585 από τον προβλεπτή Alvise Grimani και από την αρχή είχε ξεχωρίσει λόγω του μεγάλου πάχους των τοίχων του. Το 1872, επί τουρκοκρατίας, απέκτησε άλλον ένα όροφο που του προσέδωσε όγκο και τον χαρακτηρισμό «Μεγάλο», σε αντιδιαστολή προς τα υπόλοιπα μικρότερα και ομοιόμορφα νεώρια. Αποτέλεσε έδρα της βενετσιάνικης ναυαρχίδας, ενώ αργότερα λειτούργησε ως χριστιανικό σχολείο και χώρος για θεατρικές παραστάσεις. Από το 1892 έως και το 1923 στέγασε το δημοτικό νοσοκομείο, ενώ αργότερα και ώς το 1941 ήταν το δημαρχείο της πόλης.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και καταστράφηκε ένα μεγάλο μέρος του, καθιστώντας τα απομεινάρια του ακατάλληλα για χρήση. Για τους Χανιώτες ήταν επί δεκαετίες το «ωραιότερο ερείπιο» της πόλης τους.
Η μοίρα του κτιρίου άλλαξε όταν το 1996, με πρόταση του διακεκριμένου Χανιώτη αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη, επιλέχθηκε για να στεγάσει το τότε νεοσύστατο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου (ΚΑΜ). Ηταν η εποχή που ξεκίνησαν οι πρώτοι σχεδιασμοί για τη λειτουργία αρχιτεκτονικής σχολής στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Οι εργασίες ανακαίνισης, ανατρέποντας την ελληνική… παράδοση, ολοκληρώθηκαν το 2002, με βάση τη μελέτη πολυάριθμης αρχιτεκτονικής ομάδας (Ν. Βενιανάκης, Δ. Λεβέντης, Ι. Ζαβολέας, Ι. Καβαλλίνης, Μ. Κονίδα, Σ. Λίλιου, Ε. Μάντζιου και Ν. Φαραντούρη), με συντονιστή τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου Γιάννη Κίζη, που ειδικεύεται σε ανακαινίσεις παραδοσιακών κτιρίων και έργα του έχουν βραβευτεί από την Europa Nostra.
Η αρχιτεκτονική πρόταση σεβάστηκε την εικόνα του ερειπίου που είχε καταγραφεί στη μνήμη των κατοίκων και επιχείρησε με επιτυχία να «παντρέψει» τα νέα στοιχεία με τη χαρακτηριστική λιθοδομή.
Εσωτερικά δημιουργήθηκε ένα δεύτερο… κτίριο – ένα κέλυφος που μεταμορφώνεται σε γωνιές για ειδικές χρήσεις, ενώ σε επιλεγμένα σημεία παραμερίζει για να φανεί στον επισκέπτη το παλιό κτίριο. Σημείο αναφοράς αποτελεί το μεγάλο φουαγέ, όπου οργανώνονται εκδηλώσεις που δεν αφορούν μόνο την αρχιτεκτονική.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Φθινοπωρινό ραντεβού
Από τις 5 Σεπτεμβρίου και για έναν ολόκληρο μήνα το Μεγάλο Αρσενάλι θα γίνει ο τόπος συνάντησης των αρχιτεκτόνων από 12 χώρες της Μεσογείου. Πάνω από 100 εργασίες φοιτητών από 32 σχολές Αρχιτεκτονικής από Αίγυπτο, Αλβανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ισραήλ, Κροατία, Κύπρο, Λίβανο, Λιβύη, Παλαιστίνη και Τουρκία, θα δώσουν τη δική τους «φρέσκια» άποψη για το μέλλον των πόλεων, με συνδετικό κρίκο το τοπίο της κοινής μας «μήτρας». Πολλές προτάσεις μπορεί να παραπέμπουν σε ουτοπικές λύσεις, όμως δεν στερούνται στοιχείων που δίνουν απαντήσεις σε θέματα πολεοδομικών παρεμβάσεων.
«Είναι η πρώτη από μια σειρά εκδηλώσεων που φιλοδοξούν να προωθήσουν τη μεσογειακή ταυτότητα» επισημαίνει η Νάνσυ Αγγελάκη, πρόεδρος της Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, του φορέα του Δήμου Χανίων που έχει την ευθύνη για το ΚΑΜ. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που θα διαρκέσει δύο ολόκληρα χρόνια και μέσω της αρχιτεκτονικής αναζητά το κοινό έδαφος για τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της Μεσογείου.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
1. Το δίλοβο παράθυρο
Τα τοξωτά ανοίγματα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής των Βενετών. Το πιο ενδιαφέρον δείγμα τους κοσμεί την πρόσοψη στο Μεγάλο Αρσενάλι, με το δίλοβο παράθυρο.
2. Τα υλικά
Βασικό υλικό για όλα τα βενετσιάνικα νεώρια ήταν ο λαξευμένος ψαμμόλιθος, που αφθονεί στην ευρύτερη περιοχή. Είχαν μήκος 50 μέτρα και πλάτος 9, ενώ το ύψος τους δεν ξεπερνούσε τα 10 μέτρα, με εξαίρεση το Μεγάλο Αρσενάλι.
3. Ο φάρος
Απέναντι από το Αρσενάλι στέκεται ο επιβλητικός φάρος. Εργο των Βενετών (1595-1601), οι οποίοι κατασκεύασαν τον τεχνητό βραχίονα και δημιούργησαν το λιμάνι, αποτελεί σήμα-κατατεθέν της πόλης των Χανίων.
