Μια ενδιαφέρουσα συνομιλία του υπεύθυνου Οικονομικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ με τον καθηγητή Μιχάλη Βακαλούλη στο Παρίσι
«Μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ θα ενίσχυε και θα ενέπνεε τα κοινωνικά κινήματα και τις προοδευτικές δυνάμεις σε ολόκληρη την Ευρώπη»
Με το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, η Ελλάδα θα βγει από την κρίση μόνο όταν «ασιατικοποιηθεί» ή «λατινοαμερικανοποιηθεί» η οικονομία της
«Μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα θα έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα στην Ευρώπη και διεθνώς ότι οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δεν είναι παντοδύναμες και μπορούν να ηττηθούν». Το μήνυμα αυτό στέλνει ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και υπεύθυνος Οικονομικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ στη συζήτηση που είχε (στις 11 Ιουλίου 2013) με τον Μιχάλη Βακαλούλη, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Paris VIII.
• Μιχάλης Βακαλούλης: Η Ευρώπη λειτούργησε εδώ και κάποιες δεκαετίες σαν ένας πόλος έλξης για τη δημοκρατία και την οικονομική ανάπτυξη. Βρίσκεται όμως σήμερα αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη και πολύπλευρη κρίση, που αυξάνει τις ανισότητες ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες. Με ποιους όρους θα μπορούσαμε να αναλύσουμε την κρίση της Ευρώπης όχι απλά στην οικονομική της διάσταση, αλλά κυρίως ως δομική κρίση στρατηγικού προσανατολισμού;
Γιάννης Μηλιός: Για να κατανοήσουμε την τομή που επισημαίνετε, καθώς και την εν εξελίξει αλλαγή μοντέλου στην Ευρώπη που αφορά όχι μόνο την οικονομία αλλά το θεσμικό πλαίσιο και τη δημοκρατία, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας δύο παράγοντες. Από τη μια, την πάγια στρατηγική που είχαν οι οικονομικά κυρίαρχες δυνάμεις αλλά και οι πολιτικές ελίτ στην Ευρώπη, την οποία συμβατικά ονομάζουμε νεοφιλελευθερισμό και, από την άλλη, τη μεγάλη οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008. Για την υλοποίησή του, το νεοφιλελεύθερο σχέδιο προϋποθέτει το συνολικό πεδίο της ευρωπαϊκής οικονομικής ενοποίησης.
• Μ.Β.: Πώς λειτούργησε αυτό;
Αυτό το μοντέλο δημιούργησε εκ των υστέρων ένα είδος άτυπου προστατευτισμού για τις χώρες που είχαν χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης, αλλά υψηλότερη κερδοφορία, όπως οι περισσότερες χώρες της Νότιας Ευρώπης και η Ιρλανδία. Στο πλαίσιο της ενοποιημένης χρηματοπιστωτικής σφαίρας, η περίπτωση των χωρών της Νότιας Ευρώπης συνάδει με το κυρίαρχο μοντέλο στην παγκόσμια οικονομία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 οδήγησε στην κατάρρευση αυτού του μοντέλου συμβίωσης εντός της Ε.Ε., καθώς προκάλεσε ως βασικό της στοιχείο τη χρηματοπιστωτική αναξιοπιστία χωρών με συγκριτικά υψηλά δημόσια ελλείμματα και χρέος. Η βαθιά κρίση ταρακούνησε τον ανεπτυγμένο καπιταλισμό. Μάλιστα, σε μια πρώτη φάση, δημιούργησε και έναν διάχυτο τρόμο. Ας θυμηθούμε τις «αντικαπιταλιστικές» διακηρύξεις του Νικολά Σαρκοζί μεσούσης της κρίσης ενάντια στις «υπερβολές» του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και της κερδοσκοπίας.
• Μ.Β.: Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρατηρούμε μια ανισόμετρη επίπτωση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Ειδικότερα, χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ελλάδα, βιώνουν δραματικά την οικονομική κατάρρευση της μεσαίας τάξης και μια βιοποριστική εξαθλίωση χωρίς προηγούμενο στη μεταπολεμική ιστορία των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Αλλες χώρες, όπως η Γερμανία, παρόλο το βάθεμα των κοινωνικών ανισοτήτων στο εσωτερικό τους, φαίνεται να πλήττονται λιγότερο. Πώς εξηγείται αυτή η πολωτική κατάσταση;
Κατ’ αρχάς, οι συνέπειες της κρίσης εμφανίζονται με υστέρηση, υπό τη μορφή σαλαμιού, σε όλες τις χώρες. Πάντα υπάρχει, ως παράγωγη όψη του ταξικού ανταγωνισμού, ο διακρατικός ανταγωνισμός που συνιστά τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο κάθε χώρας. Συγκεκριμένα, μερικές χώρες ευνοούνται περισσότερο ή πλήττονται λιγότερο και κάποιες άλλες το αντίστροφο. Συνεπώς αλλάζει και ο συσχετισμός δυνάμεων μεταξύ τους. Η περίπτωση όμως της Γερμανίας είναι ιδιαίτερη δεδομένου του ηγεμονικού της ρόλου λόγω του μεγέθους και της δύναμής της.
• Μ.Β.: Τα οφέλη της Γερμανίας που προκύπτουν από τη ηγεμονική θέση της στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι απολύτως κατανοητά. Γιατί όμως χώρες όπως η Ελλάδα υποκύπτουν πρώτες ή τουλάχιστον παρουσιάζονται πιο ευάλωτες στις καταστροφικές συνέπειες της κρίσης; Φταίει όπως λένε κάποιοι η διαφθορά και η αναξιοκρατία;
Η πραγματική, όμως, αιτία είναι ότι το εν λόγω μοντέλο βασιζόταν στην υπεροχή του χρηματοπιστωτικού τομέα που εξασφάλιζε και τη γρήγορη μεγέθυνση. Η κατάρρευσή του πλήττει συνεπώς περισσότερο αυτές τις χώρες. Παράλληλα, προετοιμαζόταν μια τέτοια κοινωνική αλλαγή από το γεγονός ότι η συγκριτικά μεγάλη περίοδος μεγέθυνσης, όπου για παράδειγμα το ΑΕΠ της Ελλάδας αυξήθηκε σε μια δεκαετία κατά 61% ενώ στην ίδια περίοδο το αντίστοιχο της Γερμανίας αυξήθηκε κατά 17,5%, επέτρεψε στις κυρίαρχες τάξεις να υλοποιήσουν με απροκάλυπτο τρόπο στόχους της νεοφιλελεύθερης ατζέντας, όπως η ανοχή στη φοροδιαφυγή και η μείωση των φορολογικών συντελεστών.
• Μ.Β.: Ποιος είναι ο απολογισμός της εφαρμογής αυτής της πολιτικής στην περίπτωση της Ελλάδας;
Το συμπέρασμα είναι ότι έχουμε μια επιτυχία των άδηλων στόχων διότι, όντως, συμπιέστηκε η αξία της εργατικής δύναμης, αποδιαρθρώθηκε το όποιο κοινωνικό κράτος, κυριάρχησαν κάποιες συγκεκριμένες ταξικές αντιλήψεις. Από την άλλη, απέτυχαν όλοι σχεδόν οι διακηρυγμένοι στόχοι και, κυρίως, η διαχειρισιμότητα του χρέους που θα συνεπαγόταν αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής αξιοπιστίας με τη δυνατότητα του ελληνικού Δημοσίου να ξαναβγεί στις αγορές. Αυτή η επαγγελία απομακρύνεται.
• Μ.Β.: Υπάρχει κάποια προοπτική εξόδου από την κρίση στο πλαίσιο αυτού του μοντέλου;
Μια τέτοια έξοδος θα μπορούσε να είναι η «ασιατικοποίηση» της οικονομίας (χαμηλοί μισθοί, έλλειψη δικαιωμάτων, ευέλικτες μορφές απασχόλησης και ισχνό κοινωνικό κράτος) ή η λατινοαμερικανοποίηση της οικονομίας (δυϊσμός ανάμεσα στα περιθωριοποιημένα στρώματα του πληθυσμού που ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης και στα πιο εύπορα τμήματα που βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο με το περιθώριο και ζουν έγκλειστα σε καγκελόφρακτες περιοχές). Φοβάμαι ότι είναι ίσως η πιθανότερη έξοδος, στον βαθμό που οι ευνοούμενοι από την κρίση δεν αντιπροσωπεύουν πάνω από ένα τέταρτο του πληθυσμού.
• Μ.Β.: Ποια είναι η τελική κατάληξη όταν ο νεοφιλελευθερισμός υλοποιεί το ανομολόγητό του πρόγραμμα;
Είναι ένα μη ανθρώπινο σύστημα που συνεπάγεται μεγάλη καταστροφή μιας μερίδας της κοινωνίας. Το βαρέλι δεν έχει πάτο, δεν υπάρχει όριο. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η οπισθόδρομη πορεία δεν είναι κάποιος αυτοματισμός μέσα στο ίδιο σύστημα για να αναχαιτιστεί η απάνθρωπη απαξίωση των εργαζομένων που θυσιάζονται στον βωμό της κερδοφορίας, αλλά η ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων. Εδώ έγκειται και η προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ να μην περιοριστούν αυτοί οι αγώνες μόνο στην προστασία της εργασίας, αλλά να οδηγήσουν στην εντονότατη αμφισβήτηση του συστήματος.
• Μ.Β.: Η καταστροφική έξοδος από την κρίση είναι αναστρέψιμη;
Είναι αναστρέψιμη, γιατί σε τελική ανάλυση είναι ζήτημα πολιτικό και διακυβεύεται στη βάση συγκεκριμένων συσχετισμών δυνάμεων. Η κοινωνική αλλαγή είναι εφικτή σε οποιαδήποτε χώρα.
• Μ.Β.: Ποια είναι η σημασία για την Ευρώπη της προοπτικής μιας κυβερνητικής εξουσίας του ΣΥΡΙΖΑ στη Ελλάδα;
Ας απαντήσουμε αντίστροφα. Στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου Μαΐου-Ιουνίου 2012, μια ολόκληρη προπαγάνδα των κυρίαρχων κύκλων είχε θεωρήσει ως άκρως αρνητική εξέλιξη το να κερδίσουμε τις εκλογές και ερμήνευε με τον δικό της τρόπο την πολιτική ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ, χαρακτηρίζοντάς τον λαϊκιστικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα που αντιμάχεται τη διάσωση της Ελλάδας. Το περιοδικό «Spiegel», η «Bild» και άλλες γερμανικές εφημερίδες δημοσίευσαν πρωτοσέλιδα άρθρα που παρότρυναν τους Ελληνες να μην ψηφίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Πολλοί εργοδότες απειλούσαν πως, αν εκλεγεί ο ΣΥΡΙΖΑ, θα κλείσουν τις επιχειρήσεις τους και οι εργαζόμενοι θα εισέλθουν στην ανεργία. Υπήρχε συνεπώς μια πολύ μεγάλη αναταραχή στις κυρίαρχες ελίτ στην Ευρώπη, αλλά και ευρύτερα διεθνώς, διότι διαρρηγνυόταν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και άνοιγε ένα παράθυρο μάχης με άλλους όρους για την ανατροπή του. Μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στη Ελλάδα θα έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα στην Ευρώπη και διεθνώς ότι οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δεν είναι παντοδύναμες και μπορούν να ηττηθούν.
• Μ.Β.: Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη για να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση;
Κατ’ αρχάς, χρειάζεται να δώσουν τη μάχη μέσα στη χώρα τους για να αλλάξει αυτή η νεοφιλελεύθερη πολιτική. Από την άλλη πλευρά, θα εμπνέονταν σίγουρα από την αλλαγή κατάστασης στην Ελλάδα ώστε να γίνουν πιο ισχυρές εκείνες οι δυνάμεις που υποστηρίζουν την αναγκαιότητα αυτής της αλλαγής. Η αλληλεγγύη δεν είναι σύνθημα, αλλά όπλο των λαών. Το κοινωνικό κίνημα στην Ευρώπη και οι προοδευτικοί πολιτικοί σχηματισμοί θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για να στηρίξουν μια κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ που εφαρμόζει εναλλακτική πολιτική σε μετωπική σύγκρουση με τις μνημονιακές λογικές και εξαρτήσεις.
Επιμέλεια: Τάσος Τσακίρογλου
