Οι δύο ιστορικοί και σημαντικοί οίκοι εξορμούν από κοινού στην αγορά. Απειλούνται οι συγγραφείς και οι ανεξάρτητοι μικροί εκδότες ή μήπως θα ενώσουν τις δυνάμεις τους για το πέρασμα του χώρου του βιβλίου σε νέα εποχή;
Ενώ τα CD και οι τυπωμένες εφημερίδες βλέπουν τις πωλήσεις τους παγκοσμίως να κατακρημνίζονται, ο εκδοτικός χώρος δεν έχει λόγους να ανησυχεί. Το 2012 αγοράστηκαν 3% περισσότερα μυθιστορήματα σε paperback, κι αν σας φαίνεται λίγο, αναλογιστείτε και την εκτόξευση των ψηφιακών βιβλίων κατά 66%. Ακόμα κι αν τα τελευταία αφορούν συνήθως φίξιον με εγκλήματα και σαδομαζοχίστριες κοπελίτσες ανάμεικτα με βιβλία μαγειρικής, τα έσοδα είναι που έχουν σημασία για τους εκδότες. Χωρίς αυτά, πώς θα έβγαζαν και σοβαρή λογοτεχνία;
Είναι, με λίγα λόγια, μια καλή εποχή για όλους, ακόμα και για τους μικρούς, ανεξάρτητους, δυναμικούς εκδοτικούς οίκους, τουλάχιστον στο εξωτερικό. Αλλη μια χρονιά, για παράδειγμα, κατάφεραν και έβαλαν βιβλία τους στη μακρά λίστα του Booker τρεις ανεξάρτητοι οίκοι (Granta, Bloomsbury, Sandstone Press). Αυτό, όμως, καθόλου δεν σημαίνει ότι ο εκδοτικός χώρος δεν παρακολουθει με ανησυχία και μεγάλο ενδιαφέρον την εξέλιξη μιας παλιάς είδησης, που, όμως, μέσα στον Ιούλιο έγινε πραγματικότητα με σάρκα και οστά: τη συγχώνευση δύο σημαντικών εκδοτικών οίκων, της Penguin και του Random House σε έναν, με τίτλο «Penguin Random House».
Οι ιδιοκτήτες τους, ο γερμανικός γίγαντας των media Bertelsmann και ο βρετανικός Pearson, τρίβουν τα χέρια τους. Ο νέος οίκος θα ελέγχει μόνος του το 25% της παγκόσμιας βιομηχανίας βιβλίων (κυρίως αγγλόφωνων και ισπανόφωνων) και θα εκδίδει κάθε χρόνο 5 χιλιάδες νέους τίτλους. Η συγχώνευση θεωρείται το μεγαλύτερο γεγονός στον εκδοτικό κόσμο από το 1994, που ο Τζεφ Μπέζος, ιδρυτής του Amazon, άρχισε να πουλάει από το γκαράζ του βιβλία μέσω Ιντερνετ.
Οι δύο οίκοι ήταν και από μόνοι τους ισχυροί. Η Penguin ιδρύθηκε το 1935 από τον εκδότη Αλεν Λέιν όταν, μπουχτισμένος που δεν μπορούσε να βρει τίποτα της προκοπής να διαβάσει στον σταθμό του Εξετερ, άρχισε να κυκλοφορεί σε paperback Χέμινγουεϊ αλλά και Αγκάθα Κρίστι στην τιμή ενός πακέτου τσιγάρων. Ο Random House γεννήθηκε, πάλι, το 1924 στη Νέα Υόρκη από τους Μπένετ Σερφ και Ντόναλντ Κλόπφερ με στόχο να φέρει τους κλασικούς συγγραφείς πιο κοντά στο μεγάλο αναγνωστικό κοινό.
Στο οπλοστάσιο του νέου οίκου συγκατοικούν -και είναι φυσικό- διαφορετικοί κόσμοι. Ο Μάικλ Κράιτον και η E. Λ. Τζέιμς απο τη μια, οι Ορχάν Παμούκ, Σαλμάν Ρούσντι, Γκίντερ Γκρας και Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές από την άλλη. Η μέινστριμ λογοτεχνία και η αγορά δεν ήταν ποτέ το αποκλειστικό ενδιαφέρον των δύο οίκων. Εβδομήντα Νόμπελ Λογοτεχνίας ανήκουν στο κοινό τους πια δυναμικό. Για να μην πάμε πολύ πίσω σε όλους τους Εγγλέζους κλασικούς, που γενιές και γενιές Βρετανών έμαθαν να διαβάζουν από τα μικρά, φτηνά πενγκουινάκια τους.
Οι αναγνώστες, φυσικά, δεν ενδιαφέρονται ποιος οίκος βγάζει τους αγαπημένους τους συγγραφείς, φτάνει να μπορεί να βρίσκουν τα βιβλία τους ή να ανακαλύπτουν τα νέα λογοτεχνικά ταλέντα. Μήπως, όμως, η ισορροπία τέχνης και εμπορίου ανατραπεί στο μέλλον προς όφελος των συγγραφέων που απλώς «τα φέρνουν»;
«Η συγχώνευση είναι άσχημα νέα για τους λογοτέχνες», δήλωσε κατηγορηματικά στην «Guardian» ο Αντριου Φράνκλιν, διευθυντής του εκδοτικού οίκου Profile Books. «Πώς θα μπορούν να βγάζουν χιλιάδες τίτλους κάθε χρόνο κάνοντας καθέναν από αυτούς να φαίνεται μοναδικός και σημαντικός και πείθοντας τους συγγραφείς ότι νοιάζονται για τα βιβλία τους;» Το ίδιο ανήσυχη είναι και η Εταιρεία Συγγραφέων της Αγγλίας. «Οσο περισσότερο μεγαλώνει ένας εκδοτικός οίκος τόσο λιγότερο τον συμφέρει οικονομικά η στήριξη βιβλίων, που πουλάνε μόνο 2 ή 3 χιλιάδες αντίτυπα ή η προώθηση των παλιότερων εκδόσεών τους, που θα εξαφανίζονται από τα ράφια. Η δική μου πρόβλεψη είναι ότι ο Penguin Random House θα ρίξει όλα τα λεφτά του σε οτιδήποτε θα του φέρει κέρδος, σε κάθε καινούργιο ή σέξι βιβλίο με γρήγορη και μεγάλη επιτυχία», δηλώνει και ο Νίκολα Σόλομον, πρόεδρος της Society of Authors.
Yπάρχουν, πάντως, κι αυτοί που όχι μόνο δεν φοβούνται, αλλά επενδύουν και τα δικά τους όνειρα στη συγχώνευση. Κι ας είναι «αντίπαλοι», όπως ο Τζέιμι Μπινγκ, διευθυντής του ανεξάρτητου οίκου Canongate, που έχει εκδώσει το βραβευμένο με Μπούκερ «Η ζωή του Πι» του Γιαν Μαρτέλ. Πιστεύει ότι ο νέος εκδοτικός γίγαντας θα βοηθήσει στην εξάπλωση της αγοράς των βιβλίων και ίσως βοηθήσει τον χώρο να αντιγράψει την επιτυχία του facebook και της Apple στην προσέγγιση των καταναλωτών. «Πιστεύω ότι η Penguin και ο Random House θα συνδυάσουν την επιρροή τους για να φέρουν καινοτομίες στον τρόπο πώλησης των βιβλίων, αλλά και στην επαφή των συγγραφέων με τους αναγνώστες μέσω της ψηφιακής επικοινωνίας. Η βιομηχανία βιβλίου βρίσκεται σε μια συναρπαστική περίοδο αλλαγών. Κανένας δεν έχει ακόμα την παραμικρή ιδέα για το πώς θά είναι σε δέκα χρόνια από σήμερα».
Ενας από τους πρώτους στόχους που έθεσε, βέβαια, ο νέος οίκος είναι η αναχαίτιση του Amazon, που μέσα σε λίγα χρόνια, ρίχνοντας τις τιμές, πουλάει μόνο του στις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη αγορά του κόσμου, όσα βιβλία πουλάνε μαζί όλα τα άλλα βιβλιοπωλεία. Οσα έχουν απομείνει, δηλαδή, σε μια χώρα που δεν έχει, όπως η Γαλλία ή η Γερμανία, ενιαία τιμή βιβλίου. Η αμερικανική αλυσίδα βιβλιοπωλείων Borders, κάποτε δεύτερη στον κόσμο, το 2011 χρεοκόπησε, ενώ ο συνολικός αριθμός βιβλιοπωλείων στις ΗΠΑ μειώθηκε στο μισό τα τελευταία έξι χρόνια. Ο πόλεμος τιμών ανάμεσα στην online διάθεση και την κλασική αγορά είναι σκληρός.
Eπιμ. Β. Γεωργ.
