Η καλή ηθοποιός συμμετείχε και στην πρώτη ιστορική παράσταση του έργου της Ελλης Παπαδημητρίου, το 1997, στις αρχές του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Μας εξηγεί γιατί το νέο ανέβασμα σήμερα, που η Μικρασιατική Καταστροφή και ο Εμφύλιος φαίνονται μακρινά, έχει ακόμη μεγαλύτερη απήχηση

«Το 1997 ο κόσμος μάς έδινε συγχαρητήρια συγκινημένος. Σήμερα μας λένε «ευχαριστούμε πολύ». Τότε δεν καταλαβαίναμε τι έρχεται, ζούσαμε σε μια εξαιρετική, πλαστή εποχή. Σήμερα, στα πρόθυρα μιας νέας προσφυγιάς, έχοντας αποκτήσει Αλτσχάιμερ, έχουμε χάσει χαρακτηριστικά μας γνωρίσματα όπως η αξιοπρέπεια, η λεβεντιά. Σήμερα βιώνουμε μια ήττα πολιτισμική, αποτέλεσμα της οποίας είναι η οικονομική ύφεση»

Της Μαρίνας Κουβέλη

Πέντε γυναίκες συνυπάρχουν στη σκηνή και μοιράζονται βιώματα, αναμνήσεις, εμπειρίες. Θυμούνται τον Μικρασιατικό ξεριζωμό, αναρωτιούνται τι απέγιναν οι Πόντιοι πρόσφυγες και αναζητούν τις ρίζες του κακού που ονομάζουμε πόλεμο. Ο λόγος τους διαπερνά τις δεκαετίες και βρίσκει ανταπόκριση στο σήμερα. Οι αφηγήσεις τους συνθέτουν ένα μεγάλο κομμάτι από το παζλ της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Απόψε το βράδυ ο «Κοινός Λόγος» της Ελλης Παπαδημητρίου σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, η καλοκαιρινή παραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών τον Ιούνιο και στη συνέχεια παίχτηκε σε επιλεγμένα φεστιβάλ ανά την Ελλάδα, παρουσιάζεται στο Ηρώδειο. Το έργο είχε πρωτοανεβεί το καλοκαίρι του 1997 στην αυλή της ζυθαποθήκης του ΦΙΞ εγκαινιάζοντας τον θεατρικό χώρο που εδώ και 15 χρόνια στεγάζει τον θίασο και είχε αγκαλιαστεί θερμά από το κοινό.

Το σημερινό ανέβασμα με ανανεωμένη ματιά παρουσιάζεται από πέντε σημαντικές ηθοποιούς, που η καθεμία έχει αφήσει το δικό της θεατρικό στίγμα στη σκηνή: Η Λυδία Κονιόρδου, η Ελένη Κοκκίδου, η Μαρία Κατσανδρή, η Ελένη Ουζουνίδου και η Τάνια Παλαιολόγου με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου ετοίμασαν μια παράσταση που συζητήθηκε πολύ όλο το καλοκαίρι.

Γιατί επελέγη άραγε μόνο η γυναικεία ματιά; «Σε κάθε πόλεμο και αναταραχή οι άνδρες στρατιώτες είναι αυτοί που στέλνονται στο πεδίο της μάχης. Το βασικότερο, όμως, κομμάτι της ζωής μένει πίσω. Και αυτές είναι οι γυναίκες», λέει η Μαρία Κατσανδρή, που έζησε την παράσταση και στο πρώτο, ιστορικό της πια, ανέβασμα. «Οι γυναίκες στο πέρασμα του χρόνου έχουν σε τέτοιες καταστάσεις ξεριζωμών επιδείξει απίστευτο θάρρος και πείσμα. Ο γυναικείος λόγος έχει μια άλλου είδους δύναμη διότι εμπεριέχει τη συνέχιση της ζωής».

Διαφέρει πολύ ο τρόπος που εκφράζονται οι γυναίκες από τους άνδρες; «Ο γυναικείος λόγος συνήθως δεν εμπεριέχει θυμό, ούτε το μίσος εκείνο που οδηγεί στη λύση των όπλων. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν μας χρειάζονται οι επαναστάσεις. Ομως, άλλο η διάθεση για αλλαγή που έρχεται μέσα από έναν ξεσηκωμό και άλλο οι εμπόλεμες καταστάσεις, που δημιουργούνται στα κεφάλια των ανθρώπων», απαντά η ηθοποιός.

Η παράσταση, ένα θεατρικό οδοιπορικό που χρονικά καλύπτει την περίοδο από τη μαζική εξόντωση των Ποντίων και τη Μικρασιατική Καταστροφή ώς την Κατοχή και τον Εμφύλιο, βασίζεται σε αφηγήσεις ανώνυμων γυναικών, καταγραμμένες από την Ελλη Παπαδημητρίου. Οι ιστορίες τους έχουν ως κοινό εφόδιο το λόγο των κοινών ανθρώπων, μοιάζουν να συναρμολογούν την εποχή τους και το κλίμα της, ζωντανεύουν ατομικές και συλλογικές μνήμες και φωτίζουν διαφορετικά όχι μόνο την ιστορία αλλά και τα σύγχρονα πάθη μας. Οι αφηγήσεις, η μουσική και τα τραγούδια μας μεταφέρουν ήχους και αισθήματα από έναν κόσμο, που θυσιάστηκε στους εθνικισμούς του 20ού αιώνα.

Ποια άραγε είναι, όμως, τα στοιχεία εκείνα που κάνουν την παράσταση ακόμα επίκαιρη; «Η περίοδος που διανύουμε από μόνη της δεν επιτρέπει στο κείμενο αυτό να παλιώσει», λέει η Μαρία Κατσανδρή. «Αλλωστε αυτό το κείμενο δεν αφορά μόνο τις Ελληνίδες γυναίκες, αλλά όλες εκείνες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης που βιώνουν τον πόνο και την απώλεια μέσα από συνθήκες εμφυλίου και προσφυγιάς. Πράγματι, με τον χρόνο η οδύνη μεταλλάσσεται, μαλακώνει. Αλλά πώς θα εξαφανιστεί ο πόνος μιας γυναίκας που έχασε το παιδί της;».

Το κείμενο της Ελλης Παπαδημητρίου (Σμύρνη 1906 -Αθήνα 1993), που σαφέστατα θίγει ζητήματα όπως αυτό της μετανάστευσης, μοιάζει σήμερα με ένα καλό μάθημα για τα όσα παράδοξα ζούμε. «Πράγματι, διότι μην ξεχνάμε ότι οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι όταν ήρθαν στην Ελλάδα δεν έτυχαν της καλύτερης μεταχείρισης. Φοβάμαι ότι -όπως λέει και ο Στέλιος Ράμφος- είμαστε πάντα μια κλειστή κοινωνία. Δεν δεχόμαστε και δεν αντέχουμε το διαφορετικό. Είμαστε φιλόξενοι μόνο σε αυτό που γνωρίζουμε. Εξηγείται έτσι και ο τρόπος που φερόμαστε στους σημερινούς μετανάστες, οι οποίοι δεν είναι οι Ελληνες. Εχουμε δυστυχώς μνήμη μικρού παιδιού. Και αυτή η παράσταση είναι εδώ για να μας θυμίζει βαθιές αλήθειες», λέει η Μαρία Κατσανδρή.

Συγκρίνοντας, τέλος, την ανταπόκριση που έζησε από το κοινό το 1997 και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται δεκτή σήμερα η παράσταση, η καλή ηθοποιός επισημαίνει: «Τότε ο κόσμος μάς έδινε συγχαρητήρια συγκινημένος. Σήμερα μας λένε «ευχαριστούμε πολύ». Τότε δεν καταλαβαίναμε τι έρχεται, ζούσαμε σε μια εξαιρετική, πλαστή εποχή. Σήμερα, στα πρόθυρα μιας νέας προσφυγιάς, έχοντας αποκτήσει Αλτσχάιμερ, έχουμε χάσει χαρακτηριστικά μας γνωρίσματα όπως η αξιοπρέπεια, η λεβεντιά. Σήμερα βιώνουμε μια ήττα πολιτισμική, αποτέλεσμα της οποίας είναι η οικονομική ύφεση».