Της Μαριαλένας Σπυροπούλου*
«Θα σου δείξω εγώ», λέει ένα κοριτσάκι, είναι – δεν είναι 7 χρονώ, σε ένα αγόρι με το οποίο διαπληκτιζόταν στην παιδική χαρά. Συνηθισμένα πράγματα, σκέφτομαι. Ποιος δεν έχει τσακωθεί σε αλάνες, παιδικές χαρές, σχολεία και γειτονιές, ανεξαρτήτως εποχής. Στη δική μου εποχή, το «θα σου δείξω εγώ» ισοδυναμούσε με εκδοχές τύπου «θα φωνάξω τη μαμά, τον μπαμπά, ένα πρόσωπο ισχύος», ικανό να φοβίσει το άλλο πιτσιρίκι, με την απειλή «ότι δεν θα ξαναπαίξουμε μαζί», ή -τραβηγμένα- με ένα μπουγέλωμα ή μια ύπουλη κλοτσιά. Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι ένα κορίτσι θα μπορούσε εκείνη τη στιγμή να βγάλει από την τσαντούλα της κινητό τελευταίας τεχνολογίας και να φωτογραφίσει το παιδί που την τσάντισε…
Οι έφηβοι στο «Bling Ring», τη νέα ταινία της Σοφίας Κόπολα, που έκανε πρεμιέρα πριν από λίγες ημέρες και στην Αθήνα, ληστεύουν πανάκριβα ρούχα, παπούτσια, αξεσουάρ από διασημότητες όπως η Πάρις Χίλτον και τα μεταπωλούν στη μαύρη αγορά. Δεν τους είναι όμως αρκετά τα χρήματα. Τη στιγμή της ληστείας είναι τόσο ενθουσιασμένοι με την πράξη τους, που βγάζουν κινητά και φωτογραφίζονται, φορώντας το ένα ή το άλλο κλοπιμαίο, αναρτώντας περιχαρείς το παράνομο –τελικά– υλικό στο διαδίκτυο.
Οι αστυνομικοί ανέκαθεν έβγαζαν φωτογραφίες όταν καλούνταν να καταγράψουν ή να διερευνήσουν μια ληστεία, έναν φόνο ή οτιδήποτε συνιστά ποινική πράξη. Δεν ήταν, όμως, ποτέ στη δικαιοδοσία τους να πωλούν αυτό το υλικό και να το βλέπουμε όλοι εμείς αναρτημένο σε «εφημερίδες», όπως πολύ πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας η υπόθεση Ασλάνη.
Η φωτογραφία, πέρα από αποδεικτικό στοιχείο για ταυτότητα κ.λπ., ήταν πάντα ένα συνώνυμο χαράς, υπερηφάνειας, τιμής και επαίνου. Φωτογράφιζες κάτι άξιο να φωτογραφηθεί, να μείνει δηλαδή, πέρα από τον «σκληρό» της μνήμης του κάθε ανθρώπου, στα άλμπουμ και στις κορνίζες για να φωτίζει μια πλευρά της εξέλιξης, μια πτυχή της ζωής. Αποτύπωνε για πάντα στο χαρτί τη χαρά τού να γεννιέται κάποιος, να βραβεύεται, να ερωτεύεται ή να περνά ανέμελες στιγμές. Η φωτογραφία είναι και αυτή καλεσμένη για να «γιορτάσει» στη γιορτή του καθενός από εμάς. Γι' αυτό και ασυνείδητα δεν τη θεωρούμε ποτέ άψυχη. Γιατί είμαστε με έναν τρόπο εμείς, οι δικοί μας, οι φωτεινές πλευρές της ζωής μας. Δεν ήταν, όμως, ποτέ παρούσα στις σκοτεινές όψεις. Δεν φωτογραφιζόσουν όταν τσακωνόσουν ή όταν χώριζες με τον σύντροφό σου. Ή όταν τιμωρούσες τα παιδιά σου. Δεν άξιζε να υπάρχει μια φωτογραφία που να σου θυμίζει τους εχθρούς σου ούτε τους νεκρούς σου όπως τους βρήκαν στο νοσοκομείο ή πεταγμένους στον δρόμο. Πολλώ δε μάλλον δεν φωτογράφιζες κάτι ανομολόγητο, όπως την απιστία σου ή την εφηβική κλοπή σου… Υπήρχε και κάτι που ήθελες ο μισός εαυτός σου να μη θυμάται από τον υπόλοιπο. Ξέραμε να καταχωνιάζουμε, αντιλαμβανόμενοι το μέγεθος της πράξης μας, με μια αίσθηση ενοχής, μικρότητας και συστολής.
Οι εποχές φαίνεται ότι άλλαξαν. Οχι γιατί αυξήθηκαν οι φόνοι, οι τσακωμοί, οι ληστείες και όλα αυτά που κάνουν τον άνθρωπο να πέφτει, να ραγίζει, να σπάει και να ντρέπεται. Οσο γιατί έπαψαν πια αυτά να αποτελούν καλά κρυμμένα μυστικά. Τώρα η συνείδηση του ανθρώπου δεν φαίνεται να κάμπτεται από τη ρωγμή, το λάθος ή την αμαρτία. Αφού όλα γίνονται, γιατί να τα κρύψουμε. Τώρα η συνείδηση πολλών ανθρώπων επιζητά φωτογράφηση, αποδεικτικά στοιχεία. Χαίρεται σαν τον βρικόλακα –επίκαιρος και αυτός, δεν είναι τυχαίο– στη θέα του σφάλματος και του αίματος. Το λάθος γίνεται αντικείμενο επιβράβευσης, διαφοροποίησης, περιέργειας, πωλήσεων και κέρδους. Το να φωτογραφίζεσαι από κεκτημένη ταχύτητα και χωρίς ηθική συνείδηση ληστεύοντας κάτι που δεν σου ανήκει ισοδυναμεί με μια πράξη αναιδή και αυτιστική την ίδια στιγμή. Γιατί μοιάζεις να μην έχεις καμία αίσθηση για τον χώρο, τον χρόνο, την πράξη σου. Μοιάζει η ύπαρξή σου να μη σου ανήκει. Να είναι κάποιος άλλος αυτός που φωτογραφίζεται. Το να βλέπεις μικρά παιδιά εθισμένα και εξοικειωμένα με τη φωτογράφηση ως μέσο τιμωρίας θυμίζει τις σκηνές ωμής βίας ή σεξ εφήβων που με μεγάλη ευκολία ανέβαιναν στο διαδίκτυο, καταρρακώνοντας τύχες και μέλλον ανυπεράσπιστων παιδιών. Το να αγοράζεις εφημερίδα για να δεις κάποιον να κείτεται ισοδυναμεί με το να είσαι εκεί και να τον φωτογραφίζεις. Ο πόλεμος, η φρίκη, η ανθρώπινη κτηνωδία δεν θα πάψουν ποτέ να υφίστανται. Το λάθος, το πάθος και η πτώση είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι πρέπει να καυχηθούμε για αυτά. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κατέβουμε όλα τα σκαλιά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, φωτογραφίζοντας τους σκελετούς στις ντουλάπες.
