→Το τέλος δεν έρχεται με τον φυσικό θάνατο
Της Μαριαλένας Σπυροπούλου*
Υπάρχουν μερικές ειδήσεις που διαρκούν στην επικαιρότητα όσο το θρόισμα ενός φύλλου. Παρ' όλα αυτά εγγράφονται στις ψυχές των οικείων για μια ζωή, ορίζοντας το τώρα και το μετά. Σπάνια, όμως, γράφουμε γι' αυτούς. Για τους γνωστούς άγνωστους νεκρούς. Τους αδικοχαμένους, τους τιμημένους, τους νέους και τους γηραιότερους. Εκείνους που έφυγαν από νόσο, από γήρας, από μια στραβοτιμονιά θεών και ανθρώπων. Ο θάνατος για τα ΜΜΕ αλλά και για την περιέργεια και το δέος των ανθρώπων αποτελεί μια διφορούμενη έννοια. Οπως διφορούμενα αντιμετωπίζεται μέσα μας και ο ίδιος ο νεκρός πολλές φορές. Πριν παγώσει, παύει να ανήκει στη δική μας χορεία και μετατρέπεται σε κάτι άλλο. Εξιδανικευμένο, απρόσιτο, μακρινό, δεν συγκεντρώνει μόνο την οδύνη, τη λύπη, αλλά και τον θυμό, ίσως και την κρυφή ανακούφιση που εκεί βρέθηκε άλλος και όχι εμείς.
Και αυτό το καλοκαίρι έφυγαν από τη ζωή απροσδόκητα αρκετοί νέοι άνθρωποι. Με συγκλονίζει πάντα η απώλεια ενός νέου ανθρώπου. Διαταράσσεται η ισορροπία του σύμπαντος, και κανείς δεν μπορεί να σου δώσει μιαν εξήγηση «γιατί αυτός, γιατί τώρα και γιατί με αυτό τον τρόπο;». Στέκοντας ανίσχυρη να δω το μετά, αναλογίζομαι το πριν. Εκεί που δεν υπάρχει ζωή, αλλά υπάρχει η ελπίδα της.
Οταν γέννησα δεν πήρα να διαβάσω κανένα βιβλίο αναπτυξιακής ψυχολογίας και άλλα σχετικά με την έλευση ενός μωρού. Ηθελα να συναντήσω αυτό το νέο μέλος της οικογένειάς μου, το μονάκριβο παιδί μου, με έναν άλλο τρόπο. Να δω από πού ήρθε, πόσο βαθιά συνδέεται με αυτούς που θα γνωρίσει αλλά κυρίως με αυτούς που δεν θα γνωρίσει ποτέ. Η έννοια της οικογένειας δεν εξαντλείται μόνο στους παρόντες και στους ζωντανούς. Το «Ζώντες και Τεθνεώτες» του Κωστή Παπαγιώργη ήταν η καλύτερη παρέα μου στον θηλασμό. Ηταν το μόνο που μου έδινε ελπίδα να αντιμετωπίσω τη νέα ζωή όπως της πρέπει. Και να παρηγορήσω τον φόβο μου απέναντι στο θαύμα της ζωής και στη μικρότητα όλων εμάς να την αντιληφθούμε αλλά και να τη διαχειριστούμε. Είχα ανάγκη να τη δω ως συνέχεια του πριν και του μετά, μύστη και φορέα γονιδίων, αναμνήσεων, ασυνειδήτου και κυττάρων για τα οποία κανείς δεν μπορεί να ξέρει με βεβαιότητα, μόνο να τα αισθάνεται μπορεί. Κοιτώντας τη μικρή, ένιωθα από την πρώτη στιγμή ότι δεν μου ανήκει ενώ μου ανήκε. Αυτό το πλάσμα ανήκει στους προγόνους της. Ανήκει σε μια γραμμή συγγένειας με υπάρξεις και σκιές, την οποία σε μεγάλο βαθμό δεν ορίζω. Ετσι όπως ήρθε μέσα μου, έτσι θα «φύγει» μεγαλώνοντας και εγώ δεν θα μπορώ να κάνω τίποτα να το αποτρέψω. Το πιο πιθανό είναι να μην είμαι εκεί να το δω. Οι νεκροί της δικής μου οικογένειας με αυτόν τον τρόπο καλωσόριζαν το νέο μέλος, μέσα από τη δική μου ματιά. Και παραδόξως ήταν καθησυχαστικό. Διότι μπορεί να μη μας ανήκουν οι ζωντανοί μας, αλλά συνειδητοποίησα ότι μας ανήκουν για πάντα οι νεκροί μας. Και το μόνο που πρέπει να κάνουμε για τους νεοφερμένους στη ζωή είναι να τους αντιμετωπίζουμε με σεβασμό αλλά και με ένα χρέος. Το χρέος να μάθουμε ποιοι είναι. Και να τους βοηθήσουμε να το μάθουν και εκείνοι.
Πόσο κοντά είναι η γέννηση στον θάνατο. Η ύπαρξη με την ανυπαρξία. Αυτή η λεπτή γραμμή συνδέει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, χωρίς απαραίτητα να κρίνει κάτι σπουδαιότερο. Ενας νεκρός μπορεί να είναι στην ψυχή μας ο πιο ζωντανός. Σκέφτομαι έναν-έναν διάφορους ανθρώπους που δεν είναι πια στη ζωή. Και συνειδητοποιώ ότι τελικά είναι ακόμα παρόντες. Διότι έχουν αλλάξει τον ρου της οικογενειακής τους αλλά και της κοινωνικής τους ιστορίας. Μπορεί κάποιοι να έφυγαν πρόωρα, εντούτοις όλοι τους περπατώντας εδώ πάνω μετακίνησαν τον βράχο προς μια άλλη κατεύθυνση, κάτι που δεν θα είχε συμβεί εάν δεν υπήρχαν. Ακόμα και οι ίδιοι οι δικοί τους είναι αλλιώς όχι μόνο γιατί έζησαν μαζί τους, αλλά γιατί έζησαν και τον θάνατο αυτών. Και αυτό πρέπει να το αναγνωρίζουμε στους νεκρούς μας. Θα μπορούσε κάλλιστα η οδύνη να στεγνώσει κάθε σκέψη λυτρωτική γι' αυτήν την ιστορία που λέγεται τέλος. Εντούτοις, μέσα από τη γέννηση, αισθάνομαι ότι το τέλος δεν είναι μια σαφής υπόθεση. Δεν μπαίνει όταν σβήνει το καντήλι κάποιου. Γιατί αυτός ο κάποιος μπορεί να συνεχίζει να επηρεάζει με τη δυναμική που ανέπτυξε κατά τη διάρκεια της ζωής του κατά τρόπο που να τον καθιστά απόλυτα παρόντα.
Και θα μου πεις, αυτό καταλαγιάζει τον πόνο της απώλειας; Η απώλεια ίσως είναι η πιο σφιχτοδεμένη λέξη της ανθρώπινης ύπαρξης. Αλλά δεν αφορά μόνο τον φυσικό θάνατο. Κάθε βήμα μας μπροστά εμπεριέχει και μια απώλεια. Τίποτε όμως δεν μπορεί να ανακόψει τη μοίρα μας. Και αυτή δεν είναι ο θάνατος. Είναι ίσως αυτή η μυστική, εσωτερική συμφιλίωση ζώντων και τεθνεώτων.
* Ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια
