Αψογη οργάνωση, έξι ή εφτά χιλιάδες θεατές που πέρασαν από το Λαύριο απέναντι με πλοία, λάντζες και ιδιωτικά σκάφη, ένα φεγγάρι να φωτίζει γλυκά τον τόπο του μαρτυρίου και ο Μίκης, που δεν μπόρεσε να ’ρθει, να ζει συνέχεια μέσα από ένα κινητό την ιστορική βραδιά
Της Εφης Μαρίνου
Ακόμα κι αν είσαι αποστασιοποιημένος, ορθολογιστής και… καλοζωισμένος ύστερα από τόσα χρόνια δημοκρατίας, όταν ακούς το «Σώπα, όπου να ’ναι θα σημάνουν οι καμπάνες» κάτω από ένα μισογεμάτο φεγγάρι να αντιλαλεί στα βράχια της Μακρονήσου, ανατριχιάζεις. Αλλοι λένε έξι κι άλλοι εφτά χιλιάδες. Τόσοι περίπου ήταν οι άνθρωποι που βρέθηκαν το Σάββατο το βράδυ στη Μακρόνησο στην παράσταση «Μίκης Θεοδωράκης. Ποιος τη ζωή μου…». Η παρουσία τους αποτέλεσε, ουσιαστικά, «μέρος» της. Με το συναίσθημα, τη στάση τους, την επιθυμία τους να τιμήσουν με μέτρο και σεβασμό τον συνθέτη, αλλά και τον ίδιο τον τόπο μαρτυρίου. Και τελικά, ναι, η βραδιά ήταν εμπειρία για όλους μας.
Αντικρίζοντας αυτό το πλήθος σκορπισμένο στην πλαγιά της Μακρονήσου να περιμένει καρτερικά να ξεκινήσει η παράσταση για ν’ ακούσει τα τραγούδια του Μίκη, μοιραία το μυαλό φτερουγίζει προς τα πίσω. Στην εποχή που ο συνθέτης βρισκόταν εκεί κρατούμενος, τότε που το νησί αποτελούσε στρατόπεδο αιχμαλωσίας και βασανισμών «αμετανόητων» κομουνιστών. Τότε που έγραφε την 1η Συμφωνία του. Και τώρα, στην ίδια άγονη ακτή, απέναντι από το φωταγωγημένο Λαύριο, το έργο να ακούγεται ελεύθερο από τα δεσμά του.
Μνήμη Μίκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης εκδικήθηκε την παλιά «φιλοξενία» που του είχε επιφυλάξει το Μακρονήσι. Αν βρισκόταν ο ίδιος εκεί το βράδυ του Σαββάτου θα το έβλεπε με τα μάτια του, θα το άκουγε με τα αυτιά του. Πα’ ρόλα αυτά, απ’ ό,τι μάθαμε, βρισκόταν σε συνεχή επαφή με τον παραγωγό Μιχάλη Αδάμ, ο οποίος τον ενημέρωνε για τα πάντα. Για την προσέλευση του κόσμου, την εξέλιξη της παράστασης, έβαζε ακόμα και το κινητό του κοντά στο ηχείο για να ακούσει ο Μίκης από το σπίτι.
Πριν αρχίσει η παράσταση ακούστηκε ειδικά ηχογραφημένο μήνυμά του: «Η εκδήλωση αποτελεί για μένα ρεβάνς για λογαριασμό όσων πέρασαν από το νησί εκείνες τις εποχές. Τώρα που σας μιλώ, έχω επιστρέψει νοερά στο στρατόπεδο το 1948 και, καθώς βλέπω τα πεντάγραμμα με την 1η Συμφωνία μου, κάνω ένα άλμα στον χρόνο και σκέφτομαι ότι αυτή η μουσική που γράφω τώρα και σε λίγο θα βρεθεί σκορπισμένη πάνω στα συρματοπλέγματα, θα έρθει μια εποχή που θα ηχήσει νικητήρια πάνω από αυτούς τους ματωμένους βράχους».
Και μόνο το όνομα του Θεοδωράκη, οι μουσικές του ακουσμένες σ’ αυτόν τον τόπο αρκούσαν για κινητοποίηση του κόσμου. Για να κλείσει έγκαιρα εισιτήριο για τα δύο πλοία που θα διεκπεραίωναν τη μεταφορά των θεατών. Μέσα σε τρεις μέρες εξαντλήθηκαν ήδη τα μισά, δυόμισι χιλιάδες δελτάρια. Και τις επόμενες, τα άλλα μισά. Αλλά πολλοί ήταν εκείνοι που ταξίδεψαν με λάντζες από το λιμάνι του Λαυρίου ή με ιδιωτικά σκάφη που είχαν επιστρατευτεί για το δρομολόγιο. Για την εκδήλωση συνεργάστηκαν οι Δήμοι Λαυρεωτικής και Κέας, το κεντρικό Λιμεναρχείο και η Λιμενική Αστυνομία Λαυρίου, εθελοντές της υπηρεσίας καθαριότητας από τους Δήμους Λαυρεωτικής και Κερατέας (υπήρχαν παντού κάδοι απορριμμάτων), εθελοντές διασώστες του Ερυθρού Σταυρού και οι Γιατροί του Κόσμου (έστησαν ένα κανονικό ιατρείο), Πρόσκοποι της Νέας Σμύρνης (διευκόλυναν την προώθηση των θεατών) μέχρι και ο Κυνηγετικός Σύλλογος Λαυρίου. Μέρες πριν είχαν αποβιβαστεί στη Μακρόνησο γκρέιντερ για να σκάψουν και να ισιώσουν το έδαφος εκεί όπου θα στηνόταν η σκηνή και θα τοποθετούνταν τα καθίσματα. Μεταφέρθηκαν πέντε χιλιάδες καρέκλες, γεννήτριες, ενώ περιμετρικά όλης της ζώνης στρώθηκε θειάφι για τον κίνδυνο των φιδιών. Οι διακριτικοί φωτισμοί αναδείκνυαν τον ιστορικό χώρο και σου θύμιζαν τη φωτισμένη Ακρόπολη κάνοντας πικρούς συνειρμούς με τα λόγια του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, όταν αποκαλούσε το κολαστήριο της Μακρονήσου «Νέο Παρθενώνα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο συνθέτης είχε τη μουσική επιμέλεια του προγράμματος -ηχεία ήταν τοποθετημένα σε πολλά σημεία- για τις τρεις ώρες που οι θεατές περίμεναν να ολοκληρωθεί η μεταφορά του κοινού από το Λαύριο και να ξεκινήσει η παράσταση.
Καθόλου καπελωμένη
Η εκδήλωση θα μείνει στην Ιστορία, κυρίως, για την αψεγάδιαστη οργάνωση και εκτέλεση παραγωγής της, σ’ έναν χώρο που δεν υπάρχει καν ηλεκτροδότηση. Θα τη ζήλευαν και οι πιο απαιτητικές επαγγελματικές παραγωγές. Το μεγάλο μπράβο πηγαίνει τόσο στον Μιχάλη Αδάμ όσο και στον Δήμο Λαυρεωτικής και όλους τους φορείς που συνεργάστηκαν για να λειτουργήσουν όλα τέλεια. Ηταν μια βραδιά γνήσιας συγκίνησης, καθόλου μελό, καθόλου καπελωμένη πολιτικά. Ηταν, κυρίως, μια εορταστική βραδιά για τον Μίκη, χωρίς κανέναν σελέμπριτι, «επίσημο», «επώνυμο» κ.λπ. Εβλεπες μόνο χιλιάδες απλούς νοικοκυραίους,… κανονικούς ανθρώπους, κάθε ηλικίας, να ανεβαίνουν το φωτισμένο φαρδύ δρομάκι που οδηγούσε στον χώρο της παράστασης. Στο βλέμμα και την κίνησή τους διέκρινες ότι ήξεραν καλά γιατί ήρθαν. Εβλεπες πολλούς νέους με σακίδια στους ώμους καθισμένους στο χώμα, να σιγοτραγουδούν το «Χάθηκα», την «Ομορφη πόλη», «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού». Και μεγαλύτερους να θυμούνται συγκινημένοι τις περιπέτειες δικών τους, που κάποτε είχαν υποστεί την «αναμόρφωση» της Μακρονήσου.
Στο τέλος, κι ενώ ο κόσμος κατευθυνόταν προς την προβλήτα ή περίμενε το επόμενο δρομολόγιο, προβάλλονταν αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ «Το χρώμα της ελευθερίας» με τον Μίκη Θεοδωράκη να διηγείται τα βασανιστήριά του στη Μακρόνησο. Το τελευταίο πλοίο αναχώρησε μετά τις 2.15 τα ξημερώματα. Είναι εντυπωσιακό ότι άνθρωποι που θα έφευγαν με το ίδιο πλοίο, βοηθούσαν τους τεχνικούς μαζεύοντας καρέκλες, αντικείμενα..
Δεν συγκεντρώνεις εύκολα εξίμισι χιλιάδες ανθρώπους στη Μακρόνησο σαν να κάνεις περίπατο. Μήπως τελικά η συνεργασία, ο εθελοντισμός και η… απουσία ταμείου είναι η αναγκαία συνθήκη;
