Ενα παιχνίδι ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι
Του Γιώργου Μητά
«Σπίτι» νουβέλα, Κίχλη
Η ιδέα της ιστορίας του «Σπιτιού» γεννήθηκε ένα πρωινό του Γενάρη του 2010, καθώς κοιτούσα άυπνος και ταλαιπωρημένος, πίσω από το βρόμικο τζάμι του διαδρόμου μεγάλου αθηναϊκού νοσοκομείου, το πρώτο φως της ημέρας να απλώνεται δειλά στον ουρανό. Ισως γι' αυτό στη βάση της να βρίσκεται το σκοτάδι – ένα βαρύ πέπλο σκιάζει το Σπίτι και τη ζωή των ενοίκων του, του ηλικιωμένου, εκκεντρικού συλλέκτη που ακούει στο όνομα Κάλφογλου και του ιδιόρρυθμου υπηρέτη του Συμεών. Δεν υπάρχει όμως σκοτάδι δίχως φως – και στο Σπίτι το φως φέρνει ο νεαρός, φέρελπις συγγραφέας Νίκος Βελισάρης, που, ανταποκρινόμενος στην παράξενη πρόσκληση του ιδιοκτήτη, αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας μια ασυνήθιστη δοκιμασία.
Ενα παιχνίδι λοιπόν ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι (μήπως αυτό δεν είναι το θέμα όλων των ιστοριών;), στο οποίο οι τρεις απρόσμενοι επισκέπτες εκείνου του παγερού πρωινού βρέθηκαν σύντομα πρωταγωνιστές, απαιτώντας όλον μου τον χρόνο και τη φροντίδα. Ενα παιχνίδι που εξελίσσεται μέσα σε ένα σχεδόν θεατρικό σκηνικό, υπό τους ήχους της τζαζ, κάτω από τον ουρανό της χειμωνιάτικης Υδρας, και στο οποίο, εκτός των τριών ηρώων, συμμετέχουν ενεργά το ίδιο το Σπίτι και το νησί που τους φιλοξενεί, καθορίζοντας τελικά την έκβασή του.
Το «Σπίτι», μια εκτενής νουβέλα γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο, μου έδωσε την ευκαιρία να αφηγηθώ μια ιστορία που φλερτάρει ανοιχτά με το φανταστικό και το αφήγημα μυστηρίου, ικανοποιώντας έτσι μια παλιά επιθυμία, ενώ παράλληλα ενσωματώνει το σασπένς και τη γραμμική εξέλιξη της πλοκής του αστυνομικού μυθιστορήματος. Μέσα από αυτά τα γοητευτικά, βαθύσκια μονοπάτια, το «Σπίτι» μιλά για το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, τα δώρα και τους κινδύνους που κρύβονται στον δρόμο για την κατάκτησή του, αποτολμώντας συγχρόνως ένα σχόλιο πάνω στον χρόνο, την απώλεια και το σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής.
Συνιστά επίσης μια ομολογία πίστης προς τη λογοτεχνία – αλλά και μια εξομολόγηση αγάπης προς τους ήρωες της αναγνωστικής μου νιότης – καθώς ο νεαρός ήρωας της νουβέλας θα ριψοκινδυνέψει τα πάντα προκειμένου να ανοιχτεί, για πρώτη φορά, στο πέλαγος της γραφής.
Το μυθιστόρημα εξελίσσεται ως γέννα και ως θάνατος
Του Δημήτρη Τανούδη
«Χώματα» μυθιστόρημα, Νεφέλη
Ενας κόσμος του παρελθόντος, ανδρόβουλος και θεοκρατούμενος, δέχεται αναπάντεχα το χάρισμα της ελπίδας. Απ’ τον χωμάτινο τάφο μιας γυναίκας εκλύεται ένα μαγικό φως, πλημμυρίζοντας τους κατοίκους κι αλλάζοντας τις θεμελιακές ροές του πολιτισμού. Οι άνθρωποι ζουν για αιώνες μέσα σε γαλήνη. Ωστόσο, μια λέξη, γραμμένη σε κοινή θέα, αρκεί για να εμβολίσει τον φόβο. Ποιοι είναι οι κρυφοί αρωγοί της ελπίδας; Τα βλέμματα των ανθρώπων στρέφονται αντίπερα, εκεί όπου ένας άλλος λαός, οι παρείσακτοι, οι τρελοί και θλιμμένοι, έχουν εξοριστεί. Αποφασίζουν να τους αφανίσουν, εκμηδενίζοντας έτσι την πιθανότητα στέρησης της ελπίδας απ’ τους υποτιθέμενους χορηγούς της. Οι άντρες κινούν για τον πόλεμο, ενώ οι γυναίκες μένουν πίσω, εγκυμονώντας τους νέους γόνους. Εννιά μήνες αργότερα, τα μωρά που θα έρθουν δεν είναι ανθρώπινα, οι πολεμιστές γυρνούν σ’ έναν τόπο κατοικημένο από αρσενικούς χοίρους. Χοίροι και άντρες σαρκώνουν τα κυρίαρχα πλέον ζωικά είδη του κόσμου. Η ελπίδα βρίσκεται πάντα κρυμμένη στα χώματα.
Τα «Χώματα» υιοθετούν οκτώ φόρμες γραφής, προσαρμοσμένες στις ισάριθμες μεταμορφώσεις της κοσμικής συνθήκης. Σπαράγματα μιας φόρμας αχνοφαίνονται εκεί που κορυφώνεται η προηγούμενη, έτσι ώστε κάθε παλιός τρόπος γραφής να σβήνει βαθμιαία μέσα στην αυγή του επόμενου. Παράλληλα, ένα νήμα αισθητικό (πεζοποιητική αφήγηση) και νοηματικό (ανθρωπογονία) τεντώνεται σε όλη την έκταση, διατηρώντας μια αίσθηση πάγιου κοσμικού χτύπου. Ο Ομηρος, ο Ησίοδος, ο Σολωμός, η «Αποκάλυψη του Ιωάννη» με επηρέασαν γλωσσικά, ενώ ιδεακές επιρροές άσκησαν οι Ευριπίδης, Ντοστογιέφσκι, Χειμωνάς και, ένας σκηνοθέτης, ο Λαρς φον Τρίερ. «Πώς διαχειρίζεται κανείς την ελπίδα από τη στιγμή που του παραδίνεται;» είναι το ερώτημα εκκίνησης του βιβλίου. Το διαδέχονται ωστόσο νέα ζητούμενα (η κατακερματισμένη και ασυγχρόνιστη ομιλία ως φύρα της ανθρώπινης ψυχής, η παραδείσια ομόνοια της δυάδας και το συγκρουσιακό πλέγμα της τριάδας είναι κάποια από αυτά) καθώς το μυθιστόρημα εξελίσσεται ως γέννα και ως θάνατος, μιμητικά διαγράφοντας την ανθρώπινη μοίρα, τη γενεσιουργή και αυτοφαγική: το ρίζωμα ή ξερίζωμα του ανθρώπου στα επίγεια χώματα. Ο Αλμπέρ Καμί σημειώνει: «Δημιουργώ σημαίνει δίνω μια μορφή στη μοίρα μου». Ετσι, κάθε λογοτεχνική ανάπλαση της ανθρώπινης μοίρας είναι ταυτόχρονα και μια πράξη εξέγερσης ενάντια σ’ αυτήν ακριβώς τη μοίρα – αντίληψη που με ακολουθούσε σε όλη τη συγγραφική πορεία επί χωμάτων.
