Η αύξηση των επισκεπτών στο νησί των ανέμων προσέφερε νέες ευκαιρίες απασχόλησης και επηρέασε τη συμπεριφορά των ντόπιων. Σταδιακά, η γεωργία, η ναυτιλία και το εμπόριο έδωσαν τη θέση τους στην ανθούσα τουριστική βιομηχανία. Τα ήθη, τα έθιμα και η τοπική κουζίνα αξιοποιήθηκαν και προσαρμόστηκαν για την προσέλκυση των τουριστών

Του Τάσου Σαραντή

Μπορεί η βιομηχανία του τουρισμού να αξιολογείται αποκλειστικά ως μια από τις σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, αλλά οι συνέπειές του στις περιοχές όπου έχει αναπτυχθεί -στις περισσότερες περιπτώσεις δίχως την παραμικρή οργάνωση και προγραμματισμό- είναι σημαντικές σε όλους τους τομείς της ζωής των ντόπιων.

Η Μύκονος, που έχει μετατραπεί σε έναν από τους πιο κοσμοπολίτικους προορισμούς στον κόσμο και όπου ο τουρισμός εδραιώθηκε ως ένας πολύ σημαντικός χρηματοδοτικός πόρος για τους κατοίκους της, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η τουριστική δραστηριότητα στη Μύκονο είχε διακοπεί κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να οδηγηθούν στην αποδημία στην Αθήνα, αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες. Εντούτοις, οι αυξανόμενοι αριθμοί των επισκεπτών έδωσαν το έναυσμα για τον τερματισμό της μετανάστευσης των κατοίκων του νησιού, αφού δημιουργήθηκαν νέες ευκαιρίες απασχόλησης.

Αύξηση του πληθυσμού

Σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Ανάπτυξης (1992), ο τοπικός πληθυσμός από το 1940 (1.549 κάτοικοι) μέχρι το 1991 (5.300 κάτοικοι) σχεδόν τετραπλασιάστηκε. Ο τουρισμός κυριάρχησε στην τοπική οικονομία. Η σύνθεση του ακαθάριστου προϊόντος το 1991 ήταν 6% από τον πρωτογενή τομέα και 94% από τον τομέα των υπηρεσιών. Επιπλέον, ο αριθμός των καταλυμάτων αυξήθηκε εντυπωσιακά από το 1975 μέχρι το 1995 (έως και 140%).

Αρχικά, οι Μυκονιάτες απάντησαν στην πρόκληση του τουρισμού με τη δημιουργία οικογενειακών επιχειρήσεων, στις οποίες συμμετείχαν τα περισσότερα από τα μέλη τους. Η φιλοξενία και τα εγχώρια προϊόντα, όπως τα κεντήματα, αποτέλεσαν τις πρώτες τουριστικές συναλλαγές. Σταδιακά, η γεωργία, η ναυτιλία και το εμπόριο, το οποίο υποστήριζε μια μέτρια τοπική οικονομία, έδωσαν τη θέση τους στην ανθούσα τουριστική βιομηχανία που υποσχόταν ένα φωτεινότερο μέλλον.

Τα αποτελέσματα της επίδρασης του τουρισμού στη ζωή των ντόπιων αποτυπώνονται στην έρευνα «Κοινωνικές Επιπτώσεις του Τουρισμού: Αντιλήψεις των κατοίκων της πόλης της Μυκόνου» (Μαρία Βουνάτσου – ΤΕΙ Αθήνας, Δρ Δημήτριος Λαλούμης – ΤΕΙ Αθήνας, Νικόλαος Παππάς – ΤΕΙ Ηρακλείου Κρήτης), στα αποτελέσματα της οποίας συνοψίζονται οι απόψεις των ίδιων των κατοίκων του νησιού.

Σύμφωνα με την έρευνα, η ανάπτυξη του τουρισμού σταδιακά επηρέασε τη συμπεριφορά των ντόπιων οι οποίοι τον αντιμετώπισαν θετικά. Αυτό συνέβη, ως επί το πλείστον, διότι ο τουρισμός αποθάρρυνε τη μετανάστευση και προσέφερε νέες ευκαιρίες απασχόλησης, γεγονός που επέφερε οικονομική ανακούφιση σε πολλές οικογένειες, ανεξαρτησία των νέων και των γυναικών, κάτι που επηρέασε βαθύτατα τον τρόπο ζωής και την κοινωνική δομή. Η παραδοσιακή μυκονιάτικη φιλοξενία περιορίστηκε, το ίδιο και ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, δεδομένου ότι ο τουρισμός θεωρήθηκε κυρίως οικονομικά επωφελής δραστηριότητα.

Ο τουρισμός φάνηκε να είναι ο δρόμος για την παροχή πόρων για την επιβίωση, καθώς το πετρώδες έδαφος, η έλλειψη νερού και οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες έδιναν περιορισμένες ευκαιρίες.

Το γεγονός ότι οι κάτοικοι βασίζονται σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό, άμεσα και έμμεσα, στον τουρισμό είναι μια ένδειξη της οικονομικής εξάρτησης, λόγος για τον οποίο καταγράφεται προβληματισμός για κάθε αστάθεια που θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις εισροές τουρισμού, κάτι που καθιστά το μέλλον του νησιού ώς έναν βαθμό αβέβαιο.

Εν τω μεταξύ, ο τρόπος ζωής άλλαζε. Οι γυναίκες έγιναν πιο ανεξάρτητες οικονομικά, καθώς εργάζονται στον κλάδο της φιλοξενίας, αντί να μένουν κλεισμένες στο σπίτι όπως τα προηγούμενα χρόνια. Η παλιά μόδα της προίκας στους γάμους έχει ξεθωριάσει και έγινε σπάνιο φαινόμενο. Τα ήθη και τα έθιμα σε έναν βαθμό αξιοποιήθηκαν από τους ντόπιους για να διασκεδάζουν τους τουρίστες, διαμορφώνοντας το εορτολόγιο, σε πολλές περιπτώσεις, για την προσέλκυση των τουριστών. Ορισμένες συνήθειες όπως οι διατροφικές, έχουν αλλάξει. Τα περισσότερα εστιατόρια προωθούν τη διεθνή κουζίνα και όχι την τοπική, καθώς πιστεύεται ότι αυτό είναι πιο βολικό για τους τουρίστες.

Σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των τουριστών από τους ντόπιους, αρχικά υπήρχαν συναισθήματα προτίμησης απέναντι σε ορισμένες εθνικότητες για χρηστικούς λόγους (υψηλές δαπάνες) και της ξενοφοβίας απέναντι σε άλλους, λόγω πολιτισμικών διαφορών. Δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος των τουριστών που καταφθάνουν στο νησί είναι γκέι, οι ντόπιοι, παραδόξως, κρατούν σκόπιμα μια συναισθηματική απόσταση από το φαινόμενο του γκέι τουρισμού, αποφεύγοντας τη συζήτηση γι’ αυτό, όπως αναφέρεται στην έρευνα.

Ο «γκέι τουρισμός»

Στην πραγματικότητα, όταν οι ντόπιοι σε γενικές γραμμές αναφέρονται στον «γκέι τουρισμό» χρησιμοποιούν τις αγγλικές λέξεις gay tourism, αντί των ελληνικών (ομοφυλοφιλικός τουρισμός). Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγεται η υπαγωγή συναισθημάτων μέσα στο περιεχόμενο των λέξεων και αισθάνονται ότι διατηρούν κάποια απόσταση από το φαινόμενο, σύμφωνα με την έρευνα. Ωστόσο, οι ερωτηθέντες ήταν της γνώμης ότι αυτή η «διαβόητη φήμη» του νησιού δεν ενοχλεί την πλειονότητα των μεγαλοαστών επισκεπτών που κατέχουν εξοχικές κατοικίες στο νησί. Αντίθετα, μπορούν να συνυπάρξουν και να μοιραστούν διάφορους χώρους αναψυχής.

Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι ο τουρισμός έχει φθάσει σε ένα σημείο που «είναι αρκετό», πράγμα που σημαίνει ότι είναι δύσκολο να φιλοξενήσουν περισσότερους επισκέπτες σε ένα μικρό νησί όπως η Μύκονος. Από τη μια πλευρά, πολλές οικογένειες κατάφεραν να αυξήσουν το εισόδημά τους, από την άλλη όμως, όταν οι αριθμοί των τουριστών αυξάνονται, η ανάγκη για εργασία αυξάνεται επίσης, γεγονός που έχει κοινωνικές επιπτώσεις.

Οι νεοφερμένοι άνοιξαν επιχειρήσεις και, λόγω των υψηλών ενοικίων και των μεγάλων εξόδων εκκίνησης, ανεβάζουν τις τιμές των αγαθών. Οι ερωτηθέντες ντόπιοι δήλωσαν ότι «αυτό δεν είναι καλό», επειδή θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να εξαπατούν τους πελάτες και, επιπλέον, ότι αυτό δεν είναι η συμπεριφορά ενός γηγενούς Μυκονιάτη.