Ο Τόμας Τσάιμς, με καταγωγή από την Πελοπόννησο (Θωμάς Τσάμης), από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του στη Φιλαδέλφεια, δεν πρόλαβε, δυστυχώς, να ζήσει να δει το έργο του να εκτίθεται στη χώρα των γονιών του
Της Παρής Σπίνου
Eνας ζωγράφος πραγματική αποκάλυψη. Ο Τόμας Τσάιμς (1921-2009), Ελληνοαμερικανός δεύτερης γενιάς, με καταγωγή από την Πελοπόννησο -Θωμάς Τσάμης το όνομά του-, από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, γνώστης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της προσωκρατικής φιλοσοφίας, ήταν άγνωστος στην Ελλάδα μέχρι το 2007. Εκείνη τη χρονιά ο διευθυντής του Philadelphia Museum of Art ήρθε στην Αθήνα μαζί με την Αμερικανίδα γκαλερίστα του καλλιτέχνη ζητώντας από τη διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, Κατερίνα Κοσκινά, να εκπληρώσει μια επιθυμία του Τσάιμς: να εκθέσει στην Ελλάδα. Δυστυχώς ο θάνατος τον πρόλαβε το 2009, στα 78 του χρόνια, και δεν μπόρεσε να τη δει να πραγματοποιείται. Τώρα, όμως, το εν λόγω ίδρυμα μαζί με το Μουσείο Μπενάκη οργανώνουν στο κτίριο της οδού Πειραιώς την έκθεση «Τhomas Chimes. Εν λευκώ/Into the white», δίνοντας την ευκαιρία να γνωρίσουμε το ιδιόμορφο έργο και την κοσμοθεωρία του.
Η εκθεσιακή αίθουσα, βαμμένη στα χρώματα του γαλάζιου και του λευκού, με τους αχνούς πίνακες του Τσάιμς να προβάλλουν υποβλητικά φωτισμένοι, δημιουργεί μια αίσθηση του απόκοσμου, μια αύρα σχεδόν μεταφυσική. Χρησιμοποιώντας αποκλειστικά το λευκό και το μαύρο χρώμα, σπανίως αναμεμειγμένα με άλλα, που δίνουν μια απόχρωση γαλάζια, καταλήγει σε πίνακες σχεδόν μονοχρωματικούς. Το αποτέλεσμα μοιάζει με θολή φωτογραφία προσώπων ή τοπίων, σαν μηχανικά μεταφερόμενο «αχειροποίητο» ίχνος. Σε μικρότερα έργα της ίδιας σειρά πραγματεύεται οντολογικά προβλήματα, άλλοτε εύγλωττα, με τη χρήση αποσπασμάτων από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, και άλλοτε με αινιγματικά ελλειπτικά σχήματα. «Αριστον μεν ύδωρ-θεσπιδαές πυρ», διαβάζουμε στην άκρη ενός πίνακα του 1986 με τίτλο «Ασβεστη φωτιά».
Η καλλιτεχνική διαδρομή του Τσάιμς συνδέθηκε αρχικά με τη σχολή των «παραστατικών ζωγράφων της Φιλαδέλφειας», ενώ τα βήματά του τον οδήγησαν για σπουδές στη Νέα Υόρκη, όπου ήρθε σε επαφή με τον αμερικανικό εξπρεσιονισμό. Στη δεκαετία του ’70 στράφηκε σε προσωπογραφίες από εκκεντρικές φιγούρες της διανόησης του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Ειδικότερα η φιγούρα του Γάλλου συγγραφέα Αλφρέντ Ζαρί, που ενσάρκωνε τον μύθο του «καταραμένου καλλιτέχνη», τον απασχόλησε ιδιαίτερα, έγινε δεύτερη φύση του.
Από το 1980 αρχίζει την ενότητα των λευκών έργων του. «Το θέμα που επεξεργάστηκε είναι οι δυνατότητες της ίδιας της ζωγραφικής μέσα από τη σχέση της με άλλες εκφράσεις της τέχνης, όπως η φωτογραφία, και με τις ανθρωπιστικές επιστήμες», επισημαίνει η Κ. Κοσκινά. «Με την οπτική αμφισβήτηση της ζωγραφικής τεχνικής, αφού το αποτέλεσμα μοιάζει περισσότερο με φωτογραφία, επιβεβαιώνει τη δύναμη της ζωγραφικής διά της αυτοαναίρεσής της».
Εκείνη η περίοδος σημαδεύεται από τον χωρισμό του Τσάιμς με τη σύζυγό του, γεγονός που τον οδηγεί σε μοναχικό βίο και ενδοσκόπηση. «Τα έργα του είναι αποτέλεσμα μιας ασκητικής στάσης, συγκέρασμα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης», συνεχίζει η ίδια. «Ισως το καθοριστικό κυρίαρχο λευκό χρώμα των έργων να συνδέεται με την κάθαρση, διαδικασία γνωστή από την αρχαιότητα και σχετιζόμενη με λατρείες και μυστήρια. Ανεξάρτητα από εποχές και θρησκείες, η κάθαρση επέρχεται μέσα από την επικοινωνία με το επέκεινα και τον βαθύτερο εαυτό μας. Η διαδικασία αυτή, αργή και συχνά επώδυνη, προϋποθέτει αυτοσυγκέντρωση, απάρνηση και απομόνωση. Φαίνεται ότι ο Τόμας Τσάιμς πέρασε πολλές ώρες δουλεύοντας για να αποκτήσουν οι πίνακές του αυτό το παράδοξο γκρίζο ίχνος φιγούρας, αδρού σχήματος ή γραφής, που οπτικά προβληματίζει ακόμα και ως προς το “χειροποίητο8 της εκτέλεσής τους και τη μοναδική υφή της ζωγραφικής επιφάνειας».
Αξίζει να προσεγγίσουμε αυτόν τον άγνωστο στην Ελλάδα καλλιτέχνη της Ομογένειας, ο οποίος διατήρησε μια μοναχική διαδρομή, χωρίς να επιδιώκει την ευκολία, χωρίς να συμμετέχει σε τάσεις και σχολές. Η ποιότητα του έργου του αναγνωρίστηκε στην Αμερική με εκθέσεις σε μεγάλα μουσεία. Το 2007 το Philadelphia Museum of Art τον τίμησε με μια μεγάλη αναδρομική, με τη συμβολή του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου.
INFO: «Thomas Chimes. Εν λευκώ/Ιnto the white», Moυσείο Μπενάκη, κτίριο οδού Πειραιώς 138, τηλ. 210 3453111, από 30/9 έως 17/11.
