Με την ταινία animation «Βαλς με τον Μπασίρ», μεταξύ φιξιόν και ντοκιμαντέρ, κατέγραψε τη φρίκη του πολέμου στον Λίβανο και το μακελειό στη Σάμπρα και τη Σατίλα. Εγινε αμέσως παγκόσμια διασημότητα. Καλεσμένος στο φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας», πρόβαλε στον Ιανό τη σπουδαστική ταινία του για την εποχή που το Τελ Αβίβ δεχόταν ιρακινούς πυραύλους

Της Μαρίνας Κουβέλη

Η ζωή στα καταφύγια. Στα κοινά, αλλά και στα μικρά αυτοσχέδια των σπιτιών. Στα σκοτεινά, με ελάχιστα υπάρχοντα: μια μάσκα, μια κουβέρτα, έναν μουσαμά συγκεκριμένων χιλιοστών και πολλά κιλά φόβου. Νέοι, ηλικιωμένοι και παιδιά, άνθρωποι που δεν ξέρουν τι έχουν απογίνει σπίτια, συγγενείς και ζωές. Προσπαθούν να ενσωματώσουν στην καθημερινότητά τους τις συνθήκες πανικού και διαρκούς απειλής θανάτου εξαιτίας των ασταμάτητων επιθέσεων που δέχονται από ιρακινούς πυραύλους.

Αυτό είναι πάνω-κάτω το περιβάλλον μέσα στο οποίο ο Αρι Φόλμαν γύρισε πριν από πολλά χρόνια το πρώτο του ντοκιμαντέρ «Αναπαυτικά μουδιασμένοι» («Sha’anan Si», 1991), το οποίο δεν είχε προβληθεί ποτέ στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό χρονικό του έντρομου Τελ Αβίβ των αρχών του πολέμου στον Περσικό. «Τα αέρια μού θυμίζουν το Ολοκαύτωμα», λέει μια κυρία. «Εσφιγγα τόσο την κουκούλα στο κεφάλι μου που πρήστηκε το πρόσωπό μου», παραδέχεται ένα κορίτσι. «Το μόνο που με ανακουφίζει είναι ότι στο καταφύγιο είμαι με φίλους. Τουλάχιστον θα πεθάνουμε μαζί».

Κι, όμως, η δημιουργία αυτής της ταινίας ξεκίνησε από ένα οικογενειακό αστείο. «Είναι η πτυχιακή μου. Για να είμαι ειλικρινής, την είδα εδώ μαζί σας έπειτα από 15 χρόνια. Το διάστημα που το Τελ Αβίβ δεχόταν επίθεση από τον Σαντάμ Χουσέιν θα μπορούσα σήμερα να το χαρακτηρίσω έναν εξαιρετικά αστείο πόλεμο, καθώς επί 60 μέρες ο κόσμος στριμωχνόταν στα καταφύγια και κανείς δεν πέθανε – μόνο ένας από καρδιακή προσβολή», είπε την Τετάρτη ο Αρι Φόλμαν.

Καλεσμένος του φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας», ο σημαντικός Ισραηλινός σκηνοθέτης συνάντησε προχθές το κοινό στον Ιανό και μετά την προβολή του «Sha’anan Si» μοιράστηκε μαζί του εμπειρίες, αναμνήσεις, σκέψεις.

«Εκείνη την εποχή με την κοπέλα μου, η οποία εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ, πήγαμε να μείνουμε στο σπίτι των γονιών μου στη Χάιφα. Στη διάρκεια, λοιπόν, ενός συναγερμού φορέσαμε τις μάσκες μας. Ξαφνικά είδα τον πατέρα μου να σκάει στα γέλια. Δύο χρόνια πριν είχε δουλέψει, ως χημικός που ήταν, στον ισραηλινό στρατό και ήξερε πως οι μάσκες δεν προστατεύουν από τίποτα. Από εκείνο το αστείο στιγμιότυπο γεννήθηκε το “Αναπαυτικά μουδιασμένοι”. Και σήμερα που, όπως βλέπω, η Αθήνα μοιάζει με πολεμική ζώνη είναι σαν να συναντώ έναν παλιό φίλο», λέει ο Φόλμαν, ενώ έξω από το βιβλιοπωλείο ακούγονται οι ιαχές της αντιφασιστικής πορείας.

Ανήκει στη νέα γενιά Ισραηλινών κινηματογραφιστών που κοίταξαν με τόλμη την κατάσταση μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων. Οι γονείς του επέζησαν του Ολοκαυτώματος, ενώ ο ίδιος για χρόνια ταλαντεύτηκε μεταξύ ντοκιμαντέρ και ταινιών μυθοπλασίας. Η πρώτη του μεγάλου μήκους είναι η «Η Αγία Κλάρα» (1996). Πέντε χρόνια μετά έρχεται το «Made in Israel» («Συνέβη στο Ισραήλ») και το 2008 φτιάχνει το αριστουργηματικό animation «Βαλς με τον Μπασίρ», στο οποίο φέρνει στη μεγάλη οθόνη τραυματικές εμπειρίες στρατιωτών από τον πόλεμο με τον Λίβανο (1982), όπου και ο ίδιος είχε πάρει μέρος στα 19 του χρόνια, και καταγράφει ακόμα και τις σφαγές στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα (Χρυσή Σφαίρα και Σέζαρ ξενόγλωσσης ταινίας). Η τελευταία του ταινία, το «The Congress», αναφέρεται και πάλι στη μνήμη ενός κόσμου που χάνεται.

Αναγνωρίζει άραγε στοιχεία από τη σπουδαστική του ταινία στη μετέπειτα πορεία του; «Βέβαια, εκείνα τα χρόνια με διαμόρφωσαν», λέει. Ωστόσο, στο «Βαλς με τον Μπασίρ» χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το animation ως μέσο έκφρασης. Γιατί; «Μετά από 10 χρόνια τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ σκέφτηκα πως το animation μου έδινε την ελευθερία δράσης που χρειαζόμουν ως σκηνοθέτης για να εκφράσω κάθε ιδέα και φαντασίωση. Ο πόλεμος είναι η πιο σουρεαλιστική κατάσταση που μπορεί κανείς να βιώσει. Εμπεριέχει τον φόβο του θανάτου, τα όνειρα, την απώλεια μνήμης και συνείδησης. Ισως μόνο το animation μπορεί να τα εκφράσει όλα τόσο καλά».

Η συγκεκριμένη ταινία είναι μια από τις πιο σκληρές αντιπολεμικές εξομολογήσεις. Ενα φιλμ που κατάργησε τα όρια μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. «Με αυτήν την ταινία μού συνέβησαν δύο πράγματα που δεν φανταζόμουν. Πρώτον, είδα πολλούς στρατιώτες που είχαν επιζήσει μεν του πολέμου στον Λίβανο, αλλά είχαν εξαιρετικά μετατραυματικά σύνδρομα, να μου λένε πως με τον “Μπασίρ” κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητά τους. Και δεύτερον, είδα μητέρες και κοπέλες στρατιωτών να μου εξομολογούνται πως για πρώτη φορά συνειδητοποίησαν τι πραγματικά βίωσαν οι άνθρωποί τους».

Και μετά τον Μπασίρ; Πώς διαχειρίζεται κανείς την παγκόσμια αποδοχή; «Εγινε κάτι σαν έκρηξη. Ο μεγαλύτερός μου φόβος δεν ήταν να μην αποτύχω στην επόμενη, αλλά να μην παγιδευτώ σε αυτό. Ευτυχώς το ένστικτό μου μου είπε: “Κάνε στροφή 180 μοιρών”, παρότι οι συνεργάτες μου και οι άνθρωποι της κινηματογραφικής βιομηχανίας δεν μπορούσαν να το χωνέψουν εύκολα. Θέλουν να μένουμε στα γκέτο μας. Οι Ισραηλινοί να μιλούν μόνο για το Μεσανατολικό, οι Παλαιστίνιοι για τη δική τους πλευρά, οι Χιλιανοί για τη φτώχεια και τον Πινοσέτ».

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

* Απόψε στις 8.15 το «Βαλς με τον Μπασίρ» στην Ταινιοθήκη. Την Κυριακή στις 10.45 μ.μ. η «Αγία Κλάρα» στο Ιντεάλ.