Ναι, όσο και να μας ξενίζει, το λέει αυτό ένας κορυφαίος πολιτικός σκηνοθέτης. Ο δημιουργός της βραβευμένης με Οσκαρ ταινίας «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», που βασισμένη σε μυθιστόρημα του Γκίντερ Γκρας είναι ένας αμείλικτος καθρέφτης της εποχής του ναζισμού στη Γερμανία και των κανονικών ανθρώπων που τον εξέθρεψαν. Ο 74χρονος Σλέντορφ δεν άλλαξε όμως εντελώς. Πιστεύει ακόμα στο πολιτικό σινεμά και μόλις ολοκλήρωσε μια ταινία για το πώς δεν καταστράφηκε το Παρίσι από τους Γερμανούς. Ενήμερος για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα, χαρακτηρίζει τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από τη Χρυσή Αυγή «πέρα από τραγική» και μας καλεί να θυμηθούμε πόσους μετανάστες έχουμε στείλει στον κόσμο
Της Νόρας Ράλλη
Χαρακτηρίζεται «ο σκηνοθέτης της λογοτεχνίας», καθώς έγινε γνωστός στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την ταινία «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ», μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Γερμανού νομπελίστα Χάινριχ Μπελ. Εγινε δε διάσημος με το περίφημο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», μεταφορά επίσης του ομώνυμου μυθιστορήματος του νομπελίστα Γκίντερ Γκρας. Με την ταινία αυτή πήρε το 1979 Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες και Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Από τότε ανήκε στον λεγόμενο «νέο γερμανικό κινηματογράφο» μαζί με τους Φασμπίντερ, Χέρτσογκ και Βέντερς.
Ο Φόλκερ Σλέντορφ έρχεται στην Αθήνα σήμερα. Θα παραστεί στην προβολή του «Τενεκεδένιου ταμπούρλου» στις «Νύχτες Πρεμιέρας» και θα τιμηθεί από το φεστιβάλ για το σύνολο του έργου του. Και δικαίως, καθώς οι ταινίες του, πέραν του έντονα πολιτικού, αντιναζιστικού κυρίως, περιεχομένου τους, αγγίζουν με τις αλληγορικές τους προεκτάσεις τα σημερινά προβλήματα της Ευρώπης και παραμένουν πιο επίκαιρες από ποτέ. Ο ίδιος, ωστόσο, πιστεύει πως το κοινό πλέον ενδιαφέρεται όλο και λιγότερο για τον πολιτικό κινηματογράφο, στηρίζει τις πολιτικές της Μέρκελ για την Ευρώπη, προτιμά τη γηραιά ήπειρο ως χώρο εργασίας και ως κοινό, θεωρεί το αμερικανικό κοινό «ομοιόμορφο» και «χωρίς διαφοροποιήσεις ως προς την αισθητική», εναντιώνεται το ίδιο δυναμικά στον φασισμό, ολοκληρώνει τη νέα του ταινία και ανυπομονεί να μιλήσει με τους Ελληνες -φίλους του και θεατές- από κοντά.
• Πώς αποφασίσατε να μεταφέρετε στη μεγάλη οθόνη το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», ένα τόσο μεγάλο (και σε όγκο αλλά και σε νοηματικό βάθος) βιβλίο; Ποιες δυσκολίες συναντήσατε;
«Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν αυτό που είπατε, το να κάνουμε σενάριο ένα από τα πιο δύσκολα και απρόσιτα για κινηματογραφική μεταφορά βιβλία. Το είχα διαβάσει και μου ταίριαζε. Μάλιστα, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία που μου δίνεται πρώτη φορά η ευκαιρία να την πω. Οταν γράψαμε το σενάριο μαζί με τον Ζαν-Κλοντ Καριέρ, ήταν για μία ταινία 2 ωρών και 45 λεπτών. Και αυτήν γυρίσαμε. Ομως, η εταιρεία παραγωγής (η United Artists) μας είπε να τη μειώσουμε σε 2.15′. Και δεν μας έφτανε που έπρεπε να κόψουμε σκηνές, αλλά ήμουν και υποχρεωμένος να μην πω τίποτα σε κανέναν. Ημουν πολύ δυσαρεστημένος με όλα αυτά. Οταν πήραμε τον Χρυσό Φοίνικα και το Οσκαρ και η ταινία έγινε επιτυχία, ήθελα να δείξω ολόκληρη την κόπια. Τότε ήταν που μου είπαν “Καλά, είσαι τρελός; Τώρα θα πεις πως υπάρχει και άλλη βερσιόν της ταινίας; Δηλαδή, πως πήρες Οσκαρ για λάθος ταινία!”… Ευτυχώς πλέον, μπορώ να μιλήσω – επιτέλους μετά από 30 χρόνια, οι περισσότεροι από τη United Artists έχουν πεθάνει και το συμβόλαιό μου έχει λήξει! Τις προάλλες μάλιστα με ενημέρωσαν από το εργαστήριο όπου φυλάνε τα φιλμ να τα πάρω, γιατί θα τα πέταγαν – όλα γίνονται ψηφιακά πλέον. Τα πήρα –είναι 60.000 μέτρα φιλμ!– και είμαι πολύ χαρούμενος που το ελληνικό κοινό επιτέλους θα δει την κανονική κόπια της ταινίας στις “Νύχτες Πρεμιέρας”».
• Ποια περιμένετε να είναι η απήχηση της ταινίας, 30 χρόνια μετά;
«Δεν έχω ιδέα. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι πως το μαγικό σε αυτή την ταινία δεν είναι ούτε η ιστορία του Γκίντερ ούτε η δική μου σκηνοθεσία, αλλά η ερμηνεία αυτού του μικρού –τότε– αγοριού, του Νταβίντ Μπένεντ. Η αθωότητα, η παιδικότητα και η αλήθεια του είναι αυτά που θα αγγίξουν το κοινό σήμερα, παρά η πολιτική οπτική της ταινίας. Οι πολιτικές ταινίες δεν είναι πλέον της μόδας. Κανείς δεν θέλει να κάνει πολιτικό κινηματογράφο και κανείς, ή ελάχιστοι ίσως, θέλουν να τον βλέπουν. Δεν ξέρω καν αν και οι δικές μου ταινίες θεωρούνται “πολιτικές” πλέον. Αν στον χώρο μας πεις σήμερα τις λέξεις “πολιτική/πολιτικό σινεμά”, αμέσως οι πόρτες κλείνουν. Το ’70 θυμάμαι πως όλοι περίμεναν πώς και πώς την επόμενη πολιτική ταινία. Οχι όμως πια. Ο κόσμος άλλαξε».
• Φαίνεται πως σας ενδιαφέρει η σκοτεινή πλευρά της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως ακριβώς και τα έργα του νομπελίστα συγγραφέα Γκίντερ Γκρας με τον οποίο έχετε συνεργαστεί.
«Με τον Γκίντερ είμαστε πολύ φίλοι. Η ταινία γυρίστηκε το 1979 και από τότε επικοινωνούμε με εξαιρετικό τρόπο. Και ίσως να φαίνεται πως ασχολούμαστε και οι δύο με αυτό που λέτε “σκοτεινές πλευρές της ιστορίας”. Ωστόσο, είναι απλά η αλήθεια μας, μια πραγματικότητα για πολύ πολύ κόσμο. Εξάλλου, αυτό δεν είναι και το συναρπαστικό με την ιστορία; Πως σου αποκαλύπτει συνέχεια νέες ανθρώπινες πλευρές, ιδιαίτερους χαρακτήρες και πολλά ανθρώπινα δράματα, κάθε είδους! Ειδικά σε ακραίους καιρούς, οι άνθρωποι έχουν και ακραίες αντιδράσεις. Οπως και να το δει κανείς, νομίζω η ιστορία είναι θέμα… χαρακτήρα. Θέμα ανθρώπινων συμπεριφορών».
• Στο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», ένα παιδικό ταμπούρλο έφτανε για να επαναφέρει τις αναμνήσεις του ήρωα. Εδώ στην Ελλάδα, ποιο «ταμπούρλο» πιστεύετε πως χρειάζεται για να μας ξυπνήσει; Μάλλον ξεχάσαμε και την ιστορία μας και έχουμε βάλει στη Βουλή ναζιστικό κόμμα, μέλος του οποίου πριν από λίγες ημέρες δολοφόνησε έναν νεαρό μουσικό.
«Το ξέρω. Το διάβασα στις εφημερίδες. Είναι τραγικό. Πέρα από τραγικό. Είναι σχεδόν σαν να είστε σε εμπόλεμη κατάσταση, απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, μια και δεν ζω εκεί. Αλλά βλέπω πανικό και φόβο και οργή. Οταν έρθω στην Αθήνα θα το δω και με τα μάτια μου, θα μιλήσω με τους Ελληνες φίλους μου. Ωστόσο πιστεύω πως οι Ελληνες έχουν ξυπνήσει ήδη. Ξέρουν τι γίνεται ή τουλάχιστον το νιώθουν. Αλλά όταν είσαι υπό καθεστώς πανικού, φόβου και θυμού, δεν μπορείς να αντιδράσεις ούτε αποτελεσματικά ούτε σωστά. Μερικές φορές, ούτε καν ανθρωπινά. Και ο φασισμός σε αυτό βασίζεται. Ελπίζω μόνο να υπάρχουν Ελληνες –καλλιτέχνες, μουσικοί, σκηνοθέτες και συγγραφείς– που να το καταγράψουν όλο αυτό και να αφυπνίσουν τον κόσμο».
• Το καθεστώς φόβου ενισχύεται, όμως, και από μηνύματα από το εξωτερικό. Για παράδειγμα, η καγκελάριος Μέρκελ, μετά την επανεκλογή της, το πρώτο πράγμα που είπε για την Ελλάδα ήταν «σκληρότερα μέτρα». Εσείς τι μήνυμα στέλνετε στους Ελληνες;
«Κοιτάξτε, η Μέρκελ είναι ένας υπέροχος άνθρωπος. Τη γνωρίζω προσωπικά πάνω από 20 χρόνια και είναι έντιμη, έξυπνη και σωστή. Οι σύμβουλοί της τη βάζουν να λέει διάφορα πράγματα, μα προσωπικά τη στηρίζω 100%. Είναι εξαιρετικό άτομο και την εμπιστεύομαι απόλυτα».
• Εμπιστεύεστε και στηρίζετε και την πολιτική της σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
«Τι εννοείτε; Ποια είναι η πολιτική της σε ευρωπαϊκό επίπεδο;»
• Εννοώ τις αποφάσεις που λαμβάνει για τα θέματα της Ευρώπης, του μέλλοντός της, αλλά και των χωρών του Νότου, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστικός αντίλογος στην πολιτική της.
«Μα, η πολιτική της δεν είναι παρά η ευρωπαϊκή πολιτική. Δεν είναι κάτι διαφορετικό. Ή αν θέλετε, δεν είναι η Μέρκελ που αποφασίζει για την Ευρώπη. Η Ευρώπη αποφασίζει για την Ευρώπη. Προσωπικά, στηρίζω την πολιτική της κ. Μέρκελ γιατί πιστεύω πως αυτή είναι η σωστή. Γι' αυτό και η Ευρώπη την ακολουθεί, αν το θέλετε».
• Δεν πιστεύετε δηλαδή πως κάπου πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις συνθήκες ζωή μας μέσα σ’ αυτόν τον «θαυμαστό, γενναίο κόσμο»;
«Ο κόσμος στον οποίο αναφέρεστε είναι ο κόσμος που ζούμε. Ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης. Και αυτό είναι μία αλήθεια. Προσωπικά τον προτιμώ από τον σοβιετικό σοσιαλισμό. Ξέρω ότι στην Ελλάδα πωλούνται σιδηρόδρομοι και λιμάνια στους Κινέζους και νησιά και ένα σωρό άλλα. Αλλά αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Το σημαντικό είναι να μην ξεχνούν οι Ελληνες πως έχουν στείλει μετανάστες σε όλο τον κόσμο. Οπότε, θα πρέπει και οι ίδιοι να είναι ανοιχτοί σε όλο τον κόσμο».
• Η τελευταία σας προσπάθεια για ταινία ήταν το 2007 και βασιζόταν στο μυθιστόρημα της Αμερικανίδας συγγραφέως Ντόνα Γούλφολκ Κρος «Πάπισσα Ιωάννα», που έγινε μπεστ σέλερ διεθνώς, αμέσως μετά την έκδοσή του το 1996. Ωστόσο η εταιρεία παραγωγής διέκοψε τη συνεργασία της μαζί σας και το φιλμ γυρίστηκε από άλλο σκηνοθέτη, τον Σόνκε Βόρτμαν, με… καθόλου επιτυχία θα λέγαμε.
«Ναι, ήταν μια καθαρά προσωπική αντιδικία με τον παραγωγό ως προς το θέμα της αισθητικής της. Δεν είχε καν να κάνει με τα χρήματα. Ηθελε μια ταινία δύο ωρών που να μπορεί να μετατραπεί και σε μία σειρά μίνι τηλεοπτικών επεισοδίων. Και θυμάμαι πως του είπα “τέτοιο πλάσμα στη φύση δεν υπάρχει! Πώς μου ζητάς εμένα να το δημιουργήσω;”. Οι ταινίες μου έχουν πολύ συγκεκριμένη δομή, σεναριακά και σκηνοθετικά, οπότε δυστυχώς, δεν μπορούσα να κάνω τόσες εκπτώσεις στο έργο μου. Αυτό είχε γίνει το 2007, αλλά μου φαίνεται ήδη σαν να έχουν περάσει 10 χρόνια από τότε! Αν και η λογική τού “ας τραβήξουμε κάποιες σκηνές, ας κρατήσουμε τις καλύτερες για να κάνουμε μια ταινία και ας φτιάξουμε με τις λιγότερο καλές ένα τηλεοπτικό σκεύασμα” δεν έχει εξαλειφθεί ακόμα από τα στούντιο παραγωγής. Δεν είναι αυτός ο τρόπος που δουλεύω. Μπορεί να μιλάμε για “βιομηχανία του κινηματογράφου”, ωστόσο εγώ δεν νιώθω πως δουλεύω “βιομηχανικά”».
• Οπότε, έχει να κάνει και με τα χρήματα.
«Δεν σ' το λένε ξεκάθαρα, αλλά όσοι κάνουν ταινίες για να βγάλουν χρήματα, δεν βλέπουν πλάνα, εικόνες, ιστορίες, αλλά χρήματα. Πώς μπορείς να επικοινωνήσεις όταν έχεις τόσο διαφορετική οπτική; Είναι άλλο να βλέπω εγώ ένα μήλο πράσινο και εσύ να το βλέπεις αχνοπράσινο και άλλο το να βλέπω εγώ ένα μήλο και συ να βλέπεις ένα γκαράζ με λιμουζίνες! Επί της ουσίας, λοιπόν, είναι θέμα αισθητικής. Και κει δεν χωράει κανενός είδους “οικονομικός συμβιβασμός”».
• Ας περάσουμε στη νέα σας ταινία «Dimplomatie», που έχει και αυτή να κάνει με τον ναζισμό. Σε τι στάδιο βρίσκεται τώρα;
«Μόλις χθες τελειώσαμε τα γυρίσματα στη Γαλλία. Μπαίνουμε στο μοντάζ. Η ταινία μάς γυρίζει και πάλι πίσω στο 1944, όταν το ναζιστικό καθεστώς καταρρέει. Η ιστορία εξελίσσεται στο Παρίσι. Μετά την απόβαση στη Νορμανδία φάνηκε πως οι ναζί δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν άλλο το Παρίσι και ο Χίτλερ, που ήθελε να κάνει το Βερολίνο τόσο όμορφο όσο και η Πόλη του Φωτός, δεν μπορούσε να δεχτεί πως το ένα καταστρεφόταν, ενώ το άλλο έστεκε ακόμη λαμπερό. Εστειλε, λοιπόν, ειδικές στρατιωτικές μονάδες για να ανατινάξουν την πόλη. Αλλά την τελευταία στιγμή, δεν το έκαναν. Και το ενδιαφέρον στην όλη ιστορία είναι πως για τη σωτηρία αυτή ευθύνεται ένας Γερμανός στρατηγός, που ούτε ανθρωπιστής ήταν ούτε καμία ιδιαίτερη σχέση με τις Τέχνες και τα Γράμματα είχε. Ισα ίσα, γι’ αυτό έστειλε αυτόν ο Χίτλερ, γιατί εμπιστευόταν τη σκληρότητα και την αναλγησία του. Είχε ήδη καταστρέψει το Νότερνταμ, πόλεις της Ρωσίας και εκατομμύρια Εβραίους… Τελικά, όμως, το Παρίσι δεν το έκαψε. Είναι ενδιαφέρον το πώς ένας τέτοιος άνθρωπος κάνει το σωστό στο τέλος».
*INFO: To «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» προβάλλεται απόψε στον κινηματογράφο «Odeon Opera 1», στις 7.00 μ.μ. Θα παραστεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης και θα βραβευτεί για το σύνολο της προσφοράς του. Αύριο, Σάββατο, στις 11 το πρωί ο Σλέντορφ θα συνομιλήσει με το αθηναϊκό κοινό στον ημιώροφο του βιβλιοπωλείου «Ιανός» (Σταδίου 24).
