Του Δημήτρη Γκιώνη
«Φασισμός δεν είναι μόνο η ανοικτή δικτατορία του μεγάλου κεφαλαίου, που με τη δυνατότητα υπερεκμετάλλευσης των εργατών δίνει τη δυνατότητα παροχών –και έτσι στήριξής της– και στα μικροαστικά στρώματα χωριού και πόλης. Φασισμός είναι και η καθημερινή πρακτική της αυταρχικής συμπεριφοράς του Εγώ προς τον Αλλο, αυταρχικής συμπεριφοράς που βασίζεται στην υπερεκμετάλλευση της αδυναμίας του πλησίον, του Αλλου[…]»
Απόσπασμα επίκαιρο (προς το… ηπιότερο, τηρουμένων των αναλογιών…) από το βιβλίο του Κωστή Μοσκώφ «Λαϊκισμός και Πρωτοπορία» (εκδ. «Καστανιώτη», 1984). Του Μοσκώφ που και μόνο για το γεγονός ότι ήταν ο δημιουργός των Συμποσίων Καβάφη, το έτος του οποίου διανύουμε, αξίζει να μνημονεύσουμε. Πολύ περισσότερο που εφέτος συμπληρώνονται 15 χρόνια από τότε (29 Ιουνίου 1998) που έφυγε από τη ζωή στα 59 του, χτυπημένος από τη νόσο Χότσκιν, που τον ταλάνισε τα τελευταία 28 χρόνια του.
Μαρξιστής
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη από εύπορη οικογένεια (ο πατέρας καπνέμπορος από τον Πόντο, η μητέρα Ιταλίδα), με ανώτατες σπουδές (νομικά) σε Ελλάδα και Γαλλία, ο Κωστής Μοσκώφ δεν βολεύτηκε στην καλοπέραση. Ιδεολόγος μαρξιστής, δοκιμάστηκε –και διέπρεψε– σε διάφορα πόστα: δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης, υποψήφιος βουλευτής του ΚΚΕ και δήμαρχος. Σύμβουλος, επί Μελίνας, στο υπουργείο Πολιτισμού. Διευθυντής του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών. Δημοσιογράφος. Μορφωτικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία της Αιγύπτου. Εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή. Συγγραφέας μιας δεκαπεντάδας βιβλίων (ιστορικά, δοκίμια, ποίηση κ.ά.). Κι από οικογενειακή ζωή: παντρεμένος με την ηθοποιό Πόπη Πασχαλίδη και πατέρας δύο παιδιών.
Αισθητότατη η απουσία του απ’ όλους τους τομείς – ιδιαίτερα από τη θέση του μορφωτικού ακόλουθου στην πρεσβεία της Αιγύπτου, που από τότε που έφυγε μαράζωσε. Γιατί είχε προλάβει στα εννέα χρόνια που παρέμεινε σ’ αυτό το πόστο να επιτελέσει θαυμαστό έργο –κυρίως με τα διεθνή Συμπόσια Καβάφη («ανεκτίμητος ο στοχασμός του πάνω στην ιστορία και τη μοίρα του ανθρώπου», είχε πει)– με θυσίες (ακόμα και οικονομικές) προσωπικές, καθώς είχε να κάνει με τη γνωστή ελληνική ολιγωρία και αδιαφορία (που γνωρίζω πρώτο χέρι από σχετικές εναγώνιες εκκλήσεις του και από το γεγονός ότι έχω καλύψει δημοσιογραφικά δύο από τα επτά Συμπόσια). Σημαντική επίσης η συμβολή του στη δημιουργία του Μουσείου Καβάφη, στο σπίτι του ποιητή, στην Αλεξάνδρεια.
Ανθρωπος που δεν βολευόταν στην αδράνεια, μολονότι γνώριζε ότι είχε προσβληθεί από μια ανίατη νόσο, εννοούσε, ώς τα τελευταία του, να δηλώνει την ελληνική παρουσία εκεί που κάποτε ήκμαζε ένας ελληνισμός με σημαντικές επιδόσεις (και) στα γράμματα. (Και, ας προστεθεί με την ευκαιρία: Πολυτέλεια οι μορφωτικοί σύμβουλοι για τις ελληνικές πρεσβείες – ακόμα και σε μεγάλες χώρες.)
Της πυρκαγιάς
Δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Μοσκώφ «Στα όρια του Ερωτα και της Ιστορίας» (εκδ. «Ιανός», 1997):
●«Ημουν πολύ φίλος με τη Μελίνα, δεμένος με τη Μελίνα και από τη δουλειά μου και από τη ζωή μου. Ηταν θα ’λεγα η ενσάρκωση της Ελληνίδας, ένας άνθρωπος όλο ζωή και όλο έρωτα για τον άλλο άνθρωπο […], ήταν η μεγάλη κυρία επί της σκηνής αλλά και στη ζωή την ίδια. Μεγάλος άνθρωπος με δύσκολο βίο, όπως κάθε σημαντικός Ελληνας, προκάλεσε το φθόνο των μετρίων».
●«Μ’ έχει κουράσει – ακόμη και στον άμεσο χώρο που ζω, υπάρχει αγάπη, υπάρχει φιλία, υπάρχουν όλα αυτά, αλλά δεν υπάρχει πάθος. Και χωρίς πάθος εγώ δύσκολα ζω, ακόμα και δω που ζω στην εξοχή. Κι αυτό μου λείπει. Δηλαδή, εγώ έχω ανάγκη από πυρκαγιά!»
Και να κλείσω μ’ ένα απόσπασμα από το τραγούδι «Πλάι στο αρνάκι» που αφιερώνει (και) στον Μοσκώφ ο φίλος του, Διονύσης Σαββόπουλος, στον δίσκο «Ο Χρονοποιός»:
«Τέλειες μέρες / Τέλειο δείλι / Ροβολούν οι πλαγιές γελαστές / Στο παράκτιο μπαράκι οι φίλοι / Ανταμώνουν: / Ζυγώνουν οι γιορτές. / Μα πού είν’ η Γκρέτα; / Η Κατερίνα; / Πώς μακραίνουν της λίστας αυτής / Οι απόντες / Μα πού είν’ ο Ηλίας / Κι ο Πανάγος κι ο Μοσκώφ μου ο Κωστής;»
(Η φωτογραφία και μερικά στοιχεία είναι από αφιέρωμα στον Μοσκώφ του περιοδικού «Οδός Πανός», Οκτ.-Δεκ. 2002.)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
«Τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον / δεν θα πεθάνει μόνος, / τσάκισέ τον», στίχοι – σύνθημα του Φώντα Λάδη από το τραγούδι «Ο φασισμός», σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου, που περιλαμβάνεται στον δίσκο «Τραγούδια της λευτεριάς» – κυκλοφόρησε το 1978 (ήγουν πριν από 35 χρόνια), με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη, από τη Lyra. Tραγούδι άκρως ανθεκτικό κι επίκαιρο, που πολυακούγεται μετά το φονικό που αφύπνισε τους συνειδητά… υπνιζόμενους – και να δούμε αν εννοούν τα όσα λένε γα την εξάλειψη της γάγγραινας…
Γιατί το αναφέρω από αυτή τη στήλη: Για τον πρόσθετο λόγο ότι ο εν λόγω δίσκος περιλαμβάνει 5 τραγούδια σε στίχους Φώντα Λάδη (με πρώτο το προαναφερόμενο), δύο του Μανόλη Αναγνωστάκη κι από ένα των Αλκη Αλκαίου, Μπέρτολτ Μπρεχτ και Γιάννη Ρίτσου κι ότι σε oρισμένες αναγραφές από διάφορα ηλεκτρονικά μέσα, «Ο φασισμός» αποδίδεται -από άγνοια ή σύγχυση- στον Μπρεχτ. Και όχι μόνο: Σε πρόσφατη αντιφασιστική διαδήλωση, σε τεράστιο μακρόστενο πανό, όπου μεταξύ αυτών που το βαστάζουν, στο κέντρο, είναι ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Παναγιώτης Λαφαζάνης, οι αναγραφόμενοι ίδιοι στίχοι–σύνθημα φέρουν το όνομα του Μπρεχτ.
Είναι ακόμη ο γεν. γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας, ο οποίος κάλεσε τον λαό, τη νεολαία και το εργατικό κίνημα να κάνει πράξη τον λόγο του ποιητή (που δεν κατονόμασε) «Τον φασισμό καλά κατάλαβέ τον / δεν θα πεθάνει μόνος, / τσάκισέ τον». Σε κάποιες φανέλες πάντως που κυκλοφορούν, ο Λάδης διασώζεται. (Eντάξει, ο Μπρεχτ «πουλάει» περισσότερο, αλλά να μην το παρακάνουμε…)
ΚΑΙ… Θράσος: Οταν οι απεχθείς άνομοι επικαλούνται τον νόμο.
