Είναι σύμπτωση, λέει, που τέσσερα θεατρικά του έργα θα ανεβούν αυτή τη σεζόν στη σκηνή. Μας μιλάει, λοιπόν, για θέατρο. Αλλά κυρίως αποκαλύπτει μια ασυνήθιστη αισιοδοξία και δύναμη, που θεωρεί την ευδαιμονία χαύνωση και τις δυσκολίες δώρο και ευκαιρία για δημιουργία
Της Εφης Μαρίνου
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Γαβριήλογλου
Εχουν περάσει δώδεκα χρόνια από το μυθιστόρημα που τον έκανε γνωστό, τους «Τέσσερις τοίχους». Ο πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης δεν σταματά να γράφει. Εχει τον δικό του προσωπικό τρόπο να μιλάει για πράγματα σκοτεινά, αθέατα, κρυμμένα.
Τέσσερα έργα του βλέπουν φέτος το φως της σκηνής. Εκτός από την υπέροχη «Λα Πουπέ», που θα επαναλάβει η Αννα Κοκκίνου στο θέατρο Σφενδόνη, στις 20 Οκτωβρίου ανεβαίνει ο «Αέρας» στο θέατρο Πόλη, με πρωταγωνίστριες τις Ρένη Πιττακή και Ράνια Οικονομίδου. Στις 16 Δεκεμβρίου «Τον άυλο εσένα» στο Θέατρο Τέχνης και το «Κέικ» στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Ο συγγραφέας μάς μίλησε γι' αυτό το πληθωρικό θεατρικό παρόν. Για τον χρόνο που φεύγει ανεπιστρεπτί, για τα ταλέντα μας που πρέπει να ανακαλύψουμε. «Η αλήθεια είναι ότι συνέπεσε να ανεβούν όλα την ίδια σεζόν. Θα προτιμούσα να έπαιρνε το καθένα τον χρόνο του. Ο “Αέρας” είναι του 2010 και είμαι πολύ χαρούμενος που έχει αναλάβει τη σκηνοθεσία μια σκηνοθέτις που εκτιμώ: η Σύλβια Λιούλιου. Το “Κέικ” γράφτηκε την ίδια χρονιά σε μια πρώτη μορφή ως μονόπρακτο στο πλαίσιο του προγράμματος “24 ώρες”, που είχε γίνει στο θέατρο Χώρα. Η Μίνα Αδαμάκη που έπαιζε μου πρότεινε να το αναπτύξω. Κι έτσι έγινε. Βρήκα ενδιαφέρουσα την πρόταση του Θεάτρου Τέχνης να αναβιώσει μια παλιά του παράδοση, το νεοελληνικό έργο. Χαίρομαι που βρίσκομαι σ’ αυτή την οκτάδα Ελλήνων συγγραφέων. Ο καθένας με το έργο του, νιώθουμε όμως ότι συμμετέχουμε σε κάτι συλλογικό. Η ιστορία μου είναι παράξενη, λίγο επιστημονικής φαντασίας. Με ήρωες δύο άντρες άγνωστους μεταξύ τους, ίσως ένα έργο δίδυμο του “Αέρα”. Ο ένας εισβάλλει στον χώρο του άλλου φέροντας μια απαίτηση».
• Δυο αδελφές βρίσκονται η μία απέναντι στην άλλη στον «Αέρα», με ονόματα ιψενικά: Εντα και Νόρα.
«Δεν ακούγονται ποτέ. Μόνο στο πρόγραμμα θα τα δει γραμμένα ο θεατής. Ηταν ένα δικό μου παιχνίδι με τον Ιψεν, μάστορα στη δημιουργία γυναικείων ηρωίδων. Οι δυο γυναίκες έχουν μια σχέση τραυματισμένη από το παρελθόν. Συναντιούνται μετά από χρόνια διεκδικώντας μια κληρονομιά, τη συλλογή πινάκων του πεθαμένου μικρότερου αδελφού, του μοναδικού κοινού αγαπημένου. Τώρα βγαίνουν πράγματα παλιά, αγκάθια στην καρδιά τους. Συμβαίνει συχνά μέσα στις οικογένειες, παρά την αγάπη ή την όποια αλληλεγγύη, να υφέρπει ένα πικρό συναίσθημα. Να προσπαθείς να αποδείξεις ότι έχεις αδικηθεί, να κατοχυρώνεις τη θέση σου. Ενας αγώνας να αλλάξεις σκαλοπάτι στην ιεραρχία, να μην πέσεις κατηγορία. Κι ενώ στην αρχή νομίζεις ότι οι δυο αδελφές δεν πρόκειται να συνεννοηθούν, το τέλος μένει ανοιχτό. Δεν ξέρεις αν θα συνεχίσουν να ζουν μόνες ή μαζί».
• Και η φύση συμμετέχει στη διαμάχη τους…
«Το εξωτερικό στοιχείο, ο αέρας που λυσσομανά γύρω από το σπίτι, εισβάλλει στη δράση και μάλιστα σε καίρια σημεία. Οι γυναίκες ακούνε τη θύελλα, τη λαμβάνουν υπόψη τους. Διάλεξα το νησί ως χώρο που δηλώνει απομόνωση, εύκολα μπορείς να αποκλειστείς εξαιτίας του καιρού. Μου αρέσει που ξαναβγαίνει το συγγραφικό σκηνικό του πρώτου μου βιβλίου “Τέσσερις τοίχοι”».
• Ο «Αέρας» διακρίνεται από ιδιαίτερο ρυθμό, επαναληπτικότητα, μια υποδόρια αίσθηση κωμικότητας.
«Ο ρυθμός με απασχολεί και στο θέατρο και στην πεζογραφία. Στοχεύουμε να προκύψει ένα είδος κωμικού στοιχείου στην παράσταση, ακόμα κι αν δεν υποστηρίζεται με την πρώτη ματιά στο κείμενο. Ακούγοντάς το δηλαδή να προκύπτουν ο ρυθμός, ο τρόπος που είναι χτισμένες οι φράσεις, οι παύσεις, η επαναληπτικότητα, η αίσθηση του κωμικού. Μ' έναν τρόπο θεωρώ και τα τρία έργα κωμωδίες.
»Μπορεί να μιλούν για δραματικά πράγματα, αλλά η κωμική απόχρωση υπάρχει. Είναι όπως όταν γινόμαστε μάρτυρες διαλόγων αγνώστων και κάτι μας γαργαλάει χιουμοριστικά. Θέλουμε να γελάσουμε ή να χαμογελάσουμε».
• Το «Κέικ» είναι διαφορετικού είδους γραφής;
«Θα έλεγα ότι φαινομενικά είναι το πιο ρεαλιστικό μου έργο, αγγίζει σχεδόν τον νατουραλισμό. Ηταν πρόκληση να δοκιμάσω κάτι τόσο διαφορετικό. Τελικά κατάλαβα ότι η διαδικασία γραφής, ο τρόπος που πλάθεις τα πρόσωπα, που αναπτύσσεις την ιστορία σου είναι ίδια.
Στο “Κέικ” οι καταστάσεις είναι συνηθισμένες, αναγνωρίσιμες και μέσα στην καθημερινότητά τους γίνονται ακραίες. Τέσσερις άνθρωποι, συγκάτοικοι στην ίδια πολυκατοικία, συναντιούνται στο διαμέρισμα του διαχειριστή για να συζητήσουν ένα πρόβλημα.
Εκείνος επειδή περιμένει την κόρη του από την Αγγλία ψήνει ένα κέικ. Κάτι πυροδοτείται ξαφνικά στην ατμόσφαιρα και το σπίτι γίνεται θέατρο τρομερών εξομολογήσεων και συγκρούσεων. Επιθυμία μου είναι το γλυκό να ψήνεται πραγματικά στη σκηνή και να μοσχομυρίζει»…
• Η επιλογή του Πέτρου Φιλιππίδη για τη σκηνοθεσία προκάλεσε την παραίτηση του Σταύρου Ξαρχάκου από το Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου. Πώς σας φάνηκε αυτή η εξέλιξη;
«Μου είναι δύσκολο να κατανοήσω την παραίτηση του κ. Ξαρχάκου. Που τρόμαξε στο άκουσμα και μόνο ενός ονόματος. Φυσικά, ήταν πολύ τίμια η αντίδρασή του, αφού έτσι το έβλεπε. Ομως ο καθένας πρέπει να κρίνεται από το αποτέλεσμα της δουλειάς του. Το θέατρο, στην ουσία του, είναι ένα παιχνίδι. Ας μην παίρνουμε τόσο σοβαρά ορισμένα πράγματα, γιατί χάνουμε τη χαρά που φέρνει το ανακάτεμα των υλικών, των χρωμάτων. Κι αν η παράσταση αποτύχει, τι έγινε; Σήμερα βιώνουμε πράγματα πολύ πιο τραγικά από ένα τέτοιο ενδεχόμενο».
• Σας αποθαρρύνει αυτό που ζούμε;
«Ακόμα και η πιο προστατευμένη ομάδα Ελλήνων, αυτή που δεν έχει πληγεί πολύ από την κρίση, υποφέρει με άλλο τρόπο. Και σε γυάλινο πύργο να κλειστείς, ο απόηχος του “πολέμου” σε επηρεάζει. Διανύουμε σίγουρα μια δύσκολη εποχή. Ομως δεν είναι απαραίτητα μια συμφορά. Σε τέτοιες συνθήκες αναγκάζεσαι να αναπτύξεις δυνάμεις που διαθέτεις αλλά αγνοείς. Φυσικά, αυτό δεν δικαιολογεί τα λάθη των πολιτικών, όπως δεν αθωώνεται ο μεθυσμένος οδηγός που χτύπησε κάποιον. Αλλά το θύμα οφείλει την οδυνηρή εμπειρία του ατυχήματος να τη μεταστρέψει ωφέλιμα στη ζωή του. Σε ένα βαθύτερο κοίταγμα μέσα του. Αυτή την ευκαιρία ως έθνος την έχουμε. Βλέπω ψήγματα αυτής της συνειδητοποίησης. Συσπειρώνονται νέοι καλλιτέχνες αναζητώντας τρόπους έκφρασης. Μερικά χρόνια πριν, θα έτρεχαν να υπογράψουν καλά συμβόλαια σε θέατρα ή σίριαλ».
• Μήπως όμως στο όνομα της έκφρασης αρχίσουμε να νομιμοποιούμε τη δωρεάν εργασία;..
«Είναι λεπτή η γραμμή ανάμεσα στο ένα και το άλλο. Πότε είσαι το κορόιδο που δουλεύει τζάμπα και πότε κάνεις αυτό που νιώθεις; Αλλά τότε επιστρατεύεις το ένστικτό σου. Εννοώ ότι ψάχνονται μέσα στη συγκυρία, ενεργοποιούν δυνάμεις, γίνονται αφεντικά του εαυτού τους. Οταν περάσει η μπόρα, πρέπει να πολεμήσουν διεκδικώντας όσα δικαιούνται στη ζωή, στη δουλειά τους. Γιατί αυτό που ζούμε θα τελειώσει. Είναι νομοτέλεια. Το θέμα είναι πόσα θύματα, πόσες καταστροφές θα έχουμε θρηνήσει ώς τότε».
• Κάποτε θωρούσαμε κι άλλα πράγματα νομοτέλεια. Οπως μια δίκαιη κοινωνία…
«Ισως αυτό το όραμα να είναι πιο κοντά. Είμαστε πιο σκληροί, πιο δυναμικοί. Δύσκολα κάνουμε τα στραβά μάτια στην αδικία γιατί ακόμα κι αν διατηρήσουμε διπλωματική στάση, δεν έχουμε πολλά να κερδίσουμε».
• Νιώσατε τον τρόμο της ναζιστικής επέλασης;
«Πώς φτάσαμε στο σημείο μια μερίδα του εκλογικού σώματος να ψηφίζει με τη σκέψη ότι προσλαμβάνει δολοφόνους για να εκδικηθούν, υποτίθεται, εκείνους που έκλεψαν τις δουλειές, τις περιουσίες, τα όνειρά τους; Δεν ξέρω ποιος φταίει περισσότερο. Νομίζω η κοιμισμένη επί χρόνια συνείδησή μας. Αφεθήκαμε στα ευχάριστα. Δεν είχαμε καμιά αγωνία. Κι όσο βρισκόμαστε σε νάρκωση, γεννιόντουσαν τρομερά πράγματα».
• Αν αφυπνιζόμαστε, τι θα κάναμε; Θα σταματούσαμε την κατηφόρα της οικονομίας, την ανηφόρα της Χρυσής Αυγής;
«Δεν είναι ανάγκη να δεις τη φωτιά μέσα στο σπίτι για να καλέσεις την Πυροσβεστική. Τηλεφωνείς από πριν: μυρίζω κάτι να καίγεται. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο καθένας είναι να ανακαλύψει την καλύτερη πλευρά της ύπαρξής του, το χάρισμά του. Να πει: αυτός είναι ο θησαυρός μου, μ’ αυτόν θα δουλέψω. Ο χρόνος τελειώνει, γι' αυτό πρέπει να είμαστε τίμιοι απέναντί του. Να πετάξουμε σκουπίδια, να μην ξοδευόμαστε σε ανούσια πράγματα, να επινοήσουμε τα χρήσιμα».
• Πώς είναι η καθημερινότητα ενός συγγραφέα;
«Διαβάζω όπως ένας μέσος αναγνώστης. Παρακολουθώ στο Φεστιβάλ Αθηνών παραστάσεις εξαιρετικές που, με τρόπο αθέατο ή πιο συνειδητό, τις αισθάνομαι σαν εκπαίδευση. Πάντα υπάρχει ένα σχέδιο γραπτού που με απασχολεί. Μου αρέσει να δουλεύω τις βαριές, κενές ώρες του μεσημεριού. Επίσης κάνω πράγματα φαινομενικά άχρηστα, που όμως προσφέρουν ψυχική χαρά. Ξεφυλλίζω ένα λεύκωμα αγαπημένων ζωγράφων ή τηλεφωνώ σ' έναν παλιό συμμαθητή. Απλές κινήσεις, αλλά σε φορτίζουν θετικά κι αυτό είναι υπέρ της δουλειάς που ακολουθεί».
• Θεατρικές ομάδες που άφησαν το στίγμα τους, όπως η Νέα Σκηνή, το Εμπρός, διαλύθηκαν, αλλά συνεχώς δημιουργούνται καινούργιες και νεανικές.
«Η διάλυση των ομάδων βρίσκεται μέσα στην κανονικότητα της ζωής, όπως και οι απώλειες, πέρα από τη λύπη, την οδύνη που φέρνουν. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να καθυποτάξεις το εγώ σου και να συνεισφέρεις δίχως να καπελώσεις τον διπλανό. Ακόμα και η κρίση είναι κανονική. Οταν προδίδουμε τη βαθύτερη ουσία μας, κι ας μην το συνειδητοποιούμε, κάποτε θα το πληρώσουμε. Είναι ζήτημα το πώς εννοούμε τη διασκέδαση. Αν ξενυχτάς κάθε βράδυ, πίνεις, σπαταλάς, κάνεις ό,τι σε “ευχαριστεί”, χάνεται η ροή μιας κανονικότητας. Ποιος μπορεί να ζει έτσι καθημερινά; Στις γιορτινές μέρες τρώμε παραπάνω και νιώθουμε ότι ξεφύγαμε, μας ειδοποιεί -ευτυχώς- το στομάχι μας… Μέσα στην υποτιθέμενη ευδαιμονία εξαφανίζεται η χαρά της δυσκολίας. Η σκέψη “έχω να λύσω ένα πρόβλημα” αποτελεί ατού στα χέρια του ανθρώπου. Είναι μεγάλο δώρο. Μ' ένα σταυρόλεξο καταπιάνεσαι μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση της λύσης. Νομίζαμε ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Και βουλιάξαμε στη χαύνωση. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να αναζητεί λύσεις, αλλιώς είναι ακυρωμένος ως οντότητα. Ετσι δουλεύουν οι συγγραφείς. Κάθε καινούργια ιδέα συνιστά ένα πρόβλημα. Πού συναντιούνται οι δυο γυναίκες; Τι λένε; Και κάθε φορά, γράφοντας τις επόμενες ατάκες, προσπαθείς να λύσεις ένα πρόβλημα. Μέχρι τέλους. Και μετά πηγαίνεις στο επόμενο έργο, στο επόμενο πρόβλημα…».
INFO: Θέατρο Πόλη (Φωκαίας 4 και Αριστοτέλους 87 – πλ. Βικτωρίας, τηλ.: 211 18 28 900), «Αέρας» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη. Σκηνοθεσία: Σύλβια Λιούλιου. Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη. Κοστούμια: Αγγελος Μέντης. Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου. Μουσική: Γιώργος Πούλιος. Παίζουν: Ράνια Οικονομίδου, Ρένη Πιττακή.
