ΟΙ ΟΡΔΕΣ ΤΩΝ ΦΑΝΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Του Νίκου Βαρδιάμπαση
Λέγοντας τα… Χρόνια Πολλά με την ευχή «να ξαναγεννηθούμε από τις στάχτες μας» το σωτήριο 2013, αναπολώ ένα βιβλίο-ορόσημο` πειστήριο αποδεικτικό του τρόπου αναγέννησης από τη σποδό που μου προσέφερε κάποτε, μια παραμονή Πρωτοχρονιάς, σε φωτοτυπημένο αντίγραφο, ένας αείμνηστος φίλος.
Ηταν η δυσεύρετη διδακτορική διατριβή του Καρόλου Μαρξ με θέμα τη «διαφορά της Δημοκρίτειας από την Επικούρεια φιλοσοφία της φύσης» (σε μετάφραση και υπομνηματισμό Παναγιώτη Κονδύλη). Με τη διατριβή αυτήν ο νεαρός Μαρξ, το 1841, γίνεται διδάκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Ιένας.
-Να φανταστείς, μου είπε ο φίλος μου, ότι δεν σώθηκε το ιδιόγραφο κείμενο Μαρξ. Αυτό αφανίστηκε από τους ναζί. Διασώθηκε μόνο από κάποιον άγνωστο… φοιτητή(;)… επιστήμονα(;)… ένα αντίγραφο μεγάλου μέρους της διατριβής και σε αυτό υπάρχουν τα σωζόμενα αποσπάσματα, από το τεράστιο έργο Δημοκρίτου και Επικούρου, που και αυτό κάηκε, από φανατικούς μισαλλόδοξους.
Ο Λόγος των τριών, λοιπόν, Δημοκρίτου, Επικούρου και Μαρξ είναι σαν να «αναγεννάται από τη σποδό» σ' αυτή τη διατριβή που διασώθηκε από τον άγνωστο και αν εμείς επιθυμούμε να «αναγεννηθούμε από τις στάχτες μας» είναι χρήσιμο να εστιάσουμε την προσοχή μας στις δυνάμεις εκείνες που καίνε και αφανίζουν και ξανακαίνε, εις το διηνεκές, όπως και στις αντίθετες δυνάμεις, που γεννούν, που ποιούν, σύμφωνα με τον Λόγο.
Ετσι η ζωή Γένεση και Φθορά… Το γεγονός αυτό εξάλλου μας δίνει την αίσθηση του χρόνου. Η φωτιά, που κατακαίει «το βιβλίο» των τριών, διαχρονικά, εκτινάσσεται, καταπώς φαίνεται, κατά περιόδους της ιστορίας, δίκην ηφαιστειακού πυρός, από το βαθύ ασυνείδητο κοίτασμα της ορδής των φανατικών, που το πυρπολούν καθοδηγούμενοι, με τους δαυλούς αναμμένους.
Ορμέμφυτα προσαρμοζόμενα στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και αρχέτυπες δοξασίες, που κατάγονται από τον νεολιθικό άνθρωπο, τη μαγεία και τον ανιμισμό, φτιάχνουν τις φλόγες. Παράλληλα «το βιβλίο» αυτό ξαναγράφεται εις το διηνεκές, ενσαρκώνοντας στις σελίδες του τον Λόγο των Λευκίππου, Δημοκρίτου, Επικούρου και των λοιπών.
Καίγεται ο Δημόκριτος ενδεχομένως από τους Πλατωνικούς μετά το 385 π.Χ. Κάτι υπαινίσσεται ο Διογένης Λαέρτιος, που διασώζει τη μαρτυρία δύο πυθαγόρειων φιλοσόφων, των Αμύκλα και Κλεινία. Αυτοί εμποδίζουν τον Πλάτωνα να κάψει τον Μέγα Διάκοσμο του Δημοκρίτου με το επιχείρημα ότι τα βιβλία του είναι πολύ διαδεδομένα και έτσι τα είχαν πολλοί «…ουδέν όφελος παρά πολλοίς είναι τα βιβλία…» (Διογ. Λ.ΙΧ, 40). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πλάτων δεν αναφέρει πουθενά στα έργα του το όνομα του Δημόκριτου.
Ο Επίκουρος, μετά το 310 π.Χ., ξαναγράφει θέσεις από το φιλοσοφικό σύστημα του Δημοκρίτου κυρίως οντολογικού, κοσμολογικού και κοσμογονικού περιεχομένου για να τις συγκρίνει με τις δικές του.
Ακολούθως, το 180 μ.Χ., καίγεται το έργο του Επικούρου στο μέσον της αγοράς των Αθηνών, από έναν εξορκιστή(!) ονόματι Αλέξανδρο. Ο δράστης, με πομπή οπαδών του, ρίχνει τις στάχτες στη θάλασσα του Φαλήρου λέγοντας «ξορκίζω τις αντιλήψεις του τυφλού… Επικούρου» (Λουκιανού «Αλέξανδρος ή Ψευδόμαντις. 47).
Την πράξη του εξορκιστή ακολουθούν οι Πατέρες της Εκκλησίας, με αλαλάζοντα στίφη φανατικών… Κυρίως οι καλόγεροι της Ιεράς Εξέτασης (από το 1500-1600)… Και αργότερα οι ναζί.
Το πρώτο βιβλίο που έριξε στην πυρά της Αλεξάντερ πλατς ο δόκτωρ Γκέμπελς ήταν το διδακτορικό του Μαρξ. Ετσι φτάσαμε από τον Αλέξανδρο τον Ψευδόμαντι των Αθηνών, στην Αλεξάντερ πλατς του Βερολίνου.
Το «βιβλίο» αυτό λοιπόν που ενσαρκώνει τον Λόγο του Δημοκρίτου (για τα άτομα) καίγεται, ξαναγράφεται, από Επίκουρο και Μαρξ, ξανακαίγεται, και από τη σποδό ο Λόγος των τριών συγγραφέων ξαναγεννιέται δυναμωμένος, μεστός, ρωμαλέος. Ταυτόχρονα, στην αντίπερα όχθη, επαγγελματίες ιδεολόγοι, φορώντας τις μάσκες Δαιμόνων, Ερινύων και μαινόμενων Βαλκυριών κεντρίζουν τις προσαρμοζόμενες(ανταλλάξιμες, μετουσιώσιμες) ορμές των μαζών στις οικονομικές συνθήκες της εποχής. Οι μάζες εξεγείρονται, πυρπολούν, καίνε, αφανίζουν…
Συμπέρασμα… Εάν έχουμε τη βούληση να «αναγεννηθούμε από τις στάχτες μας» είναι αναγκαίος ο Λόγος που διασώζει και διασώζεται, όπως στο παράδειγμα του «βιβλίου».
Μόνο με τη λογική κριτική σκέψη -για την απόδειξη μιας αλήθειας- και με τη δημιουργική σκέψη -για την ανακάλυψη νέων σχέσεων που απαιτούν νέες λύσεις, με νέες μεθόδους- υπάρχει κάποια διέξοδος προς την αυτογνωσία και τη γνώση του εξωτερικού περιβάλλοντος, για την αναγέννηση από τη σποδό.
Με τα φαντασιακά ιδεολογήματα, αντιθέτως, με τους άλογους συναισθηματικούς συνειρμούς, με τις ευχάριστες ή δυσάρεστες «σκέψεις» που γίνονται με την καρδιά και τους αδένες (όπως γράφει ο Α. Κέστλερ) υπάρχει μόνο φωτιά για τη φωτιά… βαριοπούλα για τη βαριοπούλα… καταστροφή, αυτοερεθισμός και άντληση ζωτικότητας από το βαθύ ασυνείδητο.
Η λογική οδός οδηγεί στην ενσυνείδητη εφαρμογή του μέτρου και στη βουλητική πράξη με την οποία ο άνθρωπος ως ενεργητικό ον και με πράξεις εκλογής θεμελιώνει τον τρόπο ύπαρξής του. Απαιτείται βούληση για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως κοινωνία.
Η συναισθηματική οδός, αντιθέτως, οδηγεί στην ικανοποίηση κάποιων ευκαιριακών Θέλω… κυρίως στον αυτοερεθισμό και στην εκτόνωση ορμέμφυτων. Οδηγεί μοιραία στην αμμετρία, στη φθορά και στη διάλυση. Στο χάος.
Πάνω από τις ορμές, όμως, στέκεται η λογική γνώση και η ισορροπημένη διάθεση της ψυχής: <η Ευθυμίη του Δημοκρίτου>, που κατορθώνεται μόνον όταν οι άνθρωποι δίνουν σ' όλα τα μέρη του βίου τους το ορθό μέτρο (Δημοκρ. Απ. Β191).
Αυτά και καλή χρονιά.
