Πολλά δείγματα της ναζιστικής και φασιστικής πρακτικής που επέβαλε ο Μεταξάς το 1936 ενδεχομένως να επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας, τονίζουν οι επιστήμονες οι οποίοι συμμετείχαν στο συνέδριο που διοργάνωσε το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας

Της Ιωάννας Σωτήρχου

Ενα αποτυχημένο πείραμα εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας αποτέλεσε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου που επέβαλε ο Μεταξάς το 1936. Δεν κατάφερε να διαδώσει τις δημοφιλείς στην εποχή του ναζιστικές φασιστικές ιδέες, παρά την εγκαθίδρυση ενός στυγνού κατασταλτικού κράτους για τους κομμουνιστές και αντιφρονούντες: η περιορισμένη απήχησή του στην κοινωνία διαπιστώνεται εκ των υστέρων και συγκεκριμένα το 1941, όταν η κοινωνία εμπράκτως δείχνει την αντίθεσή της σε αυτές τις ιδεολογίες με την εμφάνιση της αντίστασης.

Ωστόσο δεν αποτέλεσε τομή αλλά συνέχεια της πολιτικής του Μεσοπολέμου ακόμη και σε επίπεδο προσώπων, αφού συνάντησε πρόθυμους διανοούμενους –λογοτέχνες, ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους, καμιά φορά και από αντίπαλα στρατόπεδα– οι οποίοι το υπηρέτησαν κι ας μην ήταν φασίστες. Το καθεστώς βρήκε πρόσφορο έδαφος στην εποχή του, εξαιτίας τόσο της κρίσης των πολιτικών θεσμών του φιλελευθερισμού με την αμφισβήτηση του κοινοβουλευτισμού προς όφελος αυταρχικών λύσεων, όσο και λόγω της κρίσης του οικονομικού φιλελευθερισμού που οδήγησε στην ανάγκη για μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους στην κοινωνία και την οικονομία.

Και αν έμεινε ανολοκλήρωτο το πείραμα, αυτό πιθανόν να οφείλεται στο ότι ο δικτάτορας ήταν ηλικιωμένος και χωρίς ικανά στελέχη να τον πλαισιώσουν αλλά και γιατί, μετά το ξέσπασμα του πολέμου, οι πόροι στρέφονται στην άμυνα της χώρας και όχι στην εφαρμογή των θεσμών κρατικού ελέγχου και παρέμβασης, με τους οποίους το καθεστώς επιχειρεί να προσεταιριστεί την κοινωνία- ως κηδεμόνας μιας σειράς συλλογικοτήτων, από ενώσεις νεολαίας, ώς τους αγροτικούς συνεταιρισμούς και τα εργατικά συνδικάτα.

Κι ενώ δεν υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για το πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία το καθεστώς –κάτι εξαιρετικά δυσχερές, δεδομένης της αστυνομοκρατίας, της φίμωσης έως εξόντωσης των αντιπάλων, της έλλειψης οργανωμένης αντίστασης σε αυτό αλλά και εκλογών που θα επέτρεπαν να καταγραφούν οι διαφορές και συμπορεύσεις, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει αντιστάσεις όταν το καθεστώς εξαναγκάζεται να κλείσει τη Γεωπονική Σχολή στην Αθήνα, την εποχή που ο αγροτικός κόσμος συνιστά το 60% του ελληνικού λαού και τα στελέχη του υπουργείου Γεωργίας προέρχονται συνήθως από τις τάξεις των καθ’ ύλην ακαδημαϊκών.

Μεταξικοί νόμοι ισχύουν και σήμερα

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα σημεία που θα μπορούσαν να συνοψίσουν τα συμπεράσματα από το διήμερο συνέδριο «Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και η ελληνική κοινωνία. Ενα πείραμα εκφασισμού;» το οποίο διοργάνωσε το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας.

Είναι εκ των πραγμάτων αδύνατο να συμπυκνωθούν οι 26 επιστημονικές ανακοινώσεις που συζητήθηκαν στο συνέδριο στη λήξη του οποίου δόθηκε τροφή για περαιτέρω σκέψη και έρευνα αφού το κοινό, νεανικό στην πλειονότητά του, αναρωτήθηκε για τους μεταξικούς νόμους που επιβιώνουν ακόμη και σήμερα. Πέρα από την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση ενός νεοναζιστικού μορφώματος υμνητών του, αλλά και τα στρατόπεδα για τους αντιφρονούντες, συγκρατούμε ως δείγματα φασιστικής πρακτικής που ενδεχομένως επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας:

• την πολιτική επιβολής εσωτερικών συνόρων και ελέγχου μετακίνησης των πληθυσμών αλλογενών, αλλόγλωσσων και αλλόθρησκων που είχαν επιβληθεί με απαγορεύσεις ελεύθερης διακίνησης, περιορισμούς και απόπειρες εκτοπίσεων σε ορισμένες περιπτώσεις στις «εθνικά ευαίσθητες» περιοχές των βόρειων συνόρων και,

• τις κατασταλτικές μεθόδους αφομοίωσης μιας γλωσσικής μειονότητας, της Μακεδονικής, με τόσο αδιέξοδο και αναποτελεσματικό τρόπο, πολιτική στη διαιώνιση της οποίας ο σημερινός πρωθυπουργός της Ελλάδας έχει σίγουρα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο.