Η παράσταση του Νίκου Μαστοράκη στο «Ακροπόλ» με ένα έργο γραμμένο το 1929, που αποθεώνει τον μαρξισμό, τον κομμουνισμό και τη βία για την ανατροπή τού καπιταλισμού, έγινε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Το κοινό συχνά συμμετέχει σαν να βρίσκεται σε πολιτική συγκέντρωση
Της Εφης Μαρίνου
Είναι ξεχωριστή εμπειρία να παρακολουθείς μια θεατρική παράσταση-πολιτικό μανιφέστο σ’ ένα από το πιο κεντρικά και εμπορικά θέατρο της Αθήνας. Ν’ ακούς –λες και ήταν… χθες- την Τρίτη Διεθνή, να βλέπεις στη σκηνή πώς εξελίσσονται τα τέσσερα στάδια του κύκλου της οικονομίας, όπως τα αναλύει ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο», να συντάσσεσαι με το δίκιο των εξεγερμένων εργατών απέναντι στον κυνισμό του καπιταλιστή.
Γι’ αυτό και δεν παραξενεύει καθόλου η επίσκεψη της γ. γ. του ΚΚΕ Αλέκας Παπαρήγα προ ημερών στο θέατρο «Ακροπόλ», όπου παίζεται «Η Ιωάννα των Σφαγείων» του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ενα ευθέως πολιτικό έργο που ο συγγραφέας έγραψε την περίοδο του κραχ στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης κι ενώ συγχρόνως μελετούσε το Κεφάλαιο του Μαρξ.
Παρασκευή βράδυ και το θέατρο είναι γεμάτο… Προσπαθώντας να διακρίνουμε τη σύνθεση του κοινού διαπιστώνουμε ποικιλία ηλικιών και κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Φοιτητές, γυναίκες και άντρες, μεσήλικες και ηλικιωμένοι. Η καλοκουρδισμένη παράσταση του Νίκου Μαστοράκη στέλνει κατευθείαν το μήνυμα στην πλατεία απευθυνόμενο σε ενσυνείδητους πολιτικά θεατές, αλλά και στο θυμικό, αφού το επίκαιρο του θέματος είναι οδυνηρά αναγνωρίσιμο στην Ελλάδα της κρίσης.
Το φάντασμα του Μαρξ, παρόν στο θέατρο «Ακροπόλ», δημιουργεί υπόγειες επαναστατικές δονήσεις… Η ιστορία που παρακολουθούμε εξελίσσεται με όρους ταξικής πάλης, έτσι όπως συνοψίζεται στη θεωρία που θέλει τα συμφέροντα κεφαλαιοκρατών και εργαζομένων διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους και την πάλη των τάξεων να διαιωνίζεται όσο οι συσχετισμοί δεν αλλάζουν.
Κάπως έτσι η «ξύλινη» γλώσσα της Αριστεράς, αυτή που συχνά έχουμε καταδικάσει, ξαναγίνεται η γλώσσα επικοινωνίας μας για το αυτονόητο, όπως παλιά. Τουλάχιστον όσο διαρκεί η παράσταση…
Εργάτες σε απόγνωση, εξαθλιωμένο προλεταριάτο από τη μια, ο καπιταλισμός εν πλήρει δόξη από την άλλη, όπως εκφράζεται στον λόγο και τις πράξεις του βασιλιά των Σφαγείων του Σικάγου, του Μάουλερ. Ανάμεσά τους η αθώα Ιωάννα που θέλει να μάθει. Να μάθει γιατί υπάρχει φτώχεια και πλούτος, επιθετικότητα και βία. Ανήκει στην οργάνωση Μαύρα Καπέλα, στους στρατιώτες του καλού θεού… Θα αυτομολήσει και περνώντας όλα τα στάδια μύησης θα οδηγηθεί στην αλήθεια. Θα καταλάβει ότι η ανηθικότητα και η κακία δεν είναι στο DNA των φτωχών, όπως τη διαβεβαιώνει ο εκπρόσωπος του καπιταλισμού αλλά στη φύση του συστήματος, του οποίου τους μηχανισμούς ανακαλύπτει αργά και βασανιστικά:
«Είναι η σανίδα μιας τραμπάλας. Ολο αυτό το σύστημα είναι μια κούνια με δύο άκρες που εξαρτώνται η μία από την άλλη. Και αυτοί επάνω κάθονται επάνω, επειδή οι άλλοι κάθονται κάτω. Οι επάνω δεν θα κάθονταν πια επάνω αν οι κάτω άφηναν τη θέση τους κι ανέβαιναν, επομένως αυτοί επάνω θέλουν, να κάθονται οι άλλοι κάτω αιωνίως και να μην ανεβούν ποτέ επάνω. Και οι κάτω πρέπει να είναι κατά πολύ περισσότεροι από τους επάνω για να μην αλλάξει θέση η τραμπάλα»…
Το κοινό συμμετέχει στην παράσταση. Και κάποιες φορές με τον τρόπο που θα το έκανε σε μια πολιτική εκδήλωση. Οταν ακούγεται η φράση «η λύση είναι οι κομμουνιστές» ένας κύριος μπροστά μας ξεσπά σε χειροκροτήματα. Ενας άλλος όμως πίσω μας μουρμουρίζει: «αυτός είναι σίγουρα της Αλέκας»…
Οι θεατές βλέπουν τη λειτουργία του συστήματος από τα μέσα: Πώς σαπίζουν τα εμπορεύματα στις αποθήκες, πώς ο βιομήχανος αγοράζει ξαφνικά στεγνώνοντας την αγορά, πώς κλείνει το εργοστάσιό του αφήνοντας στο δρόμο χιλιάδες εργαζόμενους, πώς κερδοσκοπεί όταν πέφτουν οι τιμές, πώς αγοράζει την «εύνοια» του θεού, πώς εξαγοράζει συνειδήσεις.
Οπως επίσης το αδιέξοδο των εργαζομένων: πώς το σύστημα στρέφει τον έναν εναντίον του άλλου, πώς η πείνα και η ανέχεια τους οδηγούν στο σημείο να χάνουν την αξιοπρέπεια, την τιμή τους. Πώς διαλύονται οι απεργίες τους και οι άνεργοι διαμαρτυρόμενοι βαφτίζονται από την Αστυνομία ταραχοποιοί.
Συχνά σχολιάζουμε την «επικαιρότητα» κάποιων θεατρικών έργων. «Η Ιωάννα των Σφαγείων» είναι έργο απροκάλυπτα πολιτικό, επίκαιρο και δραματουργικά συντεταγμένο με την κριτική της πολιτικής οικονομίας του Μαρξ και τις θεωρίες του για την υπεραξία.
Γιατί πώς αλλιώς παρά επίκαιρα ακούγονται τα λόγια των εργατών που κάθονται νύχτα-μέρα έξω από τα εργοστάσια εκλιπαρώντας για ένα μεροκάματο όσο μικρό κι αν είναι αυτό; «Εβδομήντα χιλιάδες άνθρωποι δουλεύουμε στα εργοστάσια κρέατος Λένοξ και δεν μπορούμε πια να ζήσουμε ούτε μέρα με τόσο χαμηλό μεροκάματο. Χθες πάλι έριξαν ξαφνικά το μεροκάματό μας. Και σήμερα έγραψαν στον πίνακα: Οποιος δεν είναι ικανοποιημένος με τις αμοιβές μας μπορεί να φύγει»…
Η Ιωάννα διήνυσε έναν ολόκληρο κύκλο. Από την αρχή του έργου, όταν έσπευδε στο πλευρό των ταπεινών και καταφρονεμένων με ένα μεγάλο σταυρό στο στήθος, λέγοντάς τους: «φάτε λίγη σούπα και σε λίγο όλα θα τους φανούν διαφορετικά», μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι πρέπει «οι βασανισμένοι να αρπάξουν τα ρόπαλα εναντίον των βασανιστών τους». Μέχρι να καταλήξει στην αναγκαιότητα της βίας απέναντι στη βία: «Μόνο η βία ωφελεί όπου υπάρχει βία, μόνο οι άνθρωποι ωφελούν όπου υπάρχουν άνθρωποι».
Και μεις απολαύσαμε μια ενδιαφέρουσα καλλιτεχνικά παράσταση και ξαναθυμηθήκαμε το στρατευμένο θέατρο του Μπρεχτ μέσα στο δικό μας, παρατεταμένο, οικονομικό κραχ…
