Εργο της δημιουργικής δεκαετίας του 1920, ήταν το πρώτο και το μοναδικό που σχεδιάστηκε από την αρχή για να στεγάσει αρχεία. Ανακαινίστηκε πριν από μία δεκαετία, διαθέτει υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και κυρίως σπάνιο υλικό για μελετητές της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας
→Ανακαινίστηκε το 1999 και έγινε μόνιμη στέγη του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας
Της Χαράς Τζαναβάρα
Μέσα στο γενικότερο «γκρίζο» που κυριαρχεί στο τέρμα της οδού 3ης Σεπτεμβρίου, το κτίριο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας, με την άψογη γεωμετρία του, κάνει τη διαφορά. Ακόμα και οι περίοικοι αγνοούν την ιστορία του, ενώ ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν για τους θησαυρούς που κρύβονται πίσω από την αυστηρή όψη του.
Ως το 1869, η σημερινή πολύβουη οδός ήταν χωματόδρομος και ειδικά προς την πλευρά της Ομόνοιας ήταν ρέμα για τα σκουπίδια του δήμου! Αποδείχθηκαν όμως το κατάλληλο… λίπασμα, αφού η περιοχή ήταν γνωστή για τα μοναδικά βότανά της. Αργότερα εδώ κατέληγε το «Θηρίο» του Λαυρίου, η σιδηροδρομική γραμμή που έδωσε και το όνομά της στη μικρή πλατεία μεταξύ Βερανζέρου και Χαλκοκονδύλη.
Οι αρχικοί σχεδιασμοί προέβλεπαν ότι ο άνετος δρόμος θα έφτανε ώς τα Πατήσια, αλλά δεν είχαν λογαριάσει σωστά τις αντιρρήσεις των οικοπεδούχων της περιοχής, οι οποίοι είχαν ξεσηκωθεί για τις μεγάλες εισφορές που επέβαλε η διεύθυνση ρυμοτομίας του δήμου. Ηταν ο βασικός λόγος που το 1921 ακυρώθηκε το πολεοδομικό σχέδιο Καλλιγά και η οδός 3ης Σεπτεμβρίου σταμάτησε στο ύψος της οδού Αγίου Μελετίου.
Η ιδέα για την κατασκευή κτιρίου για τα αρχεία της Εθνικής Τράπεζας γεννήθηκε το 1923 από τον τότε διοικητή του πρώτου πιστωτικού ιδρύματος της χώρας Αλέξανδρο Διομήδη (1875-1950) και με το όνομά του έχει περάσει στην αρχιτεκτονική κληρονομιά της πρωτεύουσας. Οικονομολόγος, νομικός και συγγραφέας, είχε εκλεγεί βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ άφησε την περιουσία του για να δημιουργηθεί ο μοναδικός Βοτανικός κήπος στο Χαϊδάρι, που επίσης φέρει το όνομά του. Διετέλεσε επίσης πρώτος διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.
Το πρωτοποριακό για τα δεδομένα της χώρας εγχείρημα είχε ανατεθεί στο τεχνικό τμήμα της τράπεζας, που άλλωστε είχε διακριθεί στην κατασκευή σημαντικών κτιρίων της διοίκησης, με αποκορύφωμα το κεντρικό συγκρότημα στην οδό Αιόλου.
Τον πρώτο λόγο είχε ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Ζουμπουλίδης (1888-1969). Γεννημένος στη Σινασό της Καππαδοκίας, είχε φοιτήσει στην αυτοκρατορική ανώτατη σχολή Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης, όπου είχε αριστεύσει. Συνέχισε τις σπουδές του στο Βερολίνο και εκεί είχε την τύχη να δουλέψει στο πρόγραμμα των νέων μουσείων υπό τον περίφημο Λ. Χόφμαν. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε το 1915 και ξεκίνησε να δουλεύει στον Βόλο, ενώ πολύ γρήγορα εντάχθηκε στο τεχνικό τμήμα της Εθνικής Τράπεζας, που στην ουσία ήταν δημιούργημα του πολιτικού μηχανικού Αριστείδη Μπαλάνου.
Από τη θέση αυτή ο Ν. Ζουμπουλίδης ευτύχησε να αναλάβει και τα πολεοδομικά σχέδια της κηπούπολης Φιλοθέης, που ήταν το δημιούργημα του συνεταιρισμού των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας. Εδώ βρίσκεται και η κατοικία του αρχιτέκτονα, η οποία με τη δομή και κυρίως με τα χρώματά της παραπέμπει στο ανάκτορο της Κνωσού. Δεν ήταν τυχαία επιλογή, αφού ο πολυπράγμων ιδιοκτήτης της ήταν λάτρης του μινωικού πολιτισμού και μάλιστα μετείχε στις ανασκαφές του Α. Εβανς. Η επαγγελματική διαδρομή του περνά επίσης από την τεχνική υπηρεσία της Τραπέζης της Ελλάδος, όπου συμμετείχε στην κατασκευή του κεντρικού της κτιρίου.
Το κτίριο της 3ης Σεπτεμβρίου ήταν πάντως το πρώτο του έργο. Εχει καταχωριστεί ως δείγμα της Art Deco, με το οποίο ο αρχιτέκτονας επιχειρεί να «παντρέψει» διαφορετικές σχολές. Διακρίνεται για τις λιτές γραμμές που κυριαρχούσαν στο Βερολίνο του μεσοπολέμου, αλλά μπολιάζεται με τις κεραμικές μπορντούρες που κοσμούν την πρόσοψη στο ύψος του τετάρτου ορόφου και παραπέμπουν σε μοτίβα του μινωικού πολιτισμού, καθώς και το εντυπωσιακό γείσο της στέγης. Την απόλυτη γεωμετρία των ανοιγμάτων της πρόσοψης διακόπτουν μόνον οι τοξωτές απολήξεις των παραθύρων στον ημιώροφο.
Η χρήση του, ως «στέγης» των αρχείων της τράπεζας, επέβαλε κάποιες τεχνικές καινοτομίες που διατηρούν την αξία τους ώς σήμερα. Οι τοξωτές απολήξεις των παραθύρων του ισογείου δένουν με την αυστηρή γεωμετρία των υπόλοιπων ορόφων, που διακόπτεται μόνον από την ευφάνταστη κεραμική μπορντούρα του τετάρτου ορόφου και το εντυπωσιακό γείσο. Για να είναι ασφαλείς οι ογκώδεις τόμοι, ο στατικός υπολογισμός του κτιρίου έγινε με την παραδοχή ότι θα αντέχει σε φορτίο ενός τόνου ανά τετραγωνικό, ενώ για να αναπτυχθούν σωστά οι χώροι φύλαξης του πολύτιμου υλικού προβλέφθηκαν μεγάλα ανοίγματα, χωρίς ενδιάμεσες κολόνες που θα δημιουργούσαν χωροταξικές… παρενέργειες. Τα μεταλλικά ράφια είχαν παραγγελθεί στη Γερμανία.
Η κατασκευή ξεκίνησε το 1923 και αφορούσε το ισόγειο, τον ημιώροφο και τον πρώτο όροφο. Στην πορεία -κατά την ελληνική… παράδοση- στην εργολαβία προστέθηκαν και οι υπόλοιποι δύο όροφοι. Τα εγκαίνια έγιναν τον Δεκέμβριο του 1926.
Η ιδέα της ανακαίνισης έπεσε στα τέλη του 1999 και υλοποιήθηκε με την ίδια ταχύτητα του αρχικού εγχειρήματος. Με την ολοκλήρωση των εργασιών το 2002, το κτίριο άλλαξε χρήση και από τότε κατοχυρώθηκε ως μόνιμη στέγη του πολύτιμου Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας, με επικεφαλής τον Γεράσιμο Νοταρά.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1. Αντισεισμική θωράκιση
Οι εργασίες ανακαίνισης ξεκίνησαν από την αντισεισμική θωράκιση του συγκροτήματος με βάση τα νέα δεδομένα της τεχνολογίας. Περιλάμβαναν επίσης παρεμβάσεις για την προληπτική αντιμετώπιση της υγρασίας λόγω της ευπάθειας των πολύτιμων αρχείων.
2. Πολύτιμα εκθέματα
Στο κτίριο στεγάζονται όλες οι συλλογές της Εθνικής Τράπεζας, εκτός από τους πολύτιμους πίνακες που διαθέτει. Το Ιστορικό Αρχείο θεωρείται από τους ειδικούς πολυδύναμο κέντρο τεκμηρίωσης της νεότερης οικονομικής αλλά και κοινωνικής ιστορίας.
3. Σπάνιες εκδόσεις
Το Ιστορικό Αρχείο, πέρα από το μοναδικό υλικό της τράπεζας, διαθέτει πάνω από 40.000 τόμους σπάνιων εκδόσεων, το αρχείο περισσότερων των 20 εφημερίδων, εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας, καθώς και πάνω από 80 τίτλους ξενόγλωσσων περιοδικών.
