Mario Vitti
«Η πόλη όπου γεννήθηκα. Ιστανμπούλ 1926-1946»
Πρόλογος: Πέτρος Μάρκαρης Μετάφραση Λένα Καλλέργη
Γαβριηλίδης, 2013, σελ. 208
Της Μαρίας Στασινοπούλου
Πριν προλάβω να τελειώσω το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Αλκης Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, για την πρώτη εικοσαετία της ζωής της (1925-1945), έφτασε στα χέρια μου το σύντομο αυτοβιογραφικό χρονικό του σχεδόν συνομήλικού της Mario Vitti για την ίδια περίπου εικοσαετία (1926-1946). Ενδιαφέρον θα παρουσίαζε μια συγκριτική συνανάγνωση των δύο βιβλίων, παρά τις τελείως διαφορετικές συντεταγμένες της γραφής τους και τις αυτονόητες διαφορές τους.
Ο Mario Vitti, από πατέρα Ιταλό και μητέρα Ελληνίδα, είναι από τους εγκυρότερους Ιταλούς νεοελληνιστές, γνωστός στο ευρύτερο κοινό για την Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1978 και αναθεωρημένη το 2003), με την οποία η ασκημένη ματιά του ιστορικού-γραμματολόγου συνέβαλε στην εκσυγχρονισμένη, δυτικής προοπτικής, αντιμετώπιση της γραμματείας μας. Οι φιλόλογοι τον ξέρουν για τις εργασίες του στον Κάλβο, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τη γενιά του ’30. Επίσης για την έκδοση παλαιότερων κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως η τραγωδία του Θεόδωρου Μοντσελέζε Ευγένα∙ Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι. Χειρόγραφον Eλληνος αξιωματικού, και το Eρωτος αποτελέσματα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Vitti καταφεύγει στον αυτοβιογραφικό λόγο. Στο βιβλίο του Γραφείο με θέα και στο τέταρτο μέρος: «Εργογραφία με αυτοβιογραφικό σχόλιο» (από τον τίτλο προσδιορίζεται το περιεχόμενο) συναντά κανείς, σε μια πρώτη κατάθεση, και αρκετά από τα στοιχεία που δίνονται περισσότερο αναλυτικά στο καινούργιο του βιβλίο: Η πόλη που γεννήθηκα. Ιστανμπούλ 1926-1946.
Εκτός από τον πρόλογο του Πέτρου Μάρκαρη «Βίοι παράλληλοι και άγνωστοι» και το εισαγωγικό «Σημείωμα» του συγγραφέα, το βιβλίο απαρτίζεται από δύο μέρη. Το πρώτο με τίτλο: «Ιστανμπούλ 1926-1946» είναι αφήγηση, σε χρονική ακολουθία, των είκοσι πρώτων χρόνων της ζωής τού Vitti μέσα στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον της Πόλης, της πολύγλωσσης και πολυεθνικής∙ μέλη της οικογένειας, σύντροφοι των παιδικών παιχνιδιών, φιλίες, νεανικοί έρωτες, πορεία ψυχοσωματικής αγωγής. Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει αυτό το μέρος του βιβλίου ως σημειώσεις για οικογενειακή χρήση, «κάτι σαν οδηγός για τα παιδιά και τα εγγόνια μου», λέει, χωρίς φιλοδοξίες λογοτεχνικής γραφής∙ προπαρασκευαστικό στάδιο μιας οικογενειακής εκδρομής στη γενέθλια πόλη του παππού, δηλαδή. Το δεύτερο μέρος υπό την επιγραφή «Πρόσωπα, τόποι, λέξεις» αποτελεί ένα γλωσσάρι από λέξεις-κλειδιά που συγκροτούν την προσωπική, επιστημονική και λογοτεχνική μυθολογία του συγγραφέα και προέκυψε ως προέκταση του πρώτου μέρους, μετά το οικογενειακό ταξίδι στην Πόλη το 2008. Σ’ αυτό, το περισσότερο ενδιαφέρον κομμάτι, ο Vitti, με ετεροχρονισμένες αναφορές, προβαίνει σε ενδοσκόπηση αλλά και ερμηνεία των τάσεων και των επιλογών της ζωής του. Δεν αποφεύγει, όπου χρειάζεται, την αυτοκριτική. Περιγράφει επίσης εκτενέστερα τη ζωή κάποιων ανθρώπων, όπως οι αδελφές Βερνουδάκη (κόρες του ιδιοκτήτη της πολυκατοικίας όπου έμεινε για αρκετά χρόνια η οικογένεια Vitti, εγκατεστημένες από το 1937 στην Αθήνα) ή η οικιακή βοηθός Μαρίκα Μπολίτου. Αυτά με τρόπο απόλυτα φυσικό, και λογοτεχνικό, πλάι στα σχόλια για τους Λεβαντίνους, τον Κύριλλο Λούκαρη ή τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το βιβλίο δεν έχει ευτυχήσει μεταφραστικά∙ η μεταφράστρια δεν κατάφερε να αποδώσει το χαριτωμένο ύφος τού Vitti, όπως το είχαμε απολαύσει στο Γραφείο με θέα. Η παρούσα, συχνά κατά λέξη, μετάφραση είναι στεγνή, με λεκτικές αστοχίες και κάποτε δυσνόητα μακροπερίοδη.
Τα βιβλία αναφοράς στην Κωνσταντινούπολη (προσωπικές μαρτυρίες, χρονικά, μυθιστορήματα, οδοιπορικά, ταξιδιωτικά) είναι πάμπολλα. Ενα με το οποίο θα μπορούσε, νομίζω, να παραλληλιστεί το βιβλίο τού Vitti είναι εκείνο του Ορχάν Παμούκ: Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις. Ανιση βέβαια, ακόμη και ως προς την έκταση, σύγκριση, την οποία όμως αντιμετωπίζει σύντομα και περιεκτικά, με τον δικό του τρόπο, ο ίδιος ο Vitti στο κεφάλαιο που επιγράφεται με το όνομα του Τούρκου συγγραφέα.
