Φαίδων Ταμβακάκης
«Τακτοποίηση αυθαιρέτων»
Πρόλογος: Γιώργος Μαρκόπουλος, Εικονογράφηση: Παναγιώτης Μπελντέκος
Eκδόσεις Εκάτη, σελ. 156

Του Αριστοτέλη Σαΐνη

Οκτώ χρόνια μετά την τελευταία του εμφάνιση ο Φαίδων Ταμβακάκης επικαιροποιεί την εικόνα τής εκτός βιβλίων παρουσίας του συγκεντρώνοντας σε έναν τόμο τις μεταβολές στη συγγραφική του περιουσία του από το 1991 μέχρι σήμερα. Δοκιμές και ψευδοδοκίμια (ενότητα α: Υπόγεια), διηγήματα και ονειροφαντασίες (ενότητα β: Ημιυπαίθριοι), μινιατούρες και παίγνια (ενότητα γ: Μικροπαραβάσεις), αυθαίρετα εν πολλοίς, πλανόδια και ετερόκλητα κείμενα, γραμμένα για διάφορες περιστάσεις και αφορμές —συχνά κατά παραγγελία— και δημοσιευμένα σε περιοδικά, εφημερίδες ή συλλογικούς τόμους προστίθενται πλέον επίσημα στους κύριους χώρους του μυθοπλαστικού του κόσμου.

Φόρος τιμής σε ένα θρυλικό παλαιοβιβλιοπωλείο («Μαθητής σε δύο σχολεία») το εναρκτήριο λάκτισμα της πρώτης ενότητας, η οποία συνεχίζεται με το παιγνιωδώς αυτοβιογραφικό («Γιατί δεν έγινα συγγραφέας»), και τρεις μικρές —διακριτικά ειρωνικές και υπόγεια χιουμοριστικές— διατριβές: το αυτοκίνητο ως προέκταση της πένας των συγγραφέων και ο συνακόλουθος «βασανιστικός φθόνος» («Το αυτοκίνητο ως προέκταση της πένας»), η δραχμή στη λογοτεχνία («Περί δραχμής ο λόγος») και το αδύνατο του μεταφραστικού ταξιδιού του Σκιαθίτη («Ο Παπαδιαμάντης δεν ταξιδεύει»). Μεγάλη ποικιλία και στην κεντρική ενότητα: κείμενο αφιερωμένο στον θαλασσοπόρο Σάββα Γεωργίου που διέσχισε τον Ατλαντικό (Νέα Υόρκη – Πασαλιμάνι) το 1956 με ένα οκτάμετρο ιστιοπλοϊκό σκάφος («Μεγάλα Καράβια»), δημοσιογράφος σε εξωτικό -πιθανόν κανιβαλιστικό;- γεύμα στην Πολυνησία («Ενα παραδοσιακό τσιμπούσι στη Χιβαόα»), ένα καφκικό εφιαλτικό όνειρο στον υπόγειο («Ο Κιούρτος»), αλληγορία («Η επιστήμη μένει άλαλη») αλλά και μαύρο χιούμορ στους «Πειρατές του Παγασητικού». Τα μαρτύρια μιας μικρής αφήγησης στα «παχιά και τριχωτά χέρια» ενός φιλολόγου («Μικρή ιστορία ιστορίας»), το όνειρο ως καταφύγιο καταπιεσμένων από την καθημερινότητα («Το δώρο», «Μινιστόρημα»), ο συγγραφέας θαλασσοπόρος στο αρχιπέλαγος της γραφής ή σαρκοβόρο πτωματοφάγο κλεισμένο στο εργαστήρι του («Το όραμα του νέου πεζογράφου», «O Υπερύαινας») αλλά και ένα ολοκαίνουργιο τουιτάρισμα (πλούσια σχολιαρόπαιδα χωρίς εισιτήριο σε λεωφορείο δωροδοκούν τον ελεγκτή!: «Τουίτ») ολοκληρώνουν με τη σχεδόν ακαριαία συντομία τους τη συλλογή.

Ο Ταμβακάκης καταφεύγει σταθερά σε έναν ασυνήθιστο, για την κλειστοφοβική ελληνική πεζογραφία, εξωτικό και αισθησιακό κοσμοπολιτισμό. Στα κείμενά του η πραγματικότητα και η μυθοπλασία αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Μόνιμο ενδιαφέρον του η αναζήτηση τρόπων διαφυγής από την «ορατή πραγματικότητα»: «τα όνειρα, φυσικά και τεχνητά» και η ίδια η «τέχνη», συνοψίζει ένας από τους πρώτους ήρωες του. Ετσι προκύπτει ο μισοπραγματικός-μισοονειρικός κόσμος της «Ευμορφίας» (Εστία, 1982), τα δύο παραπληρωματικά και κάποιες φορές συγκρουόμενα αφηγηματικά επίπεδα στα «Τοπία της Φιλομήλας» (Εστία, 1988), η μυθοπλασία ως παραπληρωματική εκδοχή της πραγματικότητας στη νουβέλα «Η υστάτη» (1991) αλλά και ο εξωτικός κόσμος των «Ναυαγών της Πασιφάης» (1997), μιας σύγχρονης συλλογικής Ροβινσωνάδας. Ιδια η κατεύθυνση και στην ενδεκάδα των ερειπωμένων «Αδειων ξενοδοχείων» (2005: πάλι οκτώ χρόνια μετά τους βραβευμένους «Ναυαγούς»), με τα σημάδια του Κόνραντ εμφανή στο εκτενέστερο διήγημα της συλλογής («Η σκιά του σκότους»). Από το Κονγκό της αποικιοκρατίας στην κατεστραμμένη από το τσουνάμι Ταϊλάνδη και από τα τέλη του 19ου αιώνα στις αρχές του 21ου ο Ταμβακάκης ξαναγράφει υποδειγματικά την «Καρδιά του Σκότους». Δικός του Τσάρλι Μάρλοου ο ταξιδιωτικός πράκτορας Κώστας Κοριανόπουλος (εξελληνισμένη παραφθορά του πολωνικού ονόματος του Κόνραντ: Korzeniowski!) ταξιδεύει στο κατεστραμμένο Πουκέ. Η επιφανειακά ναυτική ιστορία γίνεται αλληγορία, το εξωτικό ταξίδι οδυσσειακή κατάβασις. Ο Ταμβακάκης αγκιστρώνει αρχικά το κείμενό του στην πραγματικότητα (με ακριβείς χρονοτοπικές συντεταγμένες επαληθεύσιμες στον πρώτο τουριστικό οδηγό της Ταϊλάνδης και στο ημερολόγιο εκείνης της καταστροφικής χρονιάς), για να το απογειώσει στη συνέχεια σε μια λογοτεχνία δεύτερου βαθμού, όπως ακριβώς και στο «Η επιστροφή του Μάγου» που ξεχωρίζω από την ανά χείρας συλλογή.

Στην αφετηρία της αφήγησης, ένα πραγματικό ταξίδι. Ο Τζον Φόουλς (1926-2005) επιστρέφει στην Ελλάδα και στις Σπέτσες τον Νοέμβριο του 1996, μετά από σαράντα τρία χρόνια, για έναν «Νόστο»: στην παρέα εκτός από τον συγγραφέα του θρυλικού «Μάγου» (1966), η θετή του κόρη Αννα, η βιογράφος του Αϊλίν Ουορμπέρτον, η φιλόλογος και μεταφράστρια του Φόουλς Κίρκη Κεφαλέα, και ο Νίκος Δήμου, συγγραφέας του βιβλίου «Φως των Ελλήνων» (Νεφέλη 1995) που θαύμαζε ο Φόουλς και σχεδίαζε να μεταφράσει. Στη μυθοπλαστική εκδοχή του διηγήματος την παρέα συμπληρώνει ο αφηγητής-εκδότης του συγγραφέα στην Ελλάδα. Ο Ταμβακάκης, μεταφραστής του «Μάγου» στα ελληνικά (Εστία, 1997), απολαμβάνει το μυθοπλαστικό παιχνίδι, κινείται διαρκώς μέσα και έξω από τη μυθοπλασία, αντλεί ελεύθερα στοιχεία από το μυθιστόρημα και τα συνδυάζει με τη βιογραφία, τα ημερολόγια και τα δοκίμια του συγγραφέα (βλ. «Σκουληκότρυπες», Εστία 2004). Το αποτέλεσμα είναι ένας Νίκολας Ερφ με πολλά στοιχεία από τον ίδιο τον Φόουλς. Αντικατοπτρίζοντας το κλίμα του πρωτοτύπου, το διήγημα του Ταμβακάκη τελικά εκβάλλει στο μυθιστόρημα του Φόουλς και ο αφηγητής εισέρχεται στον μυθοπλαστικό κόσμο βιώνοντας ένα «déjà vu» ανάλογο με αυτό του ήρωα…

Η «Επιστροφή του Μάγου» δημοσιεύεται με εκλεκτή παρέα συνδαιτυμόνων και στον συλλογικό τόμο «Γεύμα μ’ έναν ήρωα» από τις Εκδόσεις Πατάκη.