Μια προσπάθεια που βοήθησε στο να ξεπεραστεί το χάσμα που χώριζε ευρωκομμουνιστές και χριστιανοδημοκράτες που όμως δεν κατάφερε να ενσωματώσει όλο το φάσμα των προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων και άνοιξε τον δρόμο στον Μπερλουσκόνι

Του Θεόδωρου Ανδρεάδη Συγγελλάκη

Η συμμαχία της Ελιάς (Movimento per l’ Ulivo) αποτέλεσε, για την Ιταλία, μεγάλο στοίχημα, αλλά συγχρόνως και μεγάλη διάψευση.

Κατέστησε δυνατή την εκλογή κεντροαριστερής κυβέρνησης δύο φορές (το 1996 και το 2006), αλλά οδήγησε στην πτώση και των δύο κυβερνήσεων με επικεφαλής τον Ρομάνο Πρόντι, ο οποίος δεν κατάφερνε να εξασφαλίζει, κάθε φορά, την αναγκαία εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου της Ρώμης για πάνω από μια διετία.

To σχέδιο δημιουργίας της συμμαχίας είχε θέσει ξεκάθαρο στόχο να ενώσει τις σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις με εκείνες του προοδευτικού κεντρώου και φιλελεύθερου χώρου. Η αναφορά στην ελιά, ως σύμβολο, ήταν έμπνευση του βουλευτή Αρτούρο Παρίζι, στενού συνεργάτη του Πρόντι, με τη λογική ότι «πρόκειται για δέντρο που αναπτύσσεται σε όλη τη Μεσόγειο, με βαθιές ρίζες και μεγάλη αντοχή».

Πέρα, όμως, από λεπτομέρειες βοτανικού χαρακτήρα, αυτό που μετρά περισσότερο είναι μάλλον η ιδιαιτερότητα της ιταλικής πολιτικής πραγματικότητας, που την κάνει να ξεχωρίζει, σε μεγάλο βαθμό, από τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες.

Η Καθολική Εκκλησία

Δύο είναι τα κύρια στοιχεία της ιδιαιτερότητας αυτής: πρώτα απ’ όλα, η Ιταλία είναι χώρα στην οποία η Καθολική Εκκλησία έχει (και συνεχίζει σε αρκετά σημαντικό βαθμό να διατηρεί) επιρροή στις επιλογές της κοινής γνώμης, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών προσανατολισμών. Το δεύτερο στοιχείο ιδιαιτερότητας της Ιταλίας είναι ότι πρόκειται για τη μόνη μεγάλη χώρα του πρώην «δυτικού μπλοκ», στην οποία η δύναμη του κομμουνιστικού (ή μαλλον ευρωκομμουνιστικού) κόμματος ήταν σαφώς μεγαλύτερη από εκείνη των σοσιαλιστών.

Μετά την αποτυχία του «ιστορικού συμβιβασμού», που εγκαταλείφθηκε ουσιαστικά πριν εφαρμοστεί (λόγω της απαγωγής και δολοφονίας του χριστιανοδημοκράτη ηγέτη Αλντο Μόρο, το 1978), είκοσι οκτώ χρόνια αργότερα, ένας άλλος «προοδευτικός χριστιανοδημοκράτης», ο οικονομολόγος Ρομάνο Πρόντι, προσπάθησε να πετύχει και πάλι τον φιλόδοξο στόχο της προσέγγισης και κοινής δράσης των πολιτικών δυνάμεων μεταρρυθμιστικού χαρακτήρα.

Ο Πρόντι (πρώην υπουργός Βιομηχανίας και πρώην επικεφαλής του κρατικού ιδρύματος βιομηχανικής ανοικοδόμησης Iri) κατάφερε όντως να κυβερνήσει συνολικά επί τέσσερα χρόνια. Πρόκειται για τον μόνο πολιτικό που κατάφερε να κερδίσει δύο φορές σε εκλογική αναμέτρηση τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι και να οδηγήσει στη νίκη την προοδευτική παράταξη. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι μπορούν να ξεχαστούν τα ουσιαστικά προβλήματα που προέκυψαν.

Στα δυνατά σημεία της Ελιάς μπορεί κανείς οπωσδήποτε να συμπεριλάβει την ικανότητα του Πρόντι να απευθύνεται πειστικά σε πολύ μεγάλο μέρος των κεντρώων εκλογικών ψηφοφόρων, στους καθολικούς εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους πιο κοντά στον αγώνα της Εκκλησίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρά στις διδαχές που επί τόσες δεκαετίες αφορούσαν την απαγόρευση του διαζυγίου, της άμβλωσης και την άρνηση κάθε δικαιώματος για τους ομοφυλόφιλους.

Αναμφισβήτητη επιτυχία ήταν και το ότι κατάφερε να ξεπεράσει το χάσμα που επί πέντε δεκαετίες είχε χωρίσει ευρωκομμουνιστές και χριστιανοδημοκράτες, χρησιμοποιώντας, και ως «πολιτικό επιχείρημα», την κοινή μάχη κατά της μπερλουσκονικής αντίληψης της εξουσίας, Μια αντίληψη η οποία βασιζόταν, ουσιαστικά, σε ένα γενικόλογο φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο και, κυρίως, στη δυνατότητα του «καβαλιέρε» να ασκεί αδιαμφισβήτητη εξουσία στο εσωτερικό της Κεντροδεξιάς και όχι μόνο.

Εμειναν έξω

Συγχρόνως, όμως, τα αδύνατα σημεία κατάφεραν να ακυρώσουν, σε μεγάλο βαθμό, τα προτερήματα που αναφέραμε. Η συμμαχία αυτή δεν μπόρεσε να ενσωματώσει όλο το «προοδευτικό φάσμα», όσο και αν ο ορισμός αυτός μοιάζει πολύ γενικός. Εμειναν έξω οι (νεο)κομμουνιστές και μικρές κεντρώες, καθολικές δυνάμεις. Κι έτσι, το 1998, η «πρώτη κυβέρνηση Πρόντι» έπεσε εξαιτίας των διαφωνιών της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης του Φάουστο Μπερτινότι στο θέμα του κρατικού προϋπολογισμού.

Μια διάσταση απόψεων που στην πραγματικότητα έκρυβε μια εντελώς διαφορετική αντίληψη σε σχέση με τη συμμετοχή στην κυβερνητική πλειοψηφία και την άσκηση της εξουσίας. Ο Μπερτινότι δεν πήρε μέρος στη συμμαχία και περιορίστηκε σε ένα «πολιτικό σύμφωνο μη επίθεσης» με την «Ελιά», το οποίο προέβλεπε να μην υπάρξει απευθείας σύγκρουση για την κατάκτηση των μονοεδρικών και παροχή στήριξης στη Βουλή και τη Γερουσία.

Οι διαφορές, όμως, σε ό,τι αφορούσε, παραδείγματος χάρη, τη ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων δεν μπόρεσαν να ξεπεραστούν και η υποχώρηση του Πρόντι, υπέρ ενός νόμου που να ενσωματώνει το πείραμα του τριανταπενταώρου που ήταν στην επικαιρότητα πριν από δεκαπέντε χρόνια, δεν ήταν αρκετή για να συνεχιστεί ο κυβερνητικός βίος.

Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη πρωθυπουργική θητεία του Ρομάνο Πρόντι, διακόπηκε και αυτή, δύο χρόνια μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2006, λόγω της στάσης της έτερης «ακραίας», σύμφωνα με την πολιτική γεωγραφία, πολιτικής δύναμης που του είχε υποσχεθεί να τον στηρίξει. Αυτή τη φορά, απέσυρε την υποστήριξή του στο Κοινοβούλιο το μικρό κεντρώο χριστιανοδημοκρατικό κόμμα Udeur, του Κλεμέντα Μαστέλα. Αιτία, η απόφαση της κυβέρνησης να μην εκφράσει αλληλεγγύη προς τη σύζυγό του Μαστέλα, η οποία και είχε λάβει κλήση σε απολογία για υπεξαιρέσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση της Κάτω Ιταλίας.

Στις αιτίες που οδήγησαν στην ολοκλήρωση του πειράματος της Ελιάς δεν μπορεί να μη συμπεριληφθεί βεβαίως και η τουλάχιστον περίεργη στάση του Μάσιμο ντ’ Αλέμα, ο οποίος έδωσε την εντύπωση, σε αρκετές κρίσιμες στιγμές, ότι καραδοκούσε για να μπορέσει να «τραβήξει το χαλί» κάτω από τα πόδια του Ρομάνο Πρόντι.

Το «Δημοκρατικό Κόμμα»

Οι τελικές κρίσεις και κριτικές, σε έναν τόσο σύντομο χρονικό ορίζοντα, μπορεί να είναι άδικες και βεβιασμένες. Αν θέλουμε να δούμε το ποτήρι μισογεμάτο,πάντως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμμαχία της Ελιάς οδήγησε στη γέννηση, το 2009, του κεντροαριστερού «Δημοκρατικού Κόμματος», έστω και αν προσπαθεί ακόμη να καταλάβει αν η βαθύτερη ψυχή του είναι σοσιαλδημοκρατική, ευρωκομμουνιστική ή «νεότερα μεταρρυθμιστική».

Το μισοάδειο ποτήρι μας λέει, όμως, ότι η ιταλική Κεντροαριστερά έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να πετύχει μια πραγματική συμπόρευση. Το αποδεικνύει η «τρικλοποδιά της τελευταίας στιγμής», που κάποιοι «προοδευτικοί» θέλησαν να βάλουν τον περασμένο Απρίλιο: τα «εξ οικείων βέλη» δεν επέτρεψαν στον Ρομάνο Πρόντι να εκλεγεί πρόεδρος της Δημοκρατίας. Εκατό και πλέον κεντροαριστεροί βουλευτές και γερουσιαστές τον «τορπίλισαν» κατά τη μυστική ψηφοφορία που διεξήχθη για να επιλεγεί ο διάδοχος του Τζόρτζιο Ναπολιτάνο – ο οποίος, ως γνωστόν, δεν βρέθηκε.