Του Γιώργου Σταματόπουλου
Είναι διαπιστωμένο ότι σε περιόδους κρίσης (ή πολέμου) αναπτύσσεται έντονα το «εμείς» έναντι του «εγώ», τόσο στους «πρωτόγονους» πληθυσμούς όσο και στους «πολιτισμένους». Αυτό δεν σημαίνει πολλά, είναι το άλλοθι που χρειαζόμαστε οι περισσότεροι για να γίνουμε κοινωνικά αποδεκτοί, είναι στην ουσία καταναγκασμός, αφού η έως τούδε Παιδεία μας έχει βασιστεί σε «αρχές» ατομισμού και κοινωνικής αναρρίχησης χωρίς ηθικούς φραγμούς. Είναι περισσότερο προϊόν της αμοιβαιότητας, επειδή εκφράζονται ταυτόχρονα από όλους και φόβοι και ελπίδες. Αυτή η αμοιβαιότητα είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο, πλέον, στηριζόμαστε οι «πάσχοντες» (οικονομικά, πολιτιστικά, ψυχικά…).
Εάν το «εμείς» ήταν γνήσιο, ιδεολογικό και όχι προϊόν καταναγκασμού, θα έλαμπε το ανθρώπινο πρόσωπο της συνύπαρξης. Θα ανθούσε λ.χ. η αλληλεγγύη, θα χαλιναγωγείτο η αλαζονεία, θα μετριαζόταν η ρουφιανιά (να εξέλειπε κομμάτι δύσκολο…), θα λέγαμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη, θα κουραζόμασταν ευχάριστα και θα τρώγαμε γνήσιες τροφές· θα μιλάγαμε ίσως για φιλοσοφία και ποίηση. Χαλκευμένο από την ανάγκη είναι, κρίμα, το «εμείς» και όχι η συνείδηση του συλλογικού σώματος, της κοινωνίας, παρά το αναμφίβολο αξίωμα ότι η αμοιβαιότητα αποτελεί από τις απαρχές του πολιτισμού τη βάση της κοινωνικής συμβίωσης. Προϋπόθεση ότι η αμοιβαιότητα θεωρείται κοινωνικός μηχανισμός και όχι γενετικό φαινόμενο.
Είναι πάντως μια ελάχιστη εγγύηση προσδοκιών αυτό το έστω και χαλκευμένο «εμείς». Αναγκαζόμενοι να αμυνόμαστε, μ’ αυτό ασπίδα, μαθαίνουμε -και οι πλέον σκεπτικιστές- ότι είναι καλύτερα να μοιράζεσαι με άλλους τις χαρές και τις λύπες της ζωής, μαθαίνουμε επίσης ότι το εγώ δεν είναι ένας άλλος, αλλά ο άλλος και, ωσαύτως, οι άλλοι είναι εμείς. Ολα αυτά υπό την προϋπόθεση ότι είμαστε θύματα, ισότιμα, της κρίσης. Σαν τα μικρά παιδιά που σφραγίζονται βάσει των εμπειριών τους: περιμένουν από γονείς και άλλους δώρα ανάλογα με το πώς θα συμπεριφερθούν.
Ζαλίζουν τα παλιά σοφήματα-σοφίσματα: όποιος αγαπάει τον εαυτό του δεν πρέπει να αδικεί τους άλλους· μην κάνεις ό,τι δεν θέλεις να σου κάνουν και πολλά άλλα, του μέτρου, της κατανόησης και της αμοιβαιότητας. Και, τέλος, αγάπα τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου. Ολα αυτά αναδεικνύουν μια παλιά, βαθιά συνθήκη δικαιοσύνης. Η λέξη-κλειδί είναι η συνθήκη, κοινωνιογενετικό δηλαδή και όχι ψυχογενετικό φαινόμενο. Μπορεί να μην είναι ακριβώς αξιωματική αρχή η αμοιβαιότητα, είναι όμως η πρώτιστη διαδικασία για έναν βίο ειρηνικό. Και ας αποδεχτούμε ότι καταφέραμε, κουτσά-στραβά, να οικοδομήσουμε το «εμείς». Θα διαχωρίσουμε τους ορόφους; Θα το επιπλώσουμε; Θα βάλουμε φως – νερό – τηλέφωνο – internet και λοιπά;
