Η νεοσύστατη ομάδα Difunta Correa μάς καλεί σ’ ένα πρωτόγνωρο ταξίδι στην καρδιά της πιο σύγχρονης Ιστορίας. Μια σύνθεση πολιτικών κειμένων και προσωπικών αφηγήσεων δεν οδηγεί, όμως, αναγκαστικά σε μανιφέστο. Οπως μας λέει η καλή ηθοποιός, κέντρο της δουλειάς τους είναι οι λέξεις που ακόμα κι όταν έχουν αλλοιωθεί, είναι η μόνη μας ελπίδα να βρούμε μέσα από αυτές την αυθεντικότητά μας.
Της Εφης Μαρίνου
Δυο πολιτικά και οικονομικά θέματα συνθέτουν την παράσταση «Βρώμικες λέξεις» από την ομάδα Difunta Correa, που κάνει πρεμιέρα απόψε στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων: το βιβλίο «Παιχνίδι με τις λέξεις» της Βερολινέζας συγγραφέως Τζένι Ερπενμπεκ έχει θέμα την ιστορία ενός θύματος μιας λατινοαμερικανικής δικτατορίας και μια σειρά ιστοριών που συνέθεσε η Ρηνιώ Κυριαζή με αφορμή το «Δόγμα του σοκ» της Καναδής ακτιβίστριας και δημοσιογράφου Ναόμι Κλάιν.
Το «Παιχνίδι με τις λέξεις» αφορά ένα συστηματικό σχέδιο κλοπής μωρών από οικογένειες αντιφρονούντων κατά τη διάρκεια της χούντας στην Αργεντινή. Εκατοντάδες από αυτά παραδίδονταν σε καθεστωτικούς γονείς –κάποια είχαν γεννηθεί από τις κρατούμενες μητέρες τους σε μυστικά μαιευτήρια ή είχαν μεγαλώσει ακόμα και σε συνθήκες αιχμαλωσίας- προκειμένου να διαπαιδαγωγηθούν αναλόγως. Αλλωστε, μόνο γι’ αυτό το έγκλημα ο πρώην δικτάτορας της χώρας Χόρχε Βιντέλα καταδικάστηκε σε πενήντα χρόνια φυλάκιση..
Σήμερα αυτά τα παιδιά, άνθρωποι μεγάλοι πια, αναζητούν τους πραγματικούς τους γονείς. Υπάρχουν ακόμα τεράστιες αφίσες σε στάσεις λεωφορείων με τα πρόσωπά τους και τις λέξεις: Ποιος είμαι; Θετός πατέρας της ηρωίδας του έργου είναι ο βασανιστής και δολοφόνος του βιολογικού της πατέρα.
Η Αγγελική Παπαθεμελή που την ερμηνεύει (εναλλάξ με τη Ρηνιώ Κυριαζή) μας μιλά για την παράσταση, την αλλοίωση και τη μεταμφίεση που έχουν υποστεί οι λέξεις, το αδιέξοδο της πολιτικής, το θέατρο που σήμερα προσφέρεται δωρεάν στο κοινό.
«Βλέπουμε τη νεαρή γυναίκα να επιχειρεί μια αναδρομή στην παιδική της ηλικία. Στόχος της να εξετάσει ολόκληρη τη γλώσσα που της έδωσαν. Της έρχονται στο νου ακούσματα, ιστορίες με λέξεις παιδικές και προσπαθεί να κατανοήσει τι σήμαιναν. Εχει τη μνήμη μερικών βασικών λέξεων: σπίτι, μπάλα, αυτοκίνητο, πατέρας, μητέρα. Είναι οι μόνες σώες λέξεις, από τις οποίες μπορεί να πιαστεί για ν' αναζητήσει την αυθεντικότητα που ψάχνει. Νιώθει ότι κουβαλούν μια σκοτεινή πλευρά, κρατώντας την καθηλωμένη. Πρέπει να βρει τρόπο να κινητοποιήσει αυτές τις λέξεις, ώστε να δει την άλλη πλευρά τους».
• Την αληθινή σημασία τους;
Νιώθει ότι οι λέξεις που έμαθε να χρησιμοποιεί έχουν αλλοιωθεί, έχουν χάσει την πρωταρχική τους σημασία. Ολο το βιβλίο «Το παιχνίδι με τις λέξεις» βασίζεται σ’ αυτό ακριβώς: πώς μας διαμορφώνει η γλώσσα που μας φορούν. Λες κι αυτές οι πρωταρχικές λέξεις, που έχει κάθε άνθρωπος, σταδιακά, μεταλλάσσονται μέχρι που κάποτε φτάνουν να φέρουν το αντίθετο νόημα. Στις αρχές των προβών χαρακτηρίζαμε αυτόν το λόγο ερωτικό σε αντίθεση με τον οικονομικό λόγο, που προέρχεται από το βιβλίο της Κλάιν, την άλλη πλευρά.
• Εκεί αρχίζει ένα άλλο παιχνίδι με τη γλώσσα, επίσης πολιτικό.
Σ’ αυτά τα κείμενα, που έχει επιμεληθεί η Ρηνιώ, εξετάζουμε τις λέξεις που έχουν πειραχτεί από μια διαφορετική χρήση. Μιλάμε για την ακραίου φιλελευθερισμού Σχολή του Σικάγο του Μίλτον Φρίντμαν, της οποίας οι θεωρίες πρωτοεφαρμόστηκαν στη Χιλή με την ανατροπή του Αλιέντε και την επιβολή της δικτατορίας Πινοσέτ. Την αντίληψη που ακολούθησαν οι Ρίγκαν και Θάτσερ. Το συγκεκριμένο σύστημα που εφαρμόστηκε στην Αργεντινή κι άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η περίφημη θεωρία του Φρίντμαν, «δόγμα του σοκ» ή «θεραπεία σοκ», πρεσβεύει -τι άλλο;- ένας πόλεμος, μια οικονομική κρίση είναι ευκαιρία για αλλαγές και μεταρρυθμίσεις σε μια χώρα. Και ποια κοινωνία θα καταφέρει να ξεπεράσει τις ενοχές της ευθύνης της ή τον φόβο για το χειρότερο, ώστε να μη δεχτεί τις αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις; Μ’ αυτό τον τρόπο αντιμετωπίστηκε η μετάβαση από τον κομουνισμό στη Ρωσία, ο πόλεμος στο Ιράκ. Και βέβαια «συνυπάρχει» στην παράσταση και ο μέγας οικονομολόγος Τζέφρι Σακς, ο «Ιντιάνα Τζόουνς» όπως τον αποκαλούν, που τρέχει από χώρα σε χώρα εφαρμόζοντας το πρόγραμμα. Ο «ευαγγελιστής» των οικονομικών.
• Οικονομική θεωρία με όρους θρησκευτικούς;
Και ιατρικούς. Ο οικονομικός λόγος, πέραν της ακραιφνούς οικονομικής γλώσσας, έχει καταχραστεί λέξεις, έννοιες από την ιατρική, θεολογική, θρησκειολογική ορολογία. «Θεραπεία», «παρενέργειες», «σοκ», «πίστη». Ορολογία που έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και από τους ναζί. Ολα πρέπει να γίνουν με σκληρότητα, γρήγορα, πειθαρχημένα. Ο θρησκευτικός λόγος εκλαμβάνεται ως αδιαμφισβήτητος. Ως νόμος της φύσης. Αν αφήσεις την αγορά ασύδοτη, οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης θα λειτουργήσουν αυτόματα. Και βέβαια δεν ενδιαφέρεσαι για τις επιπτώσεις σε μια τεράστια μερίδα ανθρώπων, που αδυνατούν να επιβιώσουν. Αυτό λοιπόν παραδίδεται ως θέσφατο, ως αξίωμα, ως εδάφιο της Βίβλου. Η θεωρία αυτή απαιτεί την έννοια της πίστης, της πλήρους υποταγής. Κι αν το αποτέλεσμα δείχνει ότι δεν απέδωσε, απαλλάσσει εαυτόν από οποιαδήποτε ευθύνη. Και ενοχοποιεί την έλλειψη πίστης στο συγκεκριμένο πρόγραμμα…
• Πώς στήνεται σκηνικά μια τόσο ξεχωριστή παράσταση;
Το ενδιαφέρον είναι ότι χρησιμοποιούμε ένα ευθέως πολιτικό υλικό, αλλά όχι με ευθέως πολιτικά τρόπο, στη σκηνή. Δεν κάνουμε ένα μανιφέστο. Αυτό που συνδέει τους δύο κόσμους είναι η γλώσσα και τι προκαλεί στον άνθρωπο. Τι καταλαβαίνει ένας πιτσιρικάς για τη λέξη δημοκρατία σήμερα, τι οι γονείς του, τι οι παππούδες του. Τι είναι αυθεντικό και τι έχει επιβληθεί;
Η σημασία των λέξεων που μας αποτελούν -όχι μόνο του πολιτικού λεξιλογίου- είναι μεγάλη. Τις χρησιμοποιούμε για να σκεφτούμε, συνθέτουν την προσωπικότητά μας. Αυτό που θέλουμε να εισπράξει ο θεατής είναι ό,τι έχει ιντριγκάρει και μας.
• Πόσο αλλοιωμένες είναι οι λέξεις που συνθέτουν τη θεωρία των δύο άκρων;
Το ενδιαφέρον είναι ότι τα άκρα μπορούν να χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις. Ολες οι θέσεις αντλούν από την ίδια δεξαμενή λέξεων. Η λέξη πια δεν έχει ένα νόημα. Κι αυτό είναι πρόβλημα όχι για την επικοινωνία μας όσο για τον ίδιο τον άνθρωπο, που χρησιμοποιεί τις λέξεις για να σκεφτεί, για να κατανοήσει κάτι. Και το εργαλείο που έχει είναι de facto αλλοιωμένο. Αυτό εξετάζει η παράσταση.
• Η πολιτική σάς ενδιαφέρει;
Δεν ανήκω κάπου, όχι πως θα ήταν κακό. Αλλά η ένταξη ξέρουμε τι φέρει, ποιον δήθεν αληθινό λόγο υπηρετεί. Αυτό που εγώ ονομάζω πολιτικό είναι κάτι πιο ευρύ και πιο βαθύ, αφορά τον άνθρωπο στο σύνολό του. Διαμορφώνει τη σκέψη και την πράξη του κάθε φορά. Ως προς αυτό δεν νιώθω μόνη. Βρίσκω ανθρώπους που μπορώ να συμπορεύομαι, να επικοινωνώ, ν' αναρωτιέμαι για τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο. Ο άνθρωπος ως μονάδα δεν είναι το παν. Ομως μέσα στο σύνολο ζούμε ως μονάδες. Το ίδιο ερώτημα απασχολεί τις ομάδες και στην τέχνη. Το ένα παίρνει οξυγόνο από το άλλο. Οσο καλύτερα αναπτύσσεται η προσωπικότητα του ατόμου τόσο καλύτερο μέλος του συνόλου γίνεται.
• Πώς αναπτύχθηκαν οι… προσωπικότητες των χρυσαυγιτών άραγε;
Ξέρω αρκετούς φιλικά προσκείμενους κι ας μην ανήκουν στη Χρυσή Αυγή. Μια μεγάλη πλειοψηφία κόσμου, κουρασμένη από τους γραβατωμένους, είδε στην Ακρα Αριστερά και στην Ακρα Δεξιά προσφορά δράσης… Και η Χρυσή Αυγή προσδιορίζει την έκφανση συγκεκριμένης κατάστασης. Και παράνομη να κηρυχθεί, θα ξεπηδήσει κάτι άλλο για να καλύψει το κενό που έχει δημιουργηθεί: ανασφάλεια, έλλειψη εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη, στο πολιτικό σύστημα. Η αντίφαση είναι ότι ενώ πρόκειται για οργάνωση με ιεραρχία θρησκευτικού-ναζιστικού τύπου στη λειτουργία της δίνει την εντύπωση ότι… ανήκει στους ανθρώπους που την αγκαλιάζουν.
• Πώς βιώνετε την κρίση; Ελπίζετε σε κάποια αλλαγή;
Το πρόβλημα δεν λύνεται από ποιο κόμμα θα αναλάβει την εξουσία. Τα πράγματα λειτουργούν λάθος σε πολύ βαθύτερο επίπεδο. Και η λύση δεν είναι απλή. Μπορούμε, όμως, να κάνουμε πολλά ατομικά και συλλογικά. Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεπηδήσει αυθόρμητα άπειρες μορφές συλλογικότητας: αλληλεγγύης, συνεργασίας, δράσεων.
Προσωπικά, ευτυχώς, μπορώ να έχω μια βοήθεια από τους δικούς μου στο βαθμό που μπορούν κι αυτοί ακόμα. Δηλαδή δεν κοιμάμαι και ξυπνάω με το άγχος ότι θα βρεθώ στο δρόμο. Στο θέατρο, που κατηγορείται και ως «πολυτελές» είδος, η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Δεν υπάρχουν χρήματα για δουλειές. Πριν από χρόνια ήταν ελάχιστα, σήμερα απλώς τίποτα.
Τίποτα ακόμα και από οργανισμούς, που έχουν ένα κονδύλι να διαχειριστούν. Κάποτε οι ομάδες αγωνιούσαν για τις ώρες προβών, τα ένσημα που δεν θα κολληθούν.
Ολα αυτά είναι τώρα νόμιμα με τις ευλογίες όλων. Το θέατρο προσφέρεται πια δωρεάν στους θεατές. Κι αυτό γιατί η ανάγκη μας να τους συναντήσουμε είναι πάντα μεγάλη.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Θα ήθελα να παίξω σε ταινία του Μάικ Λι
• Θα θέλατε να σας είχαν καλέσει σε κάποια δουλειά και δεν έγινε;
Θα ήθελα να είχε μάθει την ύπαρξή μου ο Μάικ Λι και να με είχε φωνάξει να παίξω σε κάποια ταινία του… Παρόλο που υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους θα ήθελα να συνεργαστώ, δεν έχω παράπονα. Αυτό που επιθυμώ είναι, ενίοτε, να υπάρχουν δουλειές που θα προσφέρουν μια μικρή οικονομική ανακούφιση. Πάντως, με ευχαριστεί το γεγονός ότι ορίζω τον τρόπο που δουλεύω από τότε που φτιάξαμε την ομάδα. Εννοώ ότι εδώ και πολλά χρόνια αισθάνομαι το αποτέλεσμα πολύ περισσότερο ως δική μου ευθύνη. Και μ’ αυτή την έννοια είμαι ευχαριστημένη. Φυσικά δεν είναι όλα τέλεια, ούτε οι ομάδες συνιστούν παραδεισένια ευτυχία. Ούτε λέω πως χωρίς χρήματα γίνονται τα πράγματα ή ότι πάντα επιτυγχάνουν οι στόχοι. Μπορεί να δουλέψεις πολύ σκληρά και να αποτύχεις παταγωδώς καλλιτεχνικά ή να συνειδητοποιήσεις ότι οι συνεργάτες σου δεν το έβλεπαν όπως εσύ.
• Κινείστε πάντα ήσυχα, διακριτικά. Για πολλά χρόνια αρνιόσασταν τις συνεντεύξεις.
Πίστευα ότι αρκούσαν οι συνεντεύξεις Τύπου πριν από την παράσταση για να καλύψουν το επικοινωνιακό μέρος. Δεν υποτιμώ την ανάγκη της διαφήμισης αλλά πιστεύω ότι μια καλή δουλειά θα ακουστεί. Είναι δύσκολο να μιλάς γι' αυτό που ετοιμάζεις. Οσο για τον εαυτό μου, δεν βλέπω κανένα λόγο ειδικής ενασχόλησης. Το θέατρο είναι μορφή αμφίδρομης επικοινωνίας. Το ωραίο θα ήταν αν στο τέλος της παράστασης μπορούσες να ανοίξεις κουβέντα με το κοινό, αντί να κλείνεσαι στο καμαρίνι.
* INFO: Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (Κύπρου 91Α και Σικίνου 35Α, Κυψέλη, τηλ.: 213-0040496) «Βρώμικες λέξεις», παράσταση βασισμένη στο «Wörterbuch» («Παιχνίδι με τις λέξεις») της Jenny Erpenbeck και στο «Δόγμα του σοκ» της Ναόμι Κλάιν. Δραματουργία: Νίκος Φλέσσας. Σκηνοθεσία: Νίκος Καμόντος. Σκηνικά-κοστούμια: Λίνα Μότσιου. Μουσική: Νίκος Βολιώτης. Φωτισμοί: Λίνος Μεϊτάνης. Παίζουν: Αρης Αρμαγανίδης, Νίκος Καμόντος, Ρηνιώ Κυριαζή, Αγγελική Παπαθεμελή, Βάσια Χρήστου.
