Ο Οκτώβρης είναι ο μήνας που έχει καθιερωθεί για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Η Λιόπη Αμπατζή ως καρκινοπαθής μιλάει για το μάθημα-δώρο που πήρε από την περιπέτειά της, το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει και στέλνει πολλά μηνύματα

«Ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Σε ποιον ανήκουν τα βυζάκια μου; Διεκδικήσεις, οικειοποιήσεις και αμφισβητούμενες σημασίες» ετοιμάζει η Λιόπη Αμπατζή προσεγγίζοντας τον καρκίνο του μαστού με μια άλλη –ανθρωπολογική– ματιά για το σώμα και την ασθένεια

→Η πιο οδυνηρή όψη του ανθρώπινου πόνου είναι η σιωπή που τον συνοδεύει

Συνέντευξη στην Ανθή Παζιάνου

Μυτιλήνη, 2004. Πρωτοετής στην Κοινωνική Ανθρωπολογία εγώ και η Λιόπη Αμπατζή, τ’ αστέρι της σχολής. Μολονότι νέα διδάκτωρ, ήταν προσιτή και οικεία. Πρωτοπόρα στο αντικείμενό της, τη σεξουαλική διασκέδαση στην Ελλάδα, δεν δίστασε να καταπιαστεί ερευνητικά με την πληρωμένη γυναικεία συντροφιά που αναζητούν οι άντρες στα μπαρ. «Ποτό για παρέα», το βιβλίο της, κυκλοφόρησε το 2009 και έκτοτε συναντώ το όνομά της σε βιβλιογραφικές αναφορές, σε ξένα επιστημονικά άρθρα και… στο facebook.

Ηταν, λοιπόν, Οκτώβρης του 2009, μήνας που έχει καθιερωθεί για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού και μία χρονιά μετά την απώλεια του πατέρα της, τότε που η Λιόπη «χτυπήθηκε» από τη νόσο. «Αφατη λύπη με κατέκλυσε. Τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Εριξα όλο το βάρος στα διαδικαστικά της νόσου, νόμιζα έτσι ότι πήρα την κατάσταση στα «χέρια» μου, θυμωμένη, λυπημένη, μα πάνω από όλα παγιδευμένη. Χρειάστηκαν η μετάσταση, οι φριχτοί πόνοι, η καθήλωση στο κρεβάτι για 7-8 μήνες, για να συνειδητοποιήσω ότι η ζωή είναι υπέροχη, όσο κι αν αυτά που συμβαίνουν σε μένα αλλά και γύρω μου είναι απαίσια. Το σπουδαιότερο, ανεκτίμητο μάθημα-δώρο που πήρα όμως είναι να αποδέχομαι αυτό που δεν αλλάζει κι αντί γι' αυτό, να αλλάζω εγώ θέση και οπτική. Τώρα πραγματικά είναι όλα στα χέρια μου και νιώθω ευγνωμοσύνη γι' αυτό!», αναφέρει η ίδια, που κατάφερε να κάνει την ηλιαχτίδα που διέκρινε, φως που διέλυσε το σκοτάδι. Γι’ αυτό, άλλωστε έχει στα σκαριά ντοκιμαντέρ που «φωτίζει» τις ιστορίες… του μαστού. Κι ο τίτλος του; Καθηλωτικός: «Σε ποιον ανήκουν τα βυζάκια μου; Διεκδικήσεις, οικειοποιήσεις και αμφισβητούμενες σημασίες».

Με μια άλλη –ανθρωπολογική- ματιά για το σώμα και την ασθένεια, η Λιόπη, «ως καρκινοπαθής, άτεκνη, συγγραφέας, γυναίκα 43 ετών στην Αθήνα της κρίσης», όπως συστήνεται, μιλά στην «Εφ.Συν.» με αφορμή την επέτειο του μήνα για την πρόληψη, αλλά, κυρίως, γιατί έχει κάτι διαφορετικό και συνάμα πολύ ρεαλιστικό να πει.

Μιλάς πολύ ανοιχτά για την ασθένεια, το έχεις ανάγκη και θα το εκφράσεις και με ένα ντοκιμαντέρ. Τι είναι αυτό που σε κινητοποιεί;

«Από την αρχή μιλούσα ανοιχτά. Τώρα μιλώ συνειδητά ανοιχτά. Κι αυτό γιατί η ασθένεια, η αδυναμία, ο καρκίνος προκαλούν πόνο και σε μένα την ίδια, αλλά και στο περιβάλλον μου. Από την ανθρωπολογία ήξερα ότι η πιο οδυνηρή όψη του ανθρώπινου πόνου είναι η σιωπή που τον συνοδεύει. Στα 4 χρόνια που συμπλήρωσα ως καρκινοπαθής είδα ότι η σιωπή του πάσχοντος υποκειμένου και των γύρω του ανθρώπων δομεί το βίωμα του πόνου σε ένα άδικο και απάνθρωπο μοτίβο. Οταν κατάφερα να αποδομήσω το μοτίβο, είδα πίσω του μόνο τρόμο. Κι επειδή πιστεύω ότι ο τρόμος σπάει στον δρόμο -δηλαδή δημόσια, μαζί με τους άλλους- το να μιλώ για τον πόνο με αφορμή τον εαυτό μου, το αντιλαμβάνομαι ως πολιτική πράξη. Και ξέρω πια καλά ότι δεν μιλώ μόνο για τον εαυτό μου».

Και στο ντοκιμαντέρ ποιος «μιλά»;

«Το ντοκιμαντέρ που δουλεύουμε αφορά την κινηματογραφική αναπαράσταση των ιστοριών του μαστού και των μετακινούμενων νοημάτων που του αποδίδονται στις κοινωνίες του ανθρώπου. Την ιστορία αυτή θα αφηγηθούμε, συνυφασμένη με τις ιστορίες των γυναικών -που ανιδιοτελώς συμμετέχουμε- και των μαστών μας. Στόχος μας είναι να μιλήσουμε για τα ανείπωτα, να δείξουμε τη ρευστότητα αλλά και πολλαπλότητα των νοημάτων στον χρόνο και στο παρόν και να δώσουμε σάρκα και φωνή στα συναισθήματα και τη σχέση που έχουν οι γυναίκες με τους μαστούς τους».

Το «Ποτό για παρέα» σε έβαλε σε συστηματική ενασχόληση με τον συμβολισμό του μαστού. Το γυναικείο στήθος, όμως, στην περίπτωση της σεξουαλικής διασκέδασης έχει εντελώς διαφορετικές συνδηλώσεις όταν αφορά την ασθένεια.

«Το γυναικείο σώμα αποτελεί κατ' εξοχήν σύμβολο, αλλά και πεδίο πολιτικής διαπραγμάτευσης. Ειδικά ο μαστός είναι ένα από τα πιο πολύσημα σύμβολα στην ιστορία του ανθρώπου πάνω στη Γη. Η Marilyn Yalom στην «Ιστορία του γυναικείου στήθους» πραγματεύεται την πολυσημία του μαστού και τις ιστορικές αντιστίξεις που κυριάρχησαν στα νοήματα που του αποδίδονται με χαρακτηριστικότερες τις: ιερός/αμαρτωλός, αναπαραγωγικός/σεξουαλικός, ζωοδότης/καταστροφέας, αλλά και τις διαδικασίες ιατρικοποίησης και εμπορευματοποίησής του. Στη σεξουαλική διασκέδαση οι εργαζόμενες γυναίκες διαθέτουν το σώμα και τους μαστούς βεβαίως ως εμπόρευμα, χωρίς να χάνουν τον έλεγχο πάνω τους. Το σώμα που προσφέρουν στους πελάτες είναι «προϊόν» τελετουργικών μετασχηματισμών στους οποίους οι γυναίκες χρησιμοποιούν-φορούν σύμβολα μιας ερωτικής και προκλητικής θηλυκότητας. Αυτή η εικόνα είναι το εμπόρευμα που διατίθεται και διακινείται στα μπαρ. Ταυτόχρονα, οι γυναίκες ζουν παράλληλες ενσώματες πραγματικότητες, που μπορεί να αντίκεινται, στην ερωτική-επαγγελματική ζωή.

Η ασθένεια είναι ένα άλλο πλαίσιο, όπου τα νοήματα μετακινούνται σε έναν άλλον άξονα. Με άλλα λόγια, συνεχίζω να ασχολούμαι με τα ίδια ζητήματα. Καθότι και οι ασθενείς του καρκίνου του μαστού δεν ζούμε τα στήθη μας μόνο ως αντικείμενα ιατρικής φροντίδας».

Τα περισσότερα σχετικά ανθρωπολογικά κείμενα για τους καρκινοπαθείς εστιάζουν στην αυθεντία του επιστήμονα γιατρού απέναντι στη γυναίκα ασθενή.

«Η σχέση γιατρού-ασθενούς είναι κατ' αρχήν μια σχέση εξουσίας. Ο γιατρός όχι μόνο «γνωρίζει» τι συμβαίνει στο σώμα του/της ασθενούς, αλλά «γνωρίζει» και την εξέλιξη της νόσου κι έχει τα «εργαλεία» να την κατευθύνει… Ο/Η ασθενής, αντίθετα, δεν έχει τίποτε απ' όλα αυτά, εκτός από το σώμα που νοσεί. Στην ιατρική συνθήκη, ο/η ασθενής είναι/καθίσταται το πάσχον όργανο/σώμα και πολλές φορές «ελαχιστοποιείται» σε κωδικές ονομασίες της νόσου. Για παράδειγμα, εγώ «είμαι» μια μεταστατική Ca μαστού. Ειδικότερα, στην έμφυλη σχέση, γυναίκα ασθενής-άνδρας γιατρός (ακόμα κι αν είναι γυναίκα η γιατρός αντιμετωπίζεται ως άνδρας καθότι διαθέτει αυθεντία, κύρος, εξουσία) η ασθενής αντιμετωπίζει διαρκώς ένα φάσμα εξουσιαστικών πρακτικών. Οι διαπιστώσεις αυτές δεν θέλω να εκληφθούν ως «κατηγορώ» στην ιατρική κοινότητα, ωστόσο αποτελούν σημεία κομβικά που εμποδίζουν τη θεραπευτική συμμαχία ανάμεσα σε γιατρούς κι ασθενείς κι άρα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την έκβαση της υπόθεσης»,

Τελικά, «σε ποιον ανήκουν τα βυζάκια μας»;

«Tο ερώτημα αυτό προσπαθούμε να αναδείξουμε. Ψάχνοντας την ιστορία του μαστού πέφτουμε διαρκώς πάνω σε διεκδικήσεις και σφετερισμούς, σε αναθέματα και ιεροποιήσεις του γυναικείου στήθους. Απάντηση δεν υπάρχει… απαντήσεις δίνονται στη ζωή, κατά πώς βολεύει τη συγκυρία, τη γυναίκα, το έθνος και την εξουσία».

Τα βιβλία της

Προσεγγίζοντας το φαινόμενο του trafficking, Αθήνα, ΕΚΚΕ 2008

«Ποτό για παρέα». Σεξουαλική διασκέδαση στη σύγχρονη Ελλάδα.

Αθήνα, Κέδρος 2009