Γνωρίζουμε όλοι πως μόνο λευκό δεν είναι το χρώμα του. Εκείνο όμως που αγνοούμε είναι πως το σύμβολο της Θεσσαλονίκης –που παραδοσιακά αποτελεί το επίκεντρο των εορτασμών της 28ης Οκτωβρίου– ήταν ώς την απελευθέρωση της πόλης, το 1912, η… Βαστίλη της!
«Η ιστορία του Πύργου είναι σκοτεινή και συνοδεύεται από πολλούς αντιφατικούς θρύλους. Στους χώρους τους βασανίστηκαν αγωνιστές της Επανάστασης και όταν οι Τούρκοι τον χρησιμοποιούσαν ως φυλακή
Της Χαράς Τζαναβάρα
Βρίσκεται στην πιο στρατηγική θέση της υπέροχης παραλιακής ζώνης του Θερμαϊκού, αλλά αν ρωτήσετε κάποιον περαστικό για τον «Πύργο του Λέοντος» θα σας κοιτάξει με απορία, ακόμη και αν έχει τα χρονάκια του. Κι όμως, αυτό ήταν το παλιότερο όνομα του περίφημου Λευκού Πύργου, που αποτελεί «σήμα κατατεθέν» για τη Θεσσαλονίκη κερδίζοντας στα σημεία άλλα σημαντικά μνημεία, όπως η Ροτόντα και η εκκλησία του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου.
Αποτελεί κομμάτι των τειχών της πόλης, που κατασκευάστηκαν στα τέλη του 4ου αιώνα και περιλάμβαναν 40 μεγάλους και μικρότερους πύργους, από τους οποίους τρεις βρίσκονταν κατά μήκος της παραλίας. Πρώτο, από τα δυτικά, ήταν το φρούριο του Βαρδαρίου, που αργότερα ονομάστηκε Τοπ Χανέ, ενώ το ανατολικό άκρο κατέληγε στον οχυρό της Καλαμαριάς, που δεν είναι άλλος από τον Λευκό Πύργο. Ως το 1911 διέθετε χαμηλό περιτείχισμα, οκταγωνικού σχήματος και απολήξεις ανάλογες με αυτές του Πύργου, που προφανώς χρησίμευαν ως πολυβολεία.
Σε αντιδιαστολή με το όνομά του, η ιστορία του Λευκού Πύργου είναι μάλλον σκοτεινή και συνοδεύεται από αντιφατικούς θρύλους. Οι πρώτες αναφορές εντοπίζονται σε κείμενα του μοναχού Ιωάννη Καμενιάτη για την καταστροφή της πόλης από Σαρακηνούς το 904 μ.Χ. Με αυτό το δεδομένο, η κατασκευή του αποδίδεται σε Βενετσιάνους τεχνίτες. Επικυρώνεται μάλιστα από ανάλογα έργα στην πόλη La Rochelle της νοτιοδυτικής Γαλλίας, αλλά και στο φρούριο του Ευρίπου στη Χαλκίδα.
Μελετητές της ιστορίας της Θεσσαλονίκης αναφέρουν ωστόσο ότι αποτελεί έργο της Τουρκοκρατίας, επικαλούμενοι την επιγραφή σε τουρκική γραφή που αναφέρει ότι κατασκευάστηκε το έτος 942 της Εγίρας, το οποίο αντιστοιχεί στο 1535 μ.Χ. Ολοι πάντως συμφωνούν ότι εδράζεται πάνω σε υπολείμματα προγενέστερης κατασκευής. Η συγκεκριμένη χρονολογία πιστοποιείται από την «ακτινογραφία» δέντρων της Πίνδου που βρέθηκαν στα τείχη, χωρίς όμως να αποκλείεται η τοποθέτησή τους να έγινε σε κάποια ανακαίνιση. Ως δημιουργός του αναφέρεται ο φημισμένος Μιμάρ Σινάν, μηχανικός της Πύλης, που καταγράφεται ως γενίτσαρος ελληνικής καταγωγής. Συγκλίνει σε αυτό η ομοιότητά του με πύργο στην Αλβανία, που αποτελεί βέβαιο έργο του αρχιτέκτονα. Στον ίδιο αποδίδονται δεκάδες τεμένη, ανάκτορα, σχολεία, μαυσωλεία και δημόσια λουτρά στην τότε αχανή Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Είναι επίσης εξακριβωμένο από πολλές πηγές ότι κατά την τουρκική κατοχή ο Πύργος χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για θανατοποινίτες και τιμωρημένους γενίτσαρους. Στους χώρους του είχαν βασανιστεί και Ελληνες αγωνιστές που είχαν δώσει το «παρών» στην Επανάσταση του 1821. Τα σκληρά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι έγκλειστοι τον καταχώρισαν στην κοινή συνείδηση ως «Πύργο του Αίματος».
Η… Βαστίλη της Θεσσαλονίκης λειτουργούσε σχεδόν χωρίς διαλείμματα ώς το 1912 και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, ενώ από το 1898 οι περισσότεροι κρατούμενοι είχαν μεταφερθεί στις φυλακές Επταπυργίου, το πολυτραγουδισμένο Γεντί Κουλέ.
Η ονομασία «Πύργος του Λέοντος» διατρέχει σχεδόν ολόκληρη την ιστορία του. Για τους πιο πολλούς μελετητές τεκμηριώνεται από την απεικόνιση του λέοντος της Δημοκρατίας της Βενετίας που υπήρχε σε επιγραφή πάνω από την είσοδό του. Αλλοι πάλι αποδίδουν τη συγκεκριμένη ονομασία στον Βυζαντινό αυτοκράτορα Λέοντα Στ' Σοφό, που τον είχε επισκεφθεί. Συναντάται όμως και ως «Λέων των Φρουρίων», υπονοώντας τη δυναμική εικόνα του Πύργου.
Τα μεταγενέστερα ασπρίσματα τον… βάφτισαν Μπεγιάζ Κουλέ, Λευκό Πύργο επί το ελληνικότερον, και με αυτό το όνομα συνοδεύει όλες τις νεότερες αναφορές για τη Θεσσαλονίκη. Και σε αυτή την ονομασία δεν λείπουν οι διαφορετικές προσεγγίσεις. Αναφέρεται ότι Εβραίος κρατούμενος, ο Νατάν Γκιλιδιά, ανέλαβε το 1890 να φέρει εις πέρας το δύσκολο καθήκον με αντάλλαγμα να κερδίσει την ελευθερία του. Είναι βέβαιο ότι η κίνηση αυτή συμπίπτει χρονικά με την περίοδο του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β' που ακολουθούσε φιλοευρωπαϊκή πολιτική.
Για άλλους όμως ο Πύργος ήταν πάντα λευκός, αφού κατασκευάστηκε από υπόλευκη πέτρα που απαντάται και σε άλλα κτίρια της Θεσσαλονίκης, όπως το περίφημο Αλατζά Ιμαρέτ, που ανάγεται στην περίοδο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς.
Η αρχιτεκτονική του Πύργου δεν περιλαμβάνει ιδιαίτερα στοιχεία, πέρα από την κυκλική του κάτοψη. Το ύψος του είναι 33,90 μέτρα και η διάμετρός του 22,70 μέτρα, ενώ το μήκος της εξωτερικής περιμέτρου του φτάνει τα 70 μέτρα. Διαθέτει έξι ορόφους, που εξυπηρετούνται αλλά και οριοθετούνται από σκάλα, μήκους 120 μέτρων, με 95 πλατύσκαλα, που περιτρέχει την εσωτερική πλευρά του τοίχου με μορφή κοχλία.
Ο τελευταίος όροφος, με διάμετρο 8,50 μέτρα, είναι μια μικρογραφία του βασικού Πύργου, με τον οποίο συνδέεται χάρη σε μια εξωτερική σιδερένια σκάλα.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
1. Το όνομα
Η ιστορία της Θεσσαλονίκης ξεπερνά τους 23 αιώνες. Πήρε το όνομά της από τη γυναίκα του Κάσσανδρου, που ήταν αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
2. Κέντρο διαβιβάσεων
Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Λευκός Πύργος αποτέλεσε το συμμαχικό κέντρο διαβιβάσεων, ενώ ώς το 1983 στέγασε την Αεράμυνα, το Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου και τους ναυτοπρόσκοπους.
3. Εκθεση
Από το 2006 ο Λευκός Πύργος ανήκει στη δικαιοδοσία του Βυζαντινού Μουσείου και ο βασικός χώρος των 450 τετραγωνικών λειτουργεί ως μόνιμη έκθεση της μακραίωνης ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
