Caryl Ferey
«Μαπούτσε»
Μυθιστόρημα
Μετάφραση: Αργυρώ Μακάρωφ
Αγρα 2013, σελ. 475
Της Μαριάννας Σκιαδά
Η περίεργη λέξη του τίτλου είναι το όνομα της τρίτης πολυπληθέστερης σήμερα φυλής γηγενών της Νότιας Αμερικής. Οι Μαπούτσε κατοικούσαν στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Χιλής και σε ένα κομμάτι της Αργεντινής, πριν δε από την ισπανική κατάκτηση του 1541 ο πληθυσμός «των ανθρώπων της γης» (μαπού σημαίνει γη και τσε άνθρωπος) έφτανε περίπου στα δύο εκατομμύρια. Οι διώξεις εναντίον τους υπήρξαν ανηλεείς και στις δύο χώρες, παρ' όλα αυτά όμως, ο πληθυσμός τους σήμερα στη Χιλή φτάνει το 1,5 εκατομμύριο και αποτελεί το 10% του πληθυσμού της χώρας, ενώ στην Αργεντινή τις διακόσιες χιλιάδες.
Μια Μαπούτσε, η Ζανά, και ένας ιδιόρρυθμος ντετέκτιβ που κάνει έρευνες για τους εξαφανισμένους κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Βιντέλα (1976-1981) και του στρατιωτικού καθεστώτος που τον διαδέχθηκε μέχρι το 1983 στην Αργεντινή, ο Ρουμπέν Καλδερόν, φυλακισμένος και βασανισμένος και ο ίδιος από τη χούντα, είναι οι πρωταγωνιστές του καινούργιου αστυνομικού μυθιστορήματος του ταξιδευτή-συγγραφέα Καρίλ Φερέ. Ο σαρανταεξάχρονος σήμερα Φερέ γύρισε στα είκοσί του την Ευρώπη με μια μοτοσικλέτα και στη συνέχεια ταξίδευσε σε ολόκληρο τον κόσμο εργαζόμενος περιστασιακά πριν αρχίσει να γράφει και να βιοπορίζεται από τα βιβλία του.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, το Avec un ange sur les yeaux, αλλά και το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα, το Plutot crever, κυκλοφορούν το 1994. Ο Φερέ διαλέγει συχνά τη φόρμα του αστυνομικού μυθιστορήματος για να μιλήσει για θέματα που τον ενδιαφέρουν, όπως οι καταπιεσμένοι, οι μειονότητες, o διωγμός των αυτόχθονων πληθυσμών στις πάλαι ποτέ νέες χώρες, ο ρατσισμός αλλά και ο καθημερινός φασισμός. Στο Utu (2004) η δράση λαμβάνει χώρα στη Νέα Ζηλανδία, ενώ στο Ζulu (2008) στη Νότια Αφρική. Οι Μαορί, οι Ζουλού και στο ανά χείρας μυθιστόρημα οι Μαπούτσε, κατατρεγμένοι και περιθωριοποιημένοι από τη λευκή άρχουσα τάξη, πολεμούν να ξαναβρούν τη χαμένη τους αξιοπρέπεια.
Εκπρόσωπος των αυτόχθονων Μαπούτσε στο παρόν βιβλίο είναι η γλύπτρια Ζανά, η οποία στα δεκαεννιά της εγκατέλειψε την κοινότητά της για το Μπουένος Αϊρες και τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών. Η Ινδιάνα με το επίπεδο στέρνο σαν τις «πεδιάδες της Αργεντινής», κατάλοιπο του σοκ που έπαθε όταν οι στρατιώτες εισέβαλαν στο πατρικό της σπίτι, περιθωριοποιημένη, ξεριζωμένη και πάμπτωχη, αναγκάστηκε να εργαστεί σαν πόρνη για να τελειώσει τις σπουδές της. Εκείνη την εποχή γνωρίζει κάποιο βράδυ, μετά τη δουλειά σε ένα ύποπτο μπαρ, την Πάουλα, μια τραβεστί που κάνει πιάτσα στα ντοκ του παλιού λιμανιού του Μπουένος Αϊρες, την Μπόκα.
Η δολοφονία με σαδιστικό τρόπο μιας άλλης τραβεστί, της Λους, φίλης της Πάουλα, θα οδηγήσει τη Ζανά στο γραφείο του Ρουμπέν Καλδερόν. Η έρευνα για την ανακάλυψη του δολοφόνου της τραβεστί θα φέρει τη Μαπούτσε και τον ερευνητή αντιμέτωπους με εξέχοντα πρόσωπα της κοινωνίας της Αργεντινής αλλά και με τους ίδιους τους εαυτούς τους. Ο Καλδερόν καλείται να διαλευκάνει, ως γνήσιος ήρωας ενός νουάρ μυθιστορήματος, έναν φόνο αλλά και να αντιμετωπίσει το δικό του ψυχολογικό τραύμα, αυτό που του προκάλεσε ο εγκλεισμός του στη φυλακή κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και ο αποτρόπαιος θάνατος του πατέρα και της αδελφής του κατά τη διάρκεια αυτού του εγκλεισμού. Ενώ η Ζανά, οργισμένη, θα καταφεύγει στην κουλτούρα της φυλής της για να εκδικηθεί. Η κάθαρση έρχεται και για τους δύο στο τέλος του βιβλίου.
Εγκλήματα της πολιτικής, στρατιωτικής αλλά και θρησκευτικής ελίτ της δικτατορίας καθώς και η συγκάλυψή τους από τους κατοπινούς κρατούντες αποκαλύπτονται σταδιακά καθώς ξετυλίγεται η αφήγηση. Η χρεοκοπία της χώρας, ο λαός που υποφέρει αλλά και η πολιτική εξήγηση για τα αίτια της καταστροφής καταγράφονται επίσης σε τούτο το πολιτικό μυθιστόρημα το οποίο χρησιμοποιεί την αστυνομική πλοκή και τη φόρμα του νουάρ αστυνομικού μυθιστορήματος, του ψυχολογικού δηλαδή αστυνομικού για να αφηγηθεί τη νουάρ πρόσφατη ιστορία της Αργεντινής, η οποία στοιχειώνει μεν τον Καλδερόν και τη Ζανά, αλλά ξετυλίγεται αβίαστα μέσα στις σελίδες του βιβλίου χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη.
Η σκοτεινή, βίαιη, κινηματογραφική ατμόσφαιρα, οι γοργοί ρυθμοί και η σύγχρονη γλώσσα φτιάχνουν τον μυθιστορηματικό κόσμο του «Μαπούτσε» το οποίο διαβάζεται απνευστί καθηλώνοντας τον αναγνώστη. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το ότι βραβεύτηκε με το βραβείο Landerneau Polar 2012, έχει ανακηρυχθεί το καλύτερο αστυνομικό του 2012 από τη σύνταξη του περιοδικού Lire και έχει κερδίσει το Βραβείο των αναγνωστών Goutte de sang d’encre, Βιέννη 2012.
