Στα τηλεοπτικά δελτία των 8 κάποιοι πέφτουν από τα… σύννεφα με την ιστορία της κατάξανθης Μαρίας που εντοπίστηκε σε καταυλισμό Ρομά. Ωστόσο, τα περιστατικά εγκατάλειψης νεογνών αλλά και βρεφοκτονίας είναι συχνά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Από τον Κρόνο και τις απρόσωπες βρεφοδόχους του Μεσαίωνα ώς το σύγχρονο εμπόριο βρεφών…
«Θεμελιώθηκε το 1872 και ολοκληρωθηκε σε μια διετία, χρόνο-ρεκόρ για δημόσιο κτίριο, με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από έρανο
Της Χαράς Τζαναβάρα
Το «δαντελένιο» κτίριο στην αρχή της οδού Πειραιώς βρίσκεται σήμερα υπό ανακαίνιση και υπολογίζεται μέσα στον επόμενο χρόνο να ανοίξει και πάλι τις πύλες του ως παράρτημα της Δημοτικής Πινακοθήκης, αλλά για περισσότερο από έναν αιώνα προσέφερε απλόχερα την πρώτη αγκαλιά σε νεογέννητα που δεν γνώρισαν το γονικό χάδι. Αλλωστε ως «Δημοτικό Βρεφοκομείο» καταγράφεται και στη νέα του χρήση, που ξεκίνησε το 1982 φιλοξενώντας πολύτιμες εικαστικές συλλογές του πρώτου δήμου της χώρας.
Η μέριμνα για τα εγκαταλειμμένα βρέφη αλλά και τη μητρότητα είχε περιληφθεί στις προτεραιότητες του νεότερου ελληνικού κράτους. Ηταν άλλωστε εποχή που η παιδική θνησιμότητα κάλπαζε και υπολογίζεται ότι το 85-95% των έκθετων βρεφών έχανε τη μάχη για τη ζωή πριν συμπληρώσει τον πρώτο του χρόνο, όταν και στα «επίσημα» παιδιά το αντίστοιχο ποσοστό έφτανε το 25%. Το 1843 ο δήμος είχε νοικιάσει διάφορα κτίρια για το σκοπό αυτό. Ηταν οικήματα δίπλα στη Μητρόπολη ή τον ναό των Αγίων Θεοδώρων, όπου εθελόντριες αναλάμβαναν να φροντίσουν τα εγκαταλειμμένα νεογνά. Γρήγορα όμως οι Αρχές διαπίστωσαν ότι οι εστίες αυτές βρίσκονταν στο κέντρο της πρωτεύουσας και επομένως δεν εξασφάλιζαν συνθήκες μυστικότητας για την προσέγγιση των δυστυχισμένων μητέρων.
Το 1860 η Δημοτική Αρχή άρχισε να αναζητεί έκταση εκτός κέντρου για λειτουργία οργανωμένου βρεφοκομείου και ακολούθησε τη συνήθη πρακτική: εφαρμόστηκε η πολεοδομική… αυτοφαγία, με την οποία αποκόπηκε ένα τμήμα από την πλατεία Λουδοβίκου! Είναι γνωστότερη ως πλατεία Κουμουνδούρου, ενώ η επίσημη ονομασία της και μάλιστα από τα τέλη του 19ου αιώνα είναι πλατεία Ελευθερίας. Τότε ήταν μια αλάνα που έφτανε ώς το δημαρχείο. Η ευρύτερη περιοχή, με βάση τους αρχικούς σχεδιασμούς του 1836 της τότε νέας πρωτεύουσας, βρισκόταν δίπλα στα ανάκτορα που είχαν χωροθετηθεί στην πλατεία Ομονοίας. Μάλιστα αρκετοί πλούσιοι ομογενείς από τις παραδουνάβιες χώρες είχαν σπεύσει να ανεγείρουν τα αρχοντικά τους. Γρήγορα όμως τα σχέδια άλλαξαν και το παλάτι κατασκευάστηκε στο Σύνταγμα, με αποτέλεσμα να αρχίσει η παρακμή για τη μεγαλόπρεπη οδό Πειραιώς. Ενα μέρος της ακολουθεί τα ίχνη της αρχαίας οδού που ένωνε την Αθήνα με το πρώτο λιμάνι της χώρας. Το πρώτο τμήμα, ώς το Γκάζι, κατάφερε να διατηρήσει ώς τα μέσα του 20ού αιώνα τον αστικό χαρακτήρα του. Στο υπόλοιπο αναπτύχθηκαν οι πρώτες βιοτεχνίες και αργότερα μεγάλα εργοστάσια.
Η απόφαση για το βρεφοκομείο σκόνταψε στην -επίσης συνήθη- οικονομική στενότητα. Προκηρύχθηκε έρανος, στον οποίο ο Ηπειρώτης ομογενής και γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην Πετρούπολη Ιωάννης Κοντογιαννάκης διέθεσε το αστρονομικό για την εποχή ποσόν των 40.000 φράγκων και στη συνέχεια πρόσθεσε άλλα 15.000. Η βασίλισσα Αμαλία έδωσε 20.000 δραχμές και άλλες τόσες εξασφάλισε το ταμείο του δήμου, που πάντα ήταν «μείον». Παρ΄ όλα αυτά, ο Παναγής Κυριακός, που διετέλεσε δήμαρχος την περίοδο 1870-79, κατάφερε να παρουσιάσει πλούσιο έργο σε πολλούς τομείς κοινωνικής πρόνοιας.
Ο θεμέλιος λίθος είχε τεθεί το 1872 από τη βασίλισσα Ολγα και η κατασκευή ολοκληρώθηκε σε μια διετία, που αποτελεί χρόνο-ρεκόρ ώς τις ημέρες μας. Τα σχέδια είχαν ανατεθεί στον Παναγή Κάλκο. Ηταν μάλιστα το πρώτο έργο του πολυπράγμονα και ταλαντούχου αρχιτέκτονα. Γεννημένος στην Αθήνα το 1810, είχε σπουδάσει αρχιτεκτονική στο Μόναχο χάρη σε υποτροφία που του εξασφάλισε ο Οθωνας, όπου δούλεψε δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, όπως ο Φρ. Γκάιρντερ, που σχεδίασε τα παλαιά ανάκτορα, τη σημερινή Βουλή. Ως το 1878 που πέθανε, πρόλαβε να υπογράψει εμβληματικά κτίρια της πρωτεύουσας, όπως το Δημαρχείο της Αθήνας, το παλιό Μουσείο της Ακρόπολης, το Βαρβάκειο Λύκειο, που δυστυχώς έχει κατεδαφιστεί, και σημαντικούς ναούς όπως του Αγίου Νικολάου στη Βασ. Σοφίας. Είχε κληθεί να βάλει την τελευταία «πινελιά« στο συγκρότημα του Αρχαιολογικού Μουσείου στην οδό Πατησίων, ενώ συμμετείχε στην αποπεράτωση του μητροπολιτικού ναού και της εκκλησίας της Χρυσοσπηλιώτισσας.
Για να αμβλύνει τα συναισθήματα που θα δημιουργούσε στους διερχόμενους το Βρεφοκομείο, ο Π. Κάλκος σχεδίασε ένα «δαντελένιο« και απόλυτα συμμετρικό κτίριο. Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η στοά με τα διαδοχικά τόξα που υποβαστάζει τον εξώστη του ορόφου και δίνει ιδιαίτερο «αέρα« στο δημιούργημα. Στις πλευρικές εξοχές κυριαρχούν τα αετώματα, που οριοθετούν κλασικά αθηναϊκά ακροκέραμα. «Αντέδρασεν εις την μονοτονίαν αλλά και εις την ψυχρότηταν του απολύτου νεοκλασικού ελληνικού ρυθμού, προσδώσας εις αυτόν κάποιον αισθηματικόν τόνον», περιγράφει ο Κ. Μπίρης στο έργο του «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα».
Το Βρεφοκομείο είχε μεταφερθεί το 1942 στο ΠΙΚΠΑ της Βούλας και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία του το 1977. Ανακαινίστηκε και λειτούργησε από το 1982 ώς το 2010 ως παράρτημα της Δημοτικής Πινακοθήκης, οπότε έκλεισε για να αποκατασταθούν προβλήματα της κεραμοσκεπής.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
1. Η βρεφοδόχος
Σκληρές κόντρες είχε προκαλέσει η τοποθέτηση βρεφοδόχου, που έγινε το 1889. Είχε διαστάσεις που χωρούσαν δύο βρέφη. Μερίδα πολιτών θεωρούσε ότι με αυτό το μέτρο ενθαρρύνεται η απόθεση νεογνών. Λειτούργησε ώς το 1960
2. Προπομπός του Νοσοκομείου Παίδων
Στο Βρεφοκομείο λειτούργησε το πρώτο θεραπευτήριο νεογνών, ο προπομπός του Νοσοκομείου Παίδων, και το 1889 εγκαταστάθηκαν οι τρεις πρώτες θερμοκοιτίδες, με στόχο να μειωθεί η θνησιμότητα βρεφών.
3. Με έργα του Λύτρα ο ναός του
Το 1892 ανατέθηκε στον μηχανικό Σταμάτη Λάρδη η σχεδίαση της εκκλησίας του Βρεφοκομείου. Στην αγιογράφηση πήραν μέρος σημαντικοί καλλιτέχνες, με κορυφαίο τον Νικηφόρο Λύτρα. Ο ναΐσκος των Αγίων Αναργύρων ήταν το καταφύγιο των εγκαταλειμμένων παιδιών. Σε αυτόν έχουν γίνει οι περισσότερες βαφτίσεις σε όλη την Ελλάδα. Γιορτάζει την 1η Ιουλίου και την 1η Νοεμβρίου.
