Του Κώστα Καβανόζη*

Ας μη λησμονούμε ότι οι άνθρωποι δεν διαβάζουν μόνον με τα μάτια, αλλά και με τα αυτιά τους, γράφει ο Θεολόγος Βοσταντζόγλου (Αμάσεια 1895 – Αθήνα 1984) στα προλεγόμενα της δεύτερης –ριζικά αναθεωρημένης– έκδοσης (1962) του Αντιλεξικού του.

Αυγουλάς στη Μασσαλία, έμπορος βαμβακερών στην Κωνσταντινούπολη, διευθυντής αντιπροσωπείας υφασμάτων στο Μάντσεστερ, ιδιοκτήτης εργοστασίου κορδελοποιίας στην Αθήνα, αυτοδίδακτος στην ελληνική, βραβευμένος σε ποιητικό διαγωνισμό του 1912, λεξικογράφος.

Ο συντάκτης του παρόντος έργου, αναφέρει στα ίδια προλεγόμενα, εδώ και πολλά χρόνια είχε αρχίσει να συντάσσει μικρή συλλογή από λέξεις και φράσεις της ελληνικής για ατομική του χρήση και ικανοποίηση των λογοτεχνικών του φιλοδοξιών. Η συλλογή όμως αυτή σιγά σιγά κι απρόβλεπτα πήρε διαστάσεις και ανάλωσε τόσο χρόνο που ο συγγραφέας, αντί να εξελιχθεί σύμφωνα με τα νεανικά του όνειρα σε λογοτέχνη περιωπής, έμεινε μόνο λεξικογράφος.

Σε αυτόν τον λεξικογράφο πάντως, μου έλεγε πρόσφατα στενός φίλος και καλός διηγηματογράφος, θα έπρεπε όλοι εμείς που γράφουμε να στήσουμε ένα άγαλμα.

Οποιος ξημεροβραδιάζεται ψάχνοντας λέξεις, ξέρει. Για κάθε έννοια –ο Φλομπέρ το έχει πει– υπάρχει μία και μοναδική λέξη. Πώς όµως να βρει κανείς αυτή τη «mot juste» του Φλομπέρ µέσα στον αχανή ωκεανό της γλώσσας; διερωτάται ο Βοσταντζόγλου. Ο ίδιος τόλμησε να βουτήξει πολύ βαθιά. Παρατώντας τη λογοτεχνία (δεν ήταν λίγα τα μυθιστορήματα που ξεκίνησε να γράφει και έσκισε) συνέχισε σε όλη του τη ζωή να ασχολείται με την πρώτη ύλη της, τις λέξεις. Σήμερα θα είχαμε και τρίτη αναθεωρημένη έκδοση του Αντιλεξικού, αν προλάβαινε. Το Αντιλεξικό δεν έχει τα λήμματα σε αλφαβητική σειρά, αλλά χωρίζει το λημματολόγιό του σε 1.500 βασικές έννοιες, συχνά αντίθετες (π.χ. φιλαργυρία – γενναιοδωρία), και για κάθε έννοια αναφέρει όλες τις συναφείς λέξεις. Επειδή λοιπόν έχει ως προϋπόθεση την «ταξινόμηση του κόσμου», είναι πολύ πιο επίπονο εγχείρημα αλλά προσφέρει πληροφορίες που ένα συμβατικό λεξικό συνωνύμων δεν μπορεί να προσφέρει, μεταξύ άλλων δίνει όλα τα μέρη του λόγου καθώς και εκφράσεις, παρατηρεί στο ιστολόγιό του ο Νίκος Σαραντάκος.

Σκέφτομαι καμιά φορά τι κότσια θέλει να μείνεις «μόνο λεξικογράφος», όταν το ταλέντο σου ξεχειλίζει. Τι κότσια θέλει, αντί να φτιάχνεις τον κόσμο σου, να δίνεις ό,τι έχεις και δεν έχεις στους άλλους για να φτιάξουν αυτοί τον δικό τους.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

*Συγγραφέας