Ινγκο Σούλτσε
«Αδάμ και Εβελιν»
Μετάφραση: Γιώτα Λαγουδάκου
Καστανιώτης, 2013, σελ. 296
Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη
«Απέναντί σου το χειρότερο μέχρι που θα σε κάνει να γελάσεις», έγραφε ο Μπέκετ στις «Σαχλοκουβέντες» του και η Ιστορία έχει δείξει ότι η διαβρωτική ισχύς του χιούμορ είναι από τους μεγαλύτερους εχθρούς των αυταρχικών καθεστώτων. Η τέχνη έχει χρησιμοποιήσει πολλές φορές αυτό το στοιχείο στηλιτεύοντας την άκαμπτη αυστηρότητα και σοβαροφάνεια της απολυταρχίας μέσα από τις διώξεις του γέλιου. Στο «Αδάμ και Εβελιν» ο Ινγκο Σούλτσε βρίσκει τη χρυσή τομή μεταξύ χιούμορ και παρωδίας στη λεπτή ειρωνεία με την οποία πλέκει τη δράση των ηρώων του. Αφηγείται πάντοτε σοβαρά, ποτέ όμως εντελώς σοβαρά, ακόμα και μπροστά σε μεγάλες αποφάσεις, όπως ένας χωρισμός ή η λαθραία έξοδος από την Ανατολική Γερμανία, και επιμένει στην ελαφρότητα με την οποία ντύνει ολόκληρο το βιβλίο. Τα πάντα λειτουργούν αμφίσημα: πρόκειται για μια ρεαλιστική ερωτική ιστορία ή για μια αλληγορία για τους χαμένους παραδείσους του σοσιαλιστικού καθεστώτος και τη διάψευση των δυτικών ονείρων που υπόσχονταν έναν άλλο, καταναλωτικό, παράδεισο στη Δύση;
Ο Αδάμ και η Εβελιν του Σούλτσε ζουν ευτυχισμένοι στην Ανατολική Γερμανία το καλοκαίρι του 1989. Το καθεστώς δεν τους αφήνει να έχουν όλα όσα θέλουν, αλλά έχουν αρκετά και δεν αισθάνονται ότι τους λείπει κάτι ακόμα. Ο Αδάμ ίσως έχει περισσότερα από όσα του αναλογούν, αφού πέρα από την Εβελιν ερωτοτροπεί ασύστολα και με τις πελάτισσές του. Οταν η Εβελιν το μαθαίνει, εγκαταλείπει όχι μόνο αυτόν αλλά και τη χώρα, μαζί με το βιβλικό φίδι που εδώ το ερμηνεύει ένας Δυτικογερμανός βιολόγος, ο Μίχαελ. Αρχίζει ένα μακρύ ταξίδι στην Τσεχία και την Ουγγαρία, στο ένα αυτοκίνητο ο Μίχαελ με την Εβελιν και πίσω τους, στο Βάρτμπουργκ του ’61, ο Αδάμ με τη χελώνα Ελφρίντε και την Κάτια, ακόμα μια Ανατολικογερμανίδα που θέλει να περάσει λαθραία τα σύνορα. Και όλα αυτά ενώ η Ευρώπη σείεται, οι Λαϊκές Δημοκρατίες είναι έτοιμες να καταρρεύσουν και ο κόσμος είναι μπροστά στη μεγαλύτερη αλλαγή μετά το τέλος του πολέμου.
Το στιλ της αφήγησης είναι καθοριστικό στη συνολική εικόνα του βιβλίου. Εκτεταμένοι διάλογοι ανάμεσα στους ήρωες για κάθε θέμα του επιστητού, από τα τοπωνύμια ώς τα αυτοκίνητα, τις ερωτικές σχέσεις, τη μόδα και το κάμπινγκ. Εχουμε επέλαση των ασήμαντων λεπτομερειών, αλλά τελικά αυτές είναι που συγκροτούν την καθημερινότητα των ανθρώπων είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά των συνόρων. Αν και το κείμενο δεν είναι θεατρογενές, ο συγγραφέας έχει αποσυρθεί και εμπιστεύεται τους ήρωές του να τραβήξουν όλη τη δράση μέσα από τους διαλόγους τους. Ο ίδιος παρεμβαίνει σποραδικά μόνο, για να ξεκουράσει τον αναγνώστη με σύντομες περιγραφές.
Το βιβλίο ξενίζει, δεν έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε για τις μεγάλες τομές της Ιστορίας με ανάλογη ελαφρότητα. Το «Αδάμ και Εβελιν» δεν είναι ακόμα ένα πολιτικό βιβλίο αλλά είναι πολιτικό στον πυρήνα του, αφού αβίαστα τοποθετεί τους ήρωές του να κινούνται ανάμεσα στα δύο συστήματα και παρατηρεί πώς επηρεάζονται οι ζωές τους. Οι τέσσερις βασικοί ήρωες είναι γεννημένοι εντός του ιστορικού τους χρόνου και του γεωγραφικού τους χώρου. Αυτή η ιστορία δεν θα μπορούσε να διαδραματίζεται πουθενά αλλού. Οι σχέσεις καθορίζονται από τον χώρο στον οποίο αναπτύσσονται. Και όταν αλλάζουν περιβάλλον δυσκολεύονται να διατηρηθούν, αλλάζουν μορφή και δυναμική. Οι Ανατολικογερμανοί ταξιδεύουν στη Δύση μόνοι με τον εαυτό τους και εκεί πρέπει να ανακαλύψουν ξανά ποιοι είναι αλλά και ποιο είναι το περιεχόμενο των λέξεων «αγάπη», «συντροφικότητα», «όνειρα» και «καθήκον».
Η ζωή στα σοσιαλιστικά καθεστώτα έχει υπάρξει αφορμή για πολλά αριστουργήματα, είτε με το σκληρό βλέμμα του ρεαλισμού είτε με τη λοξή υπονόμευση της παρωδίας. Το «Αδάμ και Εβελιν» διαβάζεται απνευστί αλλά δεν στέκεται ισάξιο με αυτά. Εστιάζοντας, όμως, σε ένα πολύ συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο, λίγους μήνες πριν και μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, υπενθυμίζει πλευρές του σοσιαλιστικού καθεστώτος που ο δημόσιος λόγος επιμένει να αγνοεί και κοιτάζει με έκπληξη, με τα μάτια ενός ξένου, τον δυτικό κόσμο. Στη σημερινή κρίση, που έχει ταράξει όσες βεβαιότητες είχαμε και πιθανόν να οδηγήσει σε νέα αλλαγή παραδείγματος, το «Αδάμ και Εβελιν» προσφέρει την ευκαιρία για περισυλλογή ως προς το τι ήταν το ’89, τι σήμαινε για όσους το έζησαν στην πρώτη γραμμή, αλλά και τι θα μπορούσε τελικά να είναι.
