Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Αγγλία, μέσα του 19ου αιώνα. Η οικογένεια ενός καλλιεργημένου ιερέα, που για λόγους συνείδησης αναγκάζεται να εγκαταλείψει την ενορία του, από τον ειρηνικό, ειδυλλιακό αγροτικό Νότο της χώρας, μεταναστεύει και εγκαθίσταται σε μια πόλη του βιομηχανικού Βορρά, βρόμικη, γεμάτη καπνό και σκόνη, όπου παράγουν βαμβακερά υφάσματα. Δρόμοι σκονισμένοι και θορυβώδεις, ρυάκια μολυσμένα, κτίρια μαυρισμένα, φτώχεια, σκληρή δουλειά και παιδική εργασία στις κλωστοϋφαντουργίες, κρύο και υγρό κλίμα, ασθένειες, και ταυτόχρονα η δυναμική της βιομηχανίας που μέσα από συγκρούσεις κάνει τα πρώτα της βήματα.
Αυτός είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία του μυθιστορήματος «Βορράς & Νότος» της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, μιας Αγγλίδας συγγραφέως που, ως σύζυγος ιερέα στην Αγγλία της Βιομηχανικής Επανάστασης, έζησε από μέσα και περιέγραψε με γλαφυρό και ειλικρινή τρόπο τη μετεξέλιξη μιας αγροτικής κοινωνίας σε βιομηχανική, με την παράλληλη αλλαγή των οικονομικών και κοινωνικών ηθών, τη μετεξέλιξη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και την αδυναμία των παλιών αριστοκρατών-εισοδηματιών να κατανοήσουν το καινούργιο, καθώς ζούσαν με χρήματα την προέλευση των οποίων καλά καλά δεν γνώριζαν και πίστευαν ότι για να πλουτίσει κανείς αρκούσε «να χτυπήσει παλαμάκια». Ο καπνισμένος βιομηχανικός Βορράς απέναντι στον αγνό και υγιή αγροτικό Νότο, η σύγκρουση της ανερχόμενης αστικής τάξης με αυτήν των φεουδαρχικής καταγωγής αριστοκρατών, οι διαφορές ανάμεσα στον «ευγενή κύριο» (gentleman) και τον αυτοδημιούργητο «πραγματικό άνδρα» (real man), οι «λεπτεπίλεπτες» κυρίες της καλής κοινωνίας, μεγαλωμένες με γαλλικά και πιάνο, και οι γυναίκες που πιστεύουν στη μόρφωση, την αξιοπρέπεια και την ισοτιμία. Παράλληλα παρακολουθούμε την ανάπτυξη των «μοντέρνων» μεθόδων επένδυσης χρημάτων (πρώιμες μορφές ομολόγων), που δημιουργούν και καταστρέφουν επιχειρηματίες, και την εργατική τάξη, που πλέον συγκροτείται σε σώμα, σχηματίζει σωματεία, συνειδητοποιεί τη θέση και τον ρόλο της στην παραγωγική διαδικασία και διεκδικεί με απεργίες τα δικαιώματά της. Ολα αυτά, και οι συνειρμικές προβολές στη σύγχρονη εποχή που προκαλούν, υπάρχουν και συνθέτουν αυτό το βιβλίο, που παρεμπιπτόντως είναι μια ερωτική ιστορία η οποία αναπτύσσεται στο πλαίσιο των κοινωνικών τάξεων που μετεξελίσσονται, παλεύοντας με τις προκαταλήψεις και τις ιδεοληψίες αιώνων.
Η Ελίζαμπεθ Γκάσκελ υπήρξε προσωπική φίλη του Ντίκενς, αλλά και της Σαρλότ Μπροντέ, ενώ οι Βρετανοί φιλόλογοι την κατατάσσουν στο ίδιο επίπεδο με την Τζορτζ Ελιοτ, την Τζέιν Οστεν και τον Τόμας Χάρντι. Η Βιρτζίνια Γουλφ χαρακτήριζε τα βιβλία της έργα που πραγματικά «απευθύνονται σε ενηλίκους». Στην Ελλάδα δεν είναι γνωστή, καθώς το έργο της δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά – ή τουλάχιστον είναι πολύ δύσκολο να το βρεις. Μόνο όσοι ήταν κάποια στιγμή τυχεροί ίσως παρακολούθησαν στην παλιά και αμαρτωλή ΕΡΤ κάποιο από τα βιβλία της μεταφερμένο στην τηλεόραση ως σειρά του BBC. Πρόκειται για βιβλία («Βορράς και Νότος», «Σύζυγοι και κόρες», «Κράνφορντ», «Ρουθ» κ.α.) που ανατέμνουν με εξαιρετική ακρίβεια και ειλικρίνεια την κοινωνία της εποχής, οι χαρακτήρες είναι σύνθετοι και πολύπλευροι. Οι ηρωίδες δεν ακολουθούν πιστά τις κοινωνικές συμβάσεις και κάποια στιγμή, έστω ενδόμυχα, παραδέχονται την απέχθεια και την καταπίεση που νιώθουν από αυτές. Η δράση κινείται και εξελίσσεται μέσα στις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και με αυτό τον τρόπο αποκαλύπτει το διεισδυτικό βλέμμα μιας συγγραφέως που δεν υπήρξε παρατηρητής της ζωής, αλλά συμμέτοχος των γεγονότων.
Θα ήταν ευχής έργο αν κάποιος αναλάμβανε την έκδοσή τους στη γλώσσα μας. Στα δύσκολα χρόνια της πνευματικής φτώχειας που διανύουμε, ενώ αναζητούμε απάγκιες γωνιές, θα ήταν καλό να ξαναγυρίζουμε πότε πότε στα διαμάντια της καλής κλασικής λογοτεχνίας. Σ’ εκείνο το είδος γραπτού λόγου που προκαλεί αισθήματα απόλαυσης, ενώ την ίδια στιγμή γίνεται αφορμή για σκέψη και ίσως για εκ νέου δημιουργία.
