Του Τάσου Τσακίρογλου

Τις προηγούμενες μέρες, εντελώς συμπτωματικά, φυλλομετρώντας κάποιες από τις συνεντεύξεις ξένων διανοητών για την «Εφημερίδα των Συντακτών», συνειδητοποίησα κάτι που για μια στιγμή με συγκλόνισε και με έβαλε σε σκέψεις. Τι ήταν αυτό; Οτι η σχέση ανάμεσα στο δράμα που ζούμε με τη σημερινή κρίση και στον ανθρώπινο ψυχισμό είναι πολύ βαθύτερη απ’ ό,τι συνήθως αντιλαμβανόμαστε.

Αποτελεί κοινό τόπο ότι η Ευρώπη (και όχι μόνο) βρίσκεται σε φάση καταλυτικής ΥΦΕΣΗΣ και ότι μια από τις βασικές συνέπειές της στους ανθρώπους είναι η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Μιλώντας και για τα δύο με κοινωνικούς επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο για τις ανάγκες της εφημερίδας, διαπίστωσα ότι και οι δύο αυτές έννοιες, διόλου τυχαία, εκφράζονται από την ίδια αγγλική λέξη: DEPRESSION!

Η πανουργία λοιπόν της γλώσσας καταδεικνύει με έμμεσο τρόπο τον κρυφό δεσμό που συνδέει, πέρα από τα προφανή, την «ύφεση» με την «κατάθλιψη». Φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η πανδημία του φαινομένου αυτού στις περισσότερες χώρες του Νότου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα δεν αφορά τον ατομικό ψυχισμό, έστω και εάν συχνά προσλαμβάνεται έτσι, αλλά ένα κοινωνικό υποπροϊόν της βίαιης μετάβασης από μια περίοδο εκρηκτικής ανάπτυξης σε μια περίοδο ραγδαίας οικονομικής ύφεσης.

Η οικονομία του αρπακτικού καπιταλισμού ως άλλος Σάιλοκ δεν απαιτεί μόνο μέρος του εισοδήματος και του βιοτικού μας επιπέδου για τα «δάνεια» του παρελθόντος, αλλά και μια «λίβρα» από την ψυχή και το μυαλό μας. Ο τυφώνας της κρίσης δεν αφήνει πίσω του μόνο κοινωνικά ερείπια και στάχτες «κεκτημένων», αλλά και ανθρώπινα ναυάγια, ακρωτηριασμένα στην πιο ευαίσθητη πτυχή τους: την ψυχική τους ισορροπία.

Η «διπολική διαταραχή», όρος που έχει εισβάλει εσχάτως στο πεδίο των εμπειριών μας, δείχνει να αντιστοιχίζεται κατά έναν τρόπο με τη «διαταραχή-εναλλαγή» των οικονομικών κύκλων, οι οποίοι απαιτούν από τους ανθρώπους «διαθεσιμότητα», «ευελιξία» και «ικανότητα προσαρμογής» στις διακυμάνσεις των αγορών. Οσοι δεν διαθέτουν αυτές τις «αρετές» ή δεν επιθυμούν να τις υιοθετήσουν, καλούνται να πληρώσουν το τίμημα της ψυχικής «επισκευής», ώστε να γίνουν «λειτουργικοί» για την παραγωγική διαδικασία ή να συνεχίσουν να ζουν έξω απ’ αυτήν, αλλά υπό «επιτήρηση».

Οπως τραγουδούσαν πριν από δεκαετίες οι Pink Floyd στο δυστοπικό «Brain Damage» (εγκεφαλική βλάβη):

The lunatic is in my head

you raise the blade, you make the change

you rearrange me ‘till I’m sane

you lock the door

and throw away the key

there’s someone in my head but it’s not me

[...]Πιάνεις το νυστέρι, κάνεις τη μετατροπή,

Με επαναπρογραμματίζεις ώστε να γίνω «σώφρων»

[...]Υπάρχει κάποιος μέσα στο μυαλό μου, αλλά δεν είμαι εγώ.

Συμπέρασμα; Η συλλογική αντίσταση μπορεί να βάλει φρένο σε κάθε κοινωνική μηχανική που έχει στο στόχαστρο τη ζωή και το μυαλό μας.