Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης προβλήθηκε η ταινία τού Μοχάμαντ Ρασούλοφ «Τα χειρόγραφα δεν καίγονται». Ο ίδιος ήταν απών, έγκλειστος στη χώρα του και με 20ετή απαγόρευση να κάνει σινεμά. Συζητήσαμε με μόνιμο κάτοικο του Ιράν, που γνωρίζει τον διάσημο σκηνοθέτη και φίλο τού Παναχί. Μας περιέγραψε μια κόλαση
Της Νόρας Ράλλη
«Χαίρομαι που βρίσκομαι στο Φεστιβάλ Κανών, το οποίο μου είναι πολύ οικείο. Γνωρίζω ότι βρίσκονται στην αίθουσα Ιρανοί δημοσιογράφοι και κριτικοί κινηματογράφου, οι οποίοι θα γράψουν ότι η ταινία μου δεν έχει καλλιτεχνική αξία, επειδή θέλουν να μπορέσουν να επιστρέψουν στη χώρα τους. Το καταλαβαίνω και δεν κρατώ κακία».
Αυτός ήταν ο χαιρετισμός του σκηνοθέτη Μοχάμαντ Ρασούλοφ φέτος στις Κάνες, όπου κατόρθωσε να παραβρεθεί παρουσιάζοντας την τελευταία του ταινία «Τα χειρόγραφα δεν καίγονται» (Manuscripts Don’t Burn) στο τμήμα «Ενα κάποιο βλέμμα». Εφυγε με το βραβείο της Διεθνούς Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Ωστόσο, από τότε έως σήμερα βρίσκεται σε κατ' οίκον περιορισμό και του έχει αφαιρεθεί το διαβατήριο. Για τον λόγο αυτό δεν ήταν παρών στο πρόσφατο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου προβλήθηκε η ταινία του.
Κατορθώσαμε, ωστόσο, να λάβουμε πληροφορίες για το κατά πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα τα όσα διαδραματίζονται στην ταινία από κάποιον που ξέρει καλά τι ισχύει στο Ιράν. Είναι λογικό (και χαρακτηριστικό) ότι δεν μπορούμε να αναφέρουμε την πηγή μας με το όνομά της. Οπως μας είπε, «κάθε δημοσίευμα σε κάθε χώρα που αναφέρεται στο Ιράν μεταφράζεται από την πρεσβεία και υπάρχει αντίκτυπος –πολλές φορές και ακραίας μορφής». Σεβόμενοι, λοιπόν, αυτή την πραγματικότητα, θα αναφερόμαστε στο πρόσωπό του ως «η πηγή», καταχρηστικά στο θηλυκό γένος, χωρίς να λέμε καν αν είναι άντρας ή γυναίκα ή με τι ακριβώς ασχολείται. Φυσικά, μένει μόνιμα στο Ιράν και μας μίλησε κατά πρόσωπο. Ούτε πού «τη» συναντήσαμε μπορούμε να αναφέρουμε. Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως διαθέτει τη γνώση (σχετίζεται με τα Γράμματα και τις Τέχνες) και την κατάλληλη εμπειρία. Απλώς, δεν μπορεί να μιλήσει ελεύθερα, αν θέλει να επιστρέψει ασφαλής στη χώρα της.
«Γνωρίζω καλά τον Ρασούλοφ. Είναι φιλήσυχος και ήρεμος άνθρωπος, χαμηλών τόνων στην προσωπική του ζωή. Η οικογένειά του βρίσκεται στο Αμβούργο, όπου ήταν και ο ίδιος για αρκετό καιρό. Ωστόσο, αποφάσισε να επιστρέψει στο Ιράν, παρότι γνώρισε το εχθρικό κλίμα εναντίον του. Βλέπετε, οι ταινίες του θίγουν το καθεστώς. Ωστόσο, πίστεψε πως θα του επιτρέψουν να ταξιδέψει, όπως έγινε και στις Κάνες το 2011. Αλλά, το παρελθόν εξαπατά και τώρα του έχουν πάρει το διαβατήριο. Του στέλνουν χρήματα από το Αμβούργο, νομίζω βοηθά και το κράτος εκεί, και έτσι ζει», μας εξομολογήθηκε. Ο Μ. Ρασούλοφ είχε καταδικαστεί μαζί με τον Τζαφάρ Παναχί σε 6ετή φυλάκιση για εχθρική προς το κράτος προπαγάνδα. Το 2011 στις Κάνες, έλαβε άδεια να ταξιδέψει κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, ζητώντας συγγνώμη. Τι γίνεται όμως σήμερα;
Μετριοπαθής ο Ροχανί αλλά δεν φτάνει
«Μπορεί ο νέος μας πρόεδρος, Χασάν Ροχανί, να είναι κάπως πιο συμβιβαστικός ως προς την ελευθερία του λόγου, πιο μετριοπαθής, αλλά τον τελευταίο λόγο τον έχει η θρησκευτική εξουσία. Είναι η υπέρτατη αρχή. Γι' αυτό και πλέον ο Ρασούλοφ έχει 20ετή απαγόρευση να δουλεύει -δικαίωμα που στα περισσότερα μέρη του κόσμου απολαμβάνουν οι σκηνοθέτες». Ωστόσο, κατάφερε να ολοκληρώσει τα «Χειρόγραφα δεν καίγονται», κάνοντας γυρίσματα στο Αμβούργο και στο Ιράν, με ερασιτέχνες ηθοποιούς, που μένουν εκτός Ιράν. «Μπορούσες να το καταλάβεις αμέσως πως είναι κάτοικοι εξωτερικού από την προφορά τους», μας λέει.
Η ταινία δεν κρύβει την άποψή της: ο πολιτισμός βρίσκεται υπό δίωξη στο Ιράν. Διανοούμενοι δολοφονούνται, η αλήθεια αποκρύπτεται, ζωές διαλύονται, γραπτά χάνονται, αλλά… τα χειρόγραφα δεν καίγονται, καθώς παραμένουν ανεξίτηλα γραμμένα στη μνήμη των συγγραφέων τους. Στην ταινία «Closed Curtain» (Κλειστή κουρτίνα) ο Τζαφάρ Παναχί, ακόμα σε κατ' οίκον περιορισμό, αναφέρεται εμμέσως -αλλά ξεκάθαρα- στην προσπάθεια φίμωσης των σκηνοθετών από το ιρανικό καθεστώς. Στα «Χειρόγραφα δεν καίγονται», ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, όπως λέει και στην αρχή της ταινίας, και μιλά για τις δολοφονίες δεκάδων συγγραφέων, διανοουμένων, πολιτικών ακτιβιστών και απλών πολιτών το διάστημα 1988 έως 1998. «Φυσικά αναφέρεται στις διώξεις κατά τη διακυβέρνηση του Αχμαντινετζάντ, υπό την ηγεσία του οποίου τέθηκε υπό κατ' οίκον περιορισμό και ο Τζαφάρ Παναχί. Πλέον δεν είναι και τόσο φίλοι, βέβαια. Διαφωνίες υπάρχουν πάντα. Για παράδειγμα, ο Ρασούλοφ παρουσιάζει πιο σκληρά την αλήθεια. Και έτσι είναι. Ναι, μπορούν ακόμα και να σε σκοτώσουν, αν θεωρήσουν πως είσαι εχθρός του καθεστώτος. Ολες οι κυβερνήσεις, ακόμα και στον πολιτισμένο δυτικό κόσμο, χρησιμοποιούν την “εθνική ασφάλεια” για να τρομοκρατήσουν από διανοούμενους μέχρι απλούς πολίτες. Αλλά, έμμεσα, πιο “ευρωπαϊκά”. Σε μας οι μέθοδοι λογοκρισίας είναι από απλή σύσταση μέχρι θάνατο. Προσωπικά, δεν θα μπορέσω να γράψω για την ταινία “Τα χειρόγραφα δεν καίγονται” σε καμία ιρανική εφημερίδα, είναι επικίνδυνο».
«Να φαίνεται το γέλιο στο πρόσωπό σου, ενώ πονάει η καρδιά σου…» είχε δηλώσει ο Τζαφάρ Παναχί σε παλαιότερη συνέντευξή του. «Το καθεστώς στο Ιράν παρεμβαίνει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, οπότε τα πάντα είναι πολιτικές πράξεις. Μπορείς να φανταστείς ότι υπάρχει μια χώρα στην οποία απαγορεύεται να βάφεις τα νύχια σου; Το φαντάζεσαι; Παρεμβαίνει στα πάντα, σε όλη σου τη ζωή!» έχει πει αντίστοιχα ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ.
