Για τους συμπατριώτες του ήταν μουσικό ίνδαλμα και διάδοχος του Μπρίτεν. Η θρησκευτική του μουσική είχε ευρύ ακροατήριο, ακόμα και ανάμεσα σε μη πιστούς. Ο ίδιος πάντως έλεγε ότι είχε μετανιώσει «για εκείνες τις ανόητες φωτογραφίες με τα εικονίσματα!»

Του Γιάννη Σβώλου

Προχτές έφυγε από τη ζωή ήρεμα, σε ηλικία 69 ετών ο Βρετανός συνθέτης σερ Τζον Τάβενερ (1944-2013). Η ψηλόλιγνη, αιθέρια φιγούρα του –σωματική εκδήλωση του κληρονομικού Συνδρόμου Μάρφαν, που πλήττει τον συνδετικό ιστό του σώματος και τον ταλαιπώρησε σε όλη του τη ζωή- ταίριαξε γάντι στο δημόσιο είδωλο ενός σύγχρονου συνθέτη κλασικής μουσικής, ο οποίος ξεκίνησε ως κοινωνικοπολιτικά μαχητικός μοντερνιστής τη δεκαετία του ΄60 για να στραφεί σταδιακά, τη δεκαετία του ΄70, στην ορθοδοξία και να μονοπωλήσει αργότερα, μαζί με τον Εσθονό Ααρβο Περτ, το ρεύμα του «ιερού μινιμαλισμού» στη μουσική.

Βεβαίως πίσω από αυτήν την κάπως γραφική δημόσια εικόνα, στην οποία μετανόησε πικρά που αφέθηκε να παγιδευτεί για τόσο πολύ, ο Τάβενερ ήταν κάτι πολύ περισσότερο ή μάλλον πολλά περισσότερα. Οι Αγγλοι διαθέτουν μοναδική ικανότητα να προβάλλουν τον μουσικό πολιτισμό τους –Πέρσελ, Ελγκαρ, Χολστ, Βον Ουίλιαμς μέχρι Μπρίτεν και Μπιτλς –, προάγοντάς τον σε διεθνώς κυρίαρχο. Ηδη λοιπόν από το 1968, αμέσως μετά την παρουσίαση του ορατορίου «Η φάλαινα», έσπευσαν να αναγορεύσουν τον τότε 24χρονο Τάβενερ «μουσική ανακάλυψη της χρονιάς» («Guardian») και «ένα από τα καλύτερα ταλέντα της γενιάς του» («The Times»).

Η μητέρα Θέκλα, η Παναγία και το βυζαντινό μέλος

Η αναγνώριση σε διεθνές επίπεδο ήρθε δυο δεκαετίες αργότερα. Ηταν με την «εικόνα (ή εικόνισμα;) σε ήχο», «Η Αγία Σκέπη» («The Protecting Veil» 1989), έργο για τσέλο και έγχορδα εμπνευσμένο από την Παναγία, στο οποίο οι ηχητικοί και αρμονικοί κόσμοι του βυζαντινού άσματος και της δυτικής μουσικής σμίγουν εκστατικά σε ένα κατανυκτικό άκουσμα. Εμβληματικό για τον Τάβενερ και την εποχή, το νέο έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στον δημοφιλή κύκλο συναυλιών BBC Proms, με σολίστα τον Στίβεν Ισερλις. Σύντομα ηχογραφήθηκε με τον ίδιο στη Virgin το 1992 για να γίνει bestseller, χαρίζοντας στον συνθέτη φήμη και οικονομική ανεξαρτησία.

Στο μεταξύ, έχοντας αρχικά ενδιαφερθεί για τον καθολικισμό, τη δεκαετία του ΄70 στράφηκε στη ρωσική ορθοδοξία. Ηταν γι’ αυτόν μια πνευματική αποκάλυψη, άρρηκτα συνδεδεμένη προς τη γνωριμία με τη μητέρα Θέκλα, μια δεσποτική, δογματική Ρωσοαγγλίδα καλόγρια με περίεργο παρελθόν. Η εμπειρία προσέλαβε διάσταση μυστικιστικής «επιστροφής στην πατρίδα» και ο Τάβενερ προσχώρησε στην ορθοδοξία το 1977. Παράλληλα η Θέκλα έγινε μούσα, πνευματική οδηγός και λιμπρετίστα των αναρίθμητων, μικρών έως ανοικονόμητα μεγάλων φωνητικών έργων του θρησκευτικής μουσικής. Η ιδιότυπη σχέση τους διερράγη βίαια το 2003 όταν ο Τάβενερ, έχοντας ένθερμο υποστηρικτή και πνευματικό συνοδοιπόρο τον φιλορθόδοξο πρίγκιπα Κάρολο, είχε αρχίσει να διερευνά με ζήλο το πεδίο των θρησκειών του κόσμου. Εκείνη πέθανε το 2011. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του αυτός συνέχισε να συνθέτει θρησκευτικά έργα υπαγορευμένα από μια δίχως θρησκειακά στεγανά θεώρηση του θείου.

Αισθητικά άνισο, αλλά ασυζητητί πολλαπλά ενδιαφέρον, το έργο του Τάβενερ προσέλκυσε ετερόκλητα ακροατήρια που ουδέποτε θα συναντώνταν σε μια αίθουσα συναυλιών ή σε μια ποπ συναυλία. Είναι επίσης χαρακτηριστικό μιας περιόδου κατά την οποία, ύστερα από αρκετές μεταπολεμικές δεκαετίας υλιστικού ευδαιμονισμού, η Δύση ανακάλυπτε και πάλι –βοηθούσης της πτώσης της κραταιάς ΕΣΣΔ- το «πνευματικό». Το ότι αποτέλεσε δημόσιο είδωλο της αγγλικής μουσικής λειτούργησε ως επιβεβαίωση ότι η τέχνη του πρόσφερε ουσιαστική απάντηση στη δίψα των καιρών για πνευματική αναγέννηση. Οι Αγγλοι βρήκαν σ’ αυτόν τον διάδοχο ισάξιο του Μπρίτεν (1913-1976). Η σύνθεσή του «Τραγούδι για την Αθηνά» ακούστηκε στο Αβαείο του Γουεστμίνστερ στο τέλος της επικήδειας ακολουθίας για την πριγκίπισσα Νταϊάνα. Σίγουρα ο χρόνος θα δώσει μια πιο ψύχραιμη, αντικειμενική αξιολόγηση της παρουσίας του και της συνεισφοράς του.

Ελλάδα και έρωτας

Ο Τάβενερ δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος Ευρωπαίος που λάτρεψε την Ελλάδα: όχι αυτήν όπου ζούμε εμείς, αλλά αυτήν που βίωσε ο ίδιος όποτε και για όσο έζησε κοντά μας. Στην Ελλάδα δημιούργησε, βρήκε ψυχικό και πνευματικό καταφύγιο, τον «τόπο» όπου το νόημα της ζωής του αρθρώθηκε με σαφήνεια και διαύγεια. Στην Ελλάδα έκανε και τον πρώτο, ολιγόμηνης διάρκειας γάμο του με τη Βίκυ Μαραγκοπούλου, χορεύτρια τότε και νυν διευθύντρια του Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, η οδυνηρή ρήξη του οποίου οδήγησε στη δημιουργία μιας ωραίας όπερας. Τη δεκαετία του ΄90 ακούσαμε επανειλημμένως έργα του στο Μέγαρο Μουσικής, με το οποίο είχε τότε ιδιαίτερη σχέση. Το 1992 και ξανά το 1995 στο πλαίσιο τού «Κύκλου Ελληνικής Μουσικής», η Καμεράτα παρουσίασε την «Αγία Σκέπη». Στο ίδιο πλαίσιο ακούστηκε το ορατόριό του «Αποκάλυψη», ενώ το 1999-2000, στον κύκλο «Σταυροδρόμια», είχαν δοθεί ουκ ολίγα φωνητικά έργα του δίπλα σε συνθέσεις των Τζον Τάβερνερ, Γκιγιόμ Ντιφέ, Χατζή και Αδάμη.