Οσα έργα του μεγάλου Νοτιοαφρικανού απέκτησε τα τελευταία 12 χρόνια επιδεικνύει περήφανο το Μet. Αλλά και μια εγκατάσταση («The Refusal of Time»), που εμείς πέρσι στη Στέγη είχαμε το προνόμιο να δούμε την πρώτη εκδοχή της από τον ίδιο τον Κέντριτζ με σάρκα και οστά
Της Παρής Σπίνου
Ο διάσημος Νοτιοαφρικανός Γουίλιαμ Κέντριτζ θεωρείται ένας σύγχρονος υπερ-καλλιτέχνης: ζωγράφος, περφόρμερ, βιντεοάρτιστ, ανιμέιτορ. Κι όμως οι πρώτες ύλες του, ακόμα και για τις μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις του πολυμέσων, είναι απλούστατες: κάρβουνο, κιμωλία, γραφίτης. Με αυτά δημιουργεί «πρωτόγονα σχέδια», κινούμενα ή στατικά, ιδιαίτερα ποιητικά και σαγηνευτικά, επικεντρωμένος σε μια εμμονή του. Την αέναη ροή του χρόνου για να απαλύνει, όπως έχει πει, την αμείλικτη ροή του χρόνου.
Tα έργα του 58χρονου καλλιτέχνη παρουσιάζονται αυτόν τον καιρό στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, στην έκθεση «In Praise of Shadows» (μέχρι 2 Φεβρουαρίου), και είναι μια επιλογή από τα αποκτήματα του μουσείου της τελευταίας 12ετίας. Παράλληλα εκτίθεται (μέχρι 11 Μαΐου) και η πεντακάναλη βιντεο-εγκατάστασή του με τίτλο «Τhe Refusal of Time» του 2012: τριάντα λεπτά διαλογισμού για τον χώρο και τον χρόνο, τη σύνθετη κληρονομιά της αποικιοκρατίας και της βιομηχανικής περιόδου, αποκαλυπτικά για την πνευματική ζωή του Κέντριτζ. Και για να μη μας περνούν για τριτοκοσμικούς, να θυμίσουμε ότι η θεατρική εκδοχή του συγκεκριμένου έργου, η όπερα δωματίου με τίτλο «Refuse the Hour», παρουσιάστηκε πέρσι τέτοιο καιρό στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, όπου μάλιστα για πρώτη φορά ανέβηκε και ο ίδιος ο Κέντριτζ στη σκηνή ως θεατρικός περφόρμερ.
Στην εγκατάσταση «Τhe Refusal of Time» το ενδιαφέρον του για τη φύση του χρόνου προέρχεται από το επιστημονικό έργο του Πίτερ Γκάλισον, ο οποίος μελέτησε ένα έγγραφο του 1905 για τη Θεωρία της Σχετικότητας όπου ο Αλμπερτ Αϊνστάιν υπέθεσε το εξής: λόγω της καθυστέρησης της μετάδοσης των σημάτων του τηλέγραφου μέσω των καλωδίων, οι περιφερειακοί σιδηροδρομικοί σταθμοί, που συγχρονίζονται με ένα κεντρικό ρολόι, βρίσκονται διαρκώς ορισμένα δευτερόλεπτα πίσω από το χρονοδιάγραμμα. Στην αυγή του 20ού αιώνα, οι εκκολαπτόμενες θεωρίες του Αϊνστάιν συνέκλιναν με τις έρευνες του Γάλλου μαθηματικού Ανρί Πουανκαρέ για τους χάρτες με τις ζώνες παγκόσμιας ώρας. Και οι δύο επιστήμονες εξέφρασαν τη ριζοσπαστική ιδέα, σε έναν νέο βιομηχανοποιημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο, ότι ο χρόνος δεν είναι απόλυτος, αλλά σχετικός και ελαστικός.
Στο κέντρο βρίσκεται ένα κινούμενο γλυπτό -η «Μηχανή αναπνοής» ή «Ελέφαντας»- ένα όργανο που μοιάζει με «αυτόματο» με φυσητήρες. Βασίζεται σε σχέδια του 1870 για ένα σύστημα με σωλήνες πεπιεσμένου αέρα κάτω από τους δρόμους του Παρισιού, που με τακτικές εκρήξεις αέρα θα συγχρόνιζε τα δημόσια ρολόγια της πόλης. Αυτού του τύπου οι εφευρέσεις θύμισαν στον Κέντριτζ ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κάρολου Ντίκενς «Δύσκολοι καιροί» ( 1854 ), ο οποίος περιγράφει ένα εργοστασιακό μηχάνημα να κινείται «μονότονα πάνω και κάτω, όπως το κεφάλι ενός ελέφαντα σε μια κατάσταση μελαγχολικής τρέλας».
Ετσι η πολύπλοκη εγκατάστασή του γίνεται μια αλληγορία για τις «πιεστικές» έρευνες στον τομέα της επιστήμης και της βιομηχανίας την καθοριστική μοντέρνα εποχή και μια υπενθύμιση για τη ματαιότητα στις προσπάθειες του ανθρώπου να ελέγξει τον χρόνο.
Γεννημένος στο Γιοχάνεσμπουργκ όπου ζει, εργάζεται και εξορμά για τις δραστηριότητές του σε όλο τον κόσμο, ο Κέντριτζ αρχικά πήρε μαθήματα σε δραματική σχολή και τις δεκαετίες του ‘70 και ‘80 ασχολήθηκε με θεατρικές και τηλεοπτικές παραγωγές. Προέρχεται από εβραϊκή οικογένεια της Λιθουανίας, ενώ ο πατέρας του, γνωστός δικηγόρος, ανέλαβε πολλές δίκες κατά του απαρτχάιντ, με αποκορύφωμα την υπόθεση της δολοφονίας του Στιβ Μπίκο.
Ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ‘90 μέχρι σήμερα ο Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης με όλα τα μέσα που χρησιμοποιεί -βίντεο, εκτυπώσεις, περφόρμανς, σχέδια, όπερα, θέατρο- επιδέξια και γοητευτικά συνδυάζει τη φαντασία με την έρευνα για την Ιστορία της Επιστήμης και ζητήματα αποικιοκρατίας, ανθρωπισμού, παγκοσμιοποίησης. Επηρεασμένος από τη συνεχιζόμενη πάλη για ισότητα στη χώρα του, έχει αφιερωθεί στο να αποκαλύπτει καλειδοσκοπικά τη σκληρή κληρονομιά της ευρωπαϊκής επιβολής στην Αφρική,
Δεν κρύβει ακόμα ότι, έχοντας μεγαλώσει με τη δυτική παράδοση, η αρχαία Ελλάδα και το πνεύμα της αποτελούν σημεία αναφοράς του. Κατά τα φοιτητικά του χρόνια η αρχαία ελληνική φιλοσοφία αλλά και σύγχρονα έργα, όπως το «Canto General» του Θεοδωράκη και το «Ζ» του Γαβρά, έδωσαν τροφή στην πολιτική σκέψη του, τονώνοντας την πεποίθησή του ότι η τέχνη πρέπει να είναι κριτική, ενώ παράλληλα έχει τη δύναμη να αλλάξει τον άνθρωπο, ίσως και την κοινωνία.
